Οι θεραπευτικές, αναλγητικές, υπναγωγές και άλλες ιδιότητες των βοτάνων είναι γνωστές από την εποχή που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη. Τα βότανα άλλωστε χρησιμοποιούνταν εκτενώς και αποκλειστικά μέχρι και σχετικά πρόσφατα. Κάποια από αυτά επανήλθαν στο προσκήνιο με μεγάλο ενδιαφέρον ως προς τη χρήση τους, τόσο από τους επιστήμονες όσο και από το ευρύ κοινό.

Τον χειμώνα μάς επισκέπτονται οι διάφορες ιώσεις, τα κρυολογήματα, η γρίπη, το συνάχι και ο βήχας, που σηματοδοτούν αυτούς τους μήνες του χρόνου, επιλέγουμε κάποια ελληνικά φαρμακευτικά βότανα που μπορούν να φανούν πολύ χρήσιμα εξοπλίζοντας το εναλλακτικό-φυσικό μας φαρμακείο στο επόμενο διάστημα, και όχι μόνο.

Πόσα φλιτζάνια να πίνουμε την ημέρα;

Μπορούμε σε γενικές γραμμές να πούμε ότι μια επαρκής ποσότητα για έναν ενήλικο που έχει λάβει υπόψη όλες τις αντενδείξεις είναι μία κουταλιά του γλυκού βότανο ανά φλιτζάνι έγχυμα ή αφέψημα βοτάνου τη φορά. Για περισσότερες συμβουλές ή για συστηματική χρήση θα πρέπει να συμβουλευτούμε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό μας.

Το αφέψημα παρασκευάζεται όταν το φυτό βράζει μαζί με το νερό, συνήθως για 5-10 λεπτά, και στη συνέχεια κάνουμε τη διήθηση. Χρησιμοποιείται για τα ξυλώδη μέρη, όπως είναι οι ρίζες ή οι φλοιοί. Το έγχυμα είναι η μέθοδος που ενδείκνυται για τα φύλλα, τα άνθη και τα πέταλα αλλά όχι για τις ρίζες.

Επίσης χρησιμοποιείται και όταν δεν θέλουμε να φύγουν τα πτητικά συστατικά, όπως στις περιπτώσεις των αρωματικών φυτών. Για να το παρασκευάσουμε βράζουμε το νερό, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε το βότανο, το αφήνουμε έτσι για 5-10 λεπτά και στη συνέχεια κάνουμε τη διήθηση.

Θυμάρι για τα βρογχικά

Συλλέγουμε τα κλαδιά από τον θάμνο (πριν από την άνθιση και κατά τη διάρκειά της το καλοκαίρι) και τα αποξηραίνουμε. Πίνουμε το έγχυμα για λοιμώξεις του θώρακα και ως αποχρεμπτικό σε βρογχική καταρροή.

* Προσοχή: Να μη χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης σε πολύ υψηλές τοξικές δόσεις μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ίλιγγο και νεφρικές διαταραχές.

Γλυκύρριζα για να μαλακώνει ο λαιμός

Η γλυκύρριζα συναντάται κυρίως στη Μακεδονία. Τη συλλέγουμε από το φθινόπωρο ως το τέλος Μαρτίου και χρησιμοποιούμε τις ρίζες και τα ριζίδια αφού τα πλύνουμε καλά και τα αποξηράνουμε. Πίνουμε το αφέψημα, που είναι αποτελεσματικό ως μαλακτικό και αποχρεμπτικό, και για την αντιμετώπιση του ξηρού βήχα,. Επίσης το αφέψημα της γκυκύρριζας χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσουμε ενοχλήσεις στομάχου.

* Προσοχή: Γενικά δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υψηλές δόσεις διότι προκαλεί υπέρταση (πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται από τους υπερτασικούς), οίδημα και υποκαλιαιμία. Επίσης, αντενδείκνυται σε άτομα με προβλήματα στη χοληδόχο κύστη, ηπατική κίρρωση, νεφρική ανεπάρκεια και στην κύηση.

Μολόχα για τον ξηρό βήχα

Η μολόχα είναι πολύ κοινή στην Ελλάδα. Χρησιμοποιούμε από το φυτό τα άνθη και/ή τα φύλλα που συλλέγονται από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο και αποξηραίνονται γρήγορα στη σκιά. Εχει καταπραϋντική δράση, χρησιμοποιείται εξωτερικά σε φλεγμονές του δέρματος και καταναλώνεται ως αφέψημα σε ερεθισμούς του στοματικού βλεννογόνου και του λάρυγγα, όταν συνοδεύονται από ξηρό βήχα.

Ρίγανη για το αναπνευστικό

Είναι πολύ διαδεδομένη στην Ελλάδα και γνωστή από την αρχαιότητα με επιστημονικά αποδεδειγμένες αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Χρησιμοποιούμε τα υπέργεια τμήματα του ανθισμένου φυτού αποξηραμένου σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35°C. Το έγχυμα συστήνεται κατά του βήχα, σε βρογχική καταρροή και γενικά στις παθήσεις των αναπνευστικών οδών.

Είναι αντιφλεγμονώδες για τον λάρυγγα και τα ούλα. Η ρίγανη χρησιμοποιείται επίσης ως διουρητικό, σε ενοχλήσεις του ουροποιητικού συστήματος, σε κοιλιακά άλγη, καθώς και για γαργάρες και πλύσεις του στόματος. Το μάσημα ριγανόξυλου ανακουφίζει τον πονόδοντο.

Φλισκούνι ή βληχόνι για τη βρογχίτιδα

Είναι συγγενής της μέντας και του δυόσμου και πολύ διαδεδομένο στην Ελλάδα. Χρησιμοποιούμε τα φύλλα και τα άνθη, που συλλέγονται από τον Ιούνιο ως τον Οκτώβριο. Πίνουμε το αφέψημα ή το έγχυμα ως τονωτικό και καταπραϋντικό κατά του στομαχόπονου, της βρογχίτιδας, της ημικρανίας, των ιλίγγων και της διάρροιας. Το κατάπλασμα μπαίνει σε αποστήματα και μώλωπες. Επίσης χρησιμεύει και για να κάνουμε γαργάρες για τις παθήσεις του ρινοφάρυγγα, για τον βήχα και γενικά για το άσθμα και τη γρίπη.

Δυόσμος για τον πυρετό

Συλλέγουμε τα υπέργεια τμήματα του φυτού ακριβώς πριν από την άνθιση και τα αποξηραίνουμε όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35°C. Χρησιμοποιούμε το αιθέριο έλαιο εξωτερικά σε μυαλγίες και νευραλγίες.

Προσοχή όμως: Δεν πρέπει το αιθέριο έλαιο δυόσμου να έρχεται σε επαφή με το πρόσωπο ή τη μύτη. Πίνουμε τον δυόσμο ως έγχυμα κατά της γαστρίτιδας, των κολικών και της δυσπεψίας. Επίσης, διευκολύνει την έκκριση της χολής και υποβοηθά την εφίδρωση στον πυρετό και τη γρίπη. Η εισπνοή φύλλων μέσα σε ζεστό νερό συμβάλλει στην αντιμετώπιση του κρυολογήματος.

* Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται καθόλου κατά την κύηση. Πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη χρήση του αιθέριου ελαίου για εισπνοές. Δεν πρέπει να δίνεται σε παιδιά για διάστημα μεγαλύτερο από τρεις ημέρες, ενώ πρέπει να αποφεύγεται στα βρέφη. Μπορεί να μειώσει τη ροή του γάλακτος, γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή κατά τη γαλουχία. Η χρήση παρασκευασμάτων με δυόσμο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου και/ή με σοβαρή ηπατική βλάβη.

Τίλια ή φλαμούρι για το κρυολόγημα

Από το δέντρο, που ανθίζει τον Μάιο με Ιούλιο, χρησιμοποιούμε φαρμακευτικά τα άνθη που συλλέγονται μόλις ανοίξουν τελείως και ξηραίνονται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35°C. Τα άνθη θεωρούνται αποτελεσματικά σε περιπτώσεις κρυολογήματος, ως εφιδρωτικό φάρμακο, αλλά και ως καταπραϋντικό για το στομάχι.

Τουσσιλάγκο ή βήχιο ή χαμαιλεύκη για τις φαρυγγίτιδες

Χρησιμοποιούμε τα άνθη, που συλλέγονται νωρίς την άνοιξη και αποξηραίνονται σε σκιά, και τα φύλλα, που συλλέγονται τον Μάιο και τον Ιούνιο και αποξηραίνονται στον ήλιο. Είναι γνωστό αποχρεμπτικό από την εποχή του Ιπποκράτη ακόμη. Το έγχυμα χρησιμοποιείται σε οξεία βρογχική καταρροή και σε ήπιες φλεγμονές του στοματικού και φαρυγγικού βλεννογόνου.

* Προσοχή: Το τουσσιλάγκο πρέπει να χρησιμοποιείται προσεκτικά και όχι περισσότερο από έναν με ενάμιση μήνα τον χρόνο! Επίσης, η χρήση παρασκευασμάτων με τουσσιλάγκο αντενδείκνυται σε άτομα με πέτρες στη χοληδόχο κύστη, με απόφραξη του χοληδόχου πόρου και συναφείς παθήσεις. Πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί τόσο κατά την παρασκευή όσο και τη χρήση του, δεδομένου ότι το φυτό περιέχει ηπατοτοξικά συστατικά και η ημερήσια δόση δεν πρέπει να υπερβαίνει το 100 μικρογραμμάρια σε αυτά τα συστατικά.

Προσοχή

Προτού πάρουμε βότανα για να αντιμετωπίσουμε ένα πρόβλημα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι σημαντικό να τα προμηθευόμαστε από ασφαλή σημεία, π.χ. φαρμακεία, και κατόπιν σύστασης των ειδικών.

Σημαντικό είναι να έχουμε επίσης υπόψη μας ότι:

* Τα βότανα δεν είναι πανάκεια. Δεν θεραπεύουν δηλαδή τα πάντα.

* Θα πρέπει πάντα να παίρνουμε τη σύμφωνη γνώμη του φαρμακείου που ειδικεύεται σε αυτά αλλά και του γιατρού μας κυρίως όταν έχουμε άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας, ή όταν πρόκειται να χορηγηθούν σε εγκύους ή παιδιά.

* Επειδή είναι φυσικά δεν σημαίνει ότι είναι και απολύτως ασφαλή. Γι’ αυτό και πρέπει να σεβόμαστε τις προτεινόμενες δοσολογίες και τις αντενδείξεις και να παίρνουμε πάντα τη γνώμη των ειδικών που τα γνωρίζουν καλά.

* Οι δοσολογίες τους είναι πολύ δύσκολο να καθοριστούν με ακρίβεια. Η σωστή δοσολογία εξαρτάται κάθε φορά από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, η σωματική διάπλαση, η ασθένεια του ατόμου που τα καταναλώνει, καθώς επίσης από το αν παίρνει άλλα φάρμακα ή αν έχει και άλλα προβλήματα υγείας, αλλά και από το ίδιο το βότανο και τις συνθήκες καλλιέργειας, συγκομιδής και συντήρησής του.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Γιάννα Περγαντά, φαρμακοποιό.