Ελένη Κατσάμπα, MSc, Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης, Συνεργάτης του Παν/μιου Αθηνών και της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του Νοσ/κομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία»

www.katsampa.gr

Όλοι οι άνθρωποι ανησυχούμε ανά διαστήματα για ζητήματα που αφορούν τις σχέσεις μας, τα οικονομικά μας, την εργασία και βέβαια την υγεία μας. Έτσι, είναι πολύ πιθανό κάποια στιγμή να παρατηρήσουμε κάποια αίσθηση ή αλλαγή στο σώμα μας που θα μας κάνει να αναρωτηθούμε για το αν πρόκειται για κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας και τότε ενδεχομένως να δράσουμε με κάποιο τρόπο προκειμένου να μειώσουμε την ανησυχία μας. Υπάρχει, ωστόσο, διαφορά ανάμεσα στην φυσιολογική ανησυχία για την υγεία που όλοι οι άνθρωποι εκφράζουν κατά καιρούς και στο υπερβολικό άγχος για την υγεία.

Είναι καταρχάς σημαντικό να αναλογιστούμε τι σημαίνει να είναι κανείς υγιής και να αναγνωρίσουμε ότι υγεία σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Για παράδειγμα, ένας αθλητής σε εξαιρετική σωματική φόρμα ίσως να θεωρήσει ότι δεν είναι υγιής, αν ένας τραυματισμός τον αναγκάσει να διακόψειτις προπονήσεις του. Αντίθετα, κάποιος που πάσχει από μία διαγνωσμένη ασθένεια όπως για παράδειγμα διαβήτη, ίσως να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως υγιή από τη στιγμή που καταφέρνει να αντιμετωπίζει το πρόβλημα υγείας του και να συνεχίζει τη ζωή του. Γι’ αυτό το λόγο οι περισσότεροι ορισμοί για την υγεία περιλαμβάνουν τόσο τη σωματική και ψυχική κατάσταση ενός ανθρώπου όσο και την κοινωνική του λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του. Αλλά και ο τρόπος που εκφράζονται τα παραπάνω στη ζωή του κάθε ανθρώπου δεν είναι με όρους άσπρου μαύρου (π.χ. είμαι ή δεν είμαι σωματικά υγιής), αλλά στο πλαίσιο ενός συνεχούς που ποικίλλει από το πολύ λίγο ως το πάρα πολύ.

Πότε το άγχος για την υγεία γίνεται πρόβλημα;

Αν και το ανησυχεί κανείς για την υγεία του ανά διαστήματα και να ζητά την κατάλληλη βοήθεια, π.χ. να απευθύνεται στον γιατρό ή να κάνει εξετάσεις είναι μια συμπεριφορά που όλοι οι άνθρωποι εκδηλώνουν, η κατάσταση γίνεται προβληματική όταν η ενασχόληση με την υγεία

  • είναι υπερβολική
  • διαρκής
  • δεν είναι αντίστοιχη της ρεαλιστικής πιθανότητας εμφάνισης ενός πραγματικού και σοβαρού ιατρικού προβλήματος (π.χ. το άτομο είναι βέβαιο ότι η κόπωση που νιώθει οφείλεται σε κάποια σοβαρή καρδιαγγειακή πάθηση)
  • και επιμένει παρά τα καλά αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων και τις διαβεβαιώσεις των ιατρών ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα.
Το άγχος, λοιπόν, για την υγεία γίνεται πρόβλημα όταν το άτομο ανησυχεί υπερβολικά, παρερμηνεύει ως επικίνδυνες για την υγεία του διάφορες σωματικές καταστάσεις ή αισθήσεις αξιολογώντας τις συνήθως ως ενδείξεις κάποιας σοβαρής ασθένειας και αδυνατεί να λάβει υπόψη του τα στοιχεία της πραγματικότητας. Ορισμένοι από τους πιο συνηθισμένους φόβους για την υγεία αφορούν στην εμφάνιση καρκίνου, μυϊκών και νευρολογικών παθήσεων, σοβαρών ψυχικών ασθενειών και καρδιαγγειακών παθήσεων. Είναι όμως πιθανό ο φόβος που αισθάνεται κανείς να είναι πιο γενικός και να αφορά στην διαρκή εντύπωση του ατόμου ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά με την υγεία του.

Προκειμένου να ανακουφιστεί από το άγχος του, το άτομο υιοθετεί συμπεριφορές όπως το να ελέγχει συνεχώς το σώμα του, να ζητά διαβεβαιώσεις από ιατρούς, φίλους ή συγγενείς, ή αποφεύγει καταστάσεις που του προκαλούν άγχος όπως τα νοσοκομεία, τους ιατρούς, τις ιατρικές εξετάσεις. Τελικά το άτομο οδηγείται στην ψυχική εξάντληση και δυσκολεύεται ή νιώθει αδύναμο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.

Αρνητικές συνέπειες του υπερβολικού άγχους για την υγεία

Το υπερβολικό άγχος για την υγεία μπορεί να έχει αρκετές αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου. Οι πιο συνηθισμένες αφορούν τους παρακάτω τομείς:
  • Τις σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους: ο χρόνος που καταναλώνετε ανησυχώντας για την υγεία σας ή αναζητώντας ιατρική βοήθεια ίσως σας εμποδίζει να ασχοληθείτε με την κοινωνική σας ζωή ή την οικογένειά σας. Αν τα αγαπημένα σας πρόσωπα συμμερίζονται την ανησυχία σας, τότε αυτό θα αυξάνει το άγχος όλων. Αν πάλι θεωρούν υπερβολική την ανησυχία σας, τότε ίσως αυτό να σας προκαλεί απογοήτευση ή ακόμα και θυμό επειδή δεν μπορούν να κατανοήσουν πόσο υποφέρετε.
  • Την ικανοποίησή σας από τη ζωή και την ευχαρίστηση που αντλείτε από τα πράγματα που κάνετε. Η υπερβολική ενασχόληση με προβλήματα υγείας συνήθως επηρεάζει αρνητικά τον τρόπο θεώρησης της ζωής και του μέλλοντος και μπορεί ακόμα να οδηγήσει σε καταθλιπτική διάθεση. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι άνθρωποι απορροφώνται τόσο από την ανησυχία τους ψάχνοντας τρόπους να τη μειώσουν, ώστε σταματούν σταδιακά να κάνουν πράγματα που τους γέμιζαν με θετικά συναισθήματα (π.χ. γυμναστική, να δουν φίλους) με αποτέλεσμα αυτό να επηρεάζει ακόμα πιο αρνητικά τη διάθεσή τους.
  • Την εργασία ή τις σπουδές: είναι πιθανό να δυσκολεύεστε να συγκεντρωθείτε ή να εστιάσετε σε αυτό που έχετε να κάνετε. Συχνά επίσης λόγω του αρκετού χρόνου που καταναλώνετε για επισκέψεις σε ιατρούς, ιατρικές εξετάσεις ή έρευνα στο διαδίκτυο για συγκέντρωση πληροφοριών φτάνετε να μένετε πίσω στις επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές σας υποχρεώσεις.
  • Την οικονομική σας κατάσταση και το χρόνο σας: πολλές φορές το κόστος από τις επισκέψεις στους ιατρούς και τις επαναλαμβανόμενες ιατρικές εξετάσεις γίνεται δυσβάσταχτο, ενώ περιορίζεται δραματικά ο χρόνος που έχετε στη διάθεσή σας για τις υπόλοιπες καταστάσεις της ζωής σας.
Τέλος, κάθε φορά που το άγχος σας αυξάνεται, εκδηλώνετε τα φυσιολογικά σωματικά συμπτώματα του άγχους όπως ταχυπαλμία, αύξηση του μυϊκού τόνου, διαταραχές του πεπτικού συστήματος και της λειτουργίας των εντέρων με αποτέλεσμα να οδηγείστε σε σωματική εξάντληση, πονοκεφάλους, δυσκολίες στον ύπνο κ.ά. Συχνά τα συμπτώματα αυτά τροφοδοτούν ακόμα περισσότερο την ανησυχία σας καθώς είναι πιθανό να τα ερμηνεύετε κι αυτά ως απειλητικά για την υγεία σας γεγονός που οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη αύξηση του άγχους και τελικά τη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου.