Τα παιδιά, από τη στιγμή που αρχίζει η δραστηριότητα της φαντασίας τους να γίνεται πιο εμφανής και να δημιουργεί σύμβολα και ρόλους, και μέχρι να σταματήσουν να είναι παιδιά, αναζητούν, βρίσκουν, δημιουργούν ήρωες. Στη σημερινή εποχή, οι ήρωες αυτοί στη μεγαλύτερη πλειονότητά τους είναι εικονικοί, τα παιδιά τούς γνωρίζουν μέσα από μικρές, μεγάλες και… μίνι οθόνες και, όπως γίνεται πάντα με τους ήρωες, τους θαυμάζουν, τους αγαπούν, ταυτίζονται μαζί τους. Ποιοι και τι είδους είναι αυτοί οι εικονικοί ήρωες των σημερινών παιδιών;
Κάθε χρόνο δημιουργούνται εκατοντάδες παιχνίδια για υπολογιστές, Play-Station, GameBoy και όλα τα αντίστοιχα ηλεκτρονικά μέσα, αλλά και αμέτρητες ταινίες για τον κινηματογράφο και σειρές για την τηλεόραση που απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά σε παιδιά. Τα περισσότερα από αυτά έχουν ως πρωταγωνιστές κάποιες φιγούρες-ήρωες που φιλοδοξούν να κερδίσουν τις καρδιές των παιδιών και συχνά τα καταφέρνουν. Oι πιο επιτυχημένοι από τους ήρωες αυτούς κατακυριεύουν τα παιδικά δωμάτια σε μορφή ηλεκτρονικών παιχνιδιών, καμιά φορά και βιβλίων, ταινιών, ρούχων, αξεσουάρ, καρτών που τα παιδιά συλλέγουν με μανία. Παλιότερα -δεν έχει περάσει πάρα πολύς χρόνος από τότε- τα παιδιά ανακάλυπταν τους ήρωές τους μέσα σε παιδικά βιβλία με εικόνες, παραμύθια, περιπέτειες και μυθιστορήματα: τη Χιονάτη και τον Πρίγκιπά της, τον Ρομπέν των Δασών, την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, το αρκουδάκι Γουίνι και πολλούς άλλους. Σε όλες αυτές τις ιστορίες, καλοί πρίγκιπες, όμορφες πριγκίπισσες, ατρόμητοι ιππότες, έξυπνα και θαρραλέα παιδιά, πλάσματα με υπερφυσικές ικανότητες, έρχονταν αντιμέτωποι με τέρατα, κακούς μάγους και μάγισσες, αδίστακτους ανθρώπους, ανελέητους εχθρούς ή απλά έκαναν τα πάντα… άνω κάτω! Τα παιδιά «ρουφούσαν» τις αγαπημένες τους ιστορίες, αγωνιούσαν, χαίρονταν και μέσα τους εύχονταν να μπορούσαν οι ήρωες από τις σελίδες των βιβλίων τους να ζωντανέψουν.
Σήμερα, με ένα κλικ, τα παιδιά μπορούν να δώσουν ζωή στις αγαπημένες τους φιγούρες και να συμμετάσχουν στις περιπέτειές τους. Δεν τις πλάθουν απλώς με τη φαντασία τους, αλλά τις ζουν τη στιγμή που εκτυλίσσονται εικονικά. Η δράση είναι συνήθως έντονη, αγωνιώδης, πολύ συχνά σκληρή και βίαιη. Oι γονείς, άλλοτε προορισμένοι να διηγούνται αυτοί τα παραμύθια, τώρα παρατηρούν απ’ έξω, απορημένοι, ανήσυχοι, αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στο παιδί τους και τα πλάσματα των φανταστικών κόσμων. Oι ήρωες των παιδιών έχουν αλλάξει βέβαια μορφή και άνθρωποι, ζώα, τέρατα θυμίζουν συχνά μηχανές ή είναι μεταλλαγμένα πλάσματα. Αυτή τους η εμφάνιση είναι ήδη αρκετή για να κάνει τους γονείς να τους αντιμετωπίζουν τουλάχιστον με καχυποψία. Και τα παιδιά; Τα παιδιά φαίνεται να ξέρουν καλά γιατί διαλέγουν τους ήρωές τους – τουλάχιστον αν μπούμε στον κόπο να τα ρωτήσουμε. Δεν είναι τυχαίες οι προτιμήσεις τους, αξιολογούν και έχουν κριτήρια, τα οποία συχνά είναι συναισθηματικά και ταυτόχρονα συλλογικά και προσωπικά. Τι σημαίνει αυτό;
Ανόητη φιλαρέσκεια Παρόλο που δείχνουν ακίνδυνες, θα πρέπει να αναρωτηθεί κανείς αν είναι πραγματικά. O λόγος είναι για κάποιες κοριτσίστικες ηρωίδες videogames, όπως για παράδειγμα οι Bratz. Δεν παλεύουν και δεν σκοτώνουν, αλλά δεν κάνουν και τίποτα καλό! Ασχολούνται αποκλειστικά με την εμφάνισή τους, παίρνουν μέρος σε διαγωνισμούς ομορφιάς (για ανθρώπους ή κατοικίδια), αλλά κάπου εκεί υπάρχουν και κάτι πολύ κακές κυρίες που χωρίς ιδιαίτερο λόγο είναι γεμάτες μίσος και φθόνο. Το σενάριο είναι τόσο ανόητο, που σίγουρα υποτιμά τη νοημοσύνη των κοριτσιών που το παίζουν. Ευτυχώς, τα περισσότερα κορίτσια (όταν ασχολούνται με ηλεκτρονικά) βρίσκουν πιο ενδιαφέροντα τα «αγορίστικα» παιχνίδια!
Ποιοι είναι όμως τελικά οι ήρωες αυτοί ένας-ένας, ποιες είναι οι «προσωπικότητές» τους, τι κάνουν; Προσπαθώντας να ξεχωρίσουμε τους πιο δημοφιλείς, για να περιγράψουμε το «προφίλ» τους και να τους γνωρίσουμε λίγο καλύτερα, κάναμε τη διαπίστωση ότι τελικά αυτοί που πραγματικά έχουν κατακτήσει μια θέση στον κόσμο των παιδιών κοντεύουν να γίνουν… κλασικοί. Κι ενώ καινούργιες φιγούρες εμφανίζονται κάθε τόσο, την πρώτη θέση φαίνεται πως κρατούν κάποιοι «παλιοί», που επανέρχονται, για δεύτερη και τρίτη δεκαετία, με την ίδια απήχηση κι επιτυχία. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, δίπλα στους κλασικούς ήρωες της εποχής των παραμυθιών και των ιστορικών μυθιστορημάτων που κληρονομήσαμε από τους γονείς μας, αλλά και τους επίσης κλασικούς πια της πρώτης εποχής του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, να μπορούν κάποια στιγμή να σταθούν και κάποιοι από τους εικονικούς ήρωες των σημερινών παιδιών:
Mario
O κοντούλης υδραυλικός με το παχύ μουστάκι και το κασκέτο έχει κλείσει πάνω από 20 χρόνια «καριέρας» ως videogame. Τι τον κάνει τόσο αγαπητό; Είναι λίγο σαν καλός σούπερ-μπαμπάς ανάμεσα σε μια οικογένεια που απαρτίζεται από τον ξάδερφό του Luigi, την αγαπημένη του πριγκήπισσα Peach κι έναν -όχι τόσο καλό- δίδυμο αδερφό, τον Warrio. Κινείται σε έναν κόσμο που θυμίζει τον κόσμο της Αλίκης Στη Χώρα Των Θαυμάτων, γιατί μεγαλώνει και μικραίνει ανάλογα με την περίσταση ή περνάει ανάμεσα από καθρέφτες προσπαθώντας, βέβαια πάντα με αυταπάρνηση, να σώσει την καλή του από τα χέρια του απαγωγέα της.
Link (Zelda)
Άλλος ένας κλασικός, που πρωτοεμφανίστηκε το 1987 και εξακολουθεί να είναι αγαπητός στα παιδιά, ειδικά ηλικίας 8-13 ετών. Είναι ένα απλό παιδί που μοιάζει στον Πίτερ Παν, που δεν ήθελε να μεγαλώσει, κάτι που ίσως εύχονται κρυφά πολλά αγόρια σε αυτή την ηλικία. Oι περιπέτειές του, ενίοτε στο κέντρο του κόσμου, οι μεταμορφώσεις του για να ανακαλύψει τον άλλο του εαυτό, η φιλία του με τη Midna, ένα κορίτσι που κρύβει κι αυτό τις δικές του δυνάμεις, όλα αυτά έχουν κάτι από την περιπετειώδη, δύσκολη και πολλές φορές οδυνηρή μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και την ενηλικίωση.
Pokemon
Έδρεψαν δάφνες όταν πρωτοεμφανίστηκαν και εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο μάζευαν τις περίφημες κάρτες με τα παράξενα πλάσματα μεταξύ χαριτωμένου ζώου και ρομπότ, όπως ο περίφημος Pikachu. Τα Pokemon αγωνίζονται με δυνάμεις που δανείζονται από τα τέσσερα στοιχεία, το νερό, τη φωτιά, τη γη και τον αέρα, μια ιδέα που βρίσκουμε σε πάρα πολλούς μύθους από όλο τον κόσμο. Νικητής δεν είναι αναγκαστικά ο πιο δυνατός, αλλά αυτός που έχει τις πιο πολλές ιδέες. Τα εκπαιδεύει ο Sacha, το μικρό αγόρι γεμάτο ενέργεια και περιέργεια που θέλει να γίνει ο μεγαλύτερος εκπαιδευτής Pokemon στον κόσμο, πράγμα που είναι και ο σκοπός του παιχνιδιού και που βέβαια δίνει μια ένεση αυτοπεποίθησης σε όποιο παιδί το καταφέρνει, ειδικά αν δεν είναι ο καλύτερος μαθητής ή αθλητής.
Donkey Kong
Σχεδόν ανταγωνίζεται τον όμοιό του King Kong σε δημοτικότητα, αφού αγαπιέται από τα παιδιά εδώ και 20 χρόνια. Σε αυτόν το γορίλλα, τα παιδιά βλέπουν έναν πιστό σύντροφο παιχνιδιού, ένα μεγάλο teddy bear που είναι καλός, φιλικός, με πνεύμα ομαδικό. Όπως κι άλλα εικονικά ζώα, επιτρέπει στα παιδιά να προβάλλουν πάνω του χωρίς κίνδυνο διάφορες πλευρές της προσωπικότητάς τους και να δοκιμάζουν ικανότητες πρακτικές και νοητικές (προσοχή, λογική) χωρίς να φοβούνται την κριτική των μεγάλων. .
Μπομπ Σφουγγαράκης Τετραγωνοπαντελονής
Από τις πιο σουρεαλιστικές φιγούρες των εικονικών κόσμων, αυτό το σφουγγάρι με ονοματεπώνυμο είναι φτιαγμένο για να ταυτίζονται μαζί του τα παιδιά. Μικρός, αδέξιος, λίγο παραπονιάρης, φαινομενικά λίγο χαζούλης, αλλά τελικά γεμάτος ιδέες, ο Μπομπ έχει πιστούς φίλους, όπως τον Καλαμάρη, είναι συναισθηματικός, δεν το βάζει κάτω και τελικά, «with a little help from my friends», τα καταφέρνει ακόμη κι όταν απειλείται σοβαρά.
Η λίστα αυτή των εικονικών ηρώων θα γινόταν πολύ μεγάλη αν έπρεπε να συμπεριλάβει όλους τους αγαπημένους εικονικούς ήρωες των παιδιών. Λείπουν πολλοί που μοιάζουν σε χαρακτηριστικά με αυτούς που ήδη αναφέρθηκαν, άλλοι, κλασικοί πια κι αυτοί, από κόσμους μακριά από το δικό μας, όπως οι ήρωες του Πολέμου Των Άστρων, του Άρχοντα Tων Δαχτυλιδιών, του μαγικού κόσμου του Χάρι Πότερ και φυσικά οι μεγάλοι υπερήρωες, όπως ο Superman, ο Batman, ο Spiderman. Όλοι τους κερδίζουν τα παιδιά με τις υπερφυσικές τους ικανότητες, τον ηρωισμό τους, την εξυπνάδα τους, την καλοσύνη τους, αλλά και την ευάλωτη πλευρά τους απέναντι στις δυνάμεις του κακού που πολεμούν. Ταυτιζόμενα μαζί τους, τα παιδιά μπορούν να έρθουν σε επαφή με τη δική τους ευαισθησία, τη δημιουργικότητα και τη διαίσθησή τους, να υπερβούν με τη φαντασία τους τις «νόρμες» που βάζουν οι γονείς και εντέλει να μεγαλώσουν.
Όλα καλά λοιπόν, δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας; Το πρόβλημα δεν είναι τόσο οι ήρωες και τα παιχνίδια όσο ο χρόνος που αυτά καταλαμβάνουν στη ζωή του παιδιού. Όσο «καλή» συντροφιά κι αν είναι, κανένα παιδί δεν είναι φτιαγμένο για να κάνει αποκλειστική παρέα μαζί τους. Η φροντίδα των γονιών θα πρέπει να είναι όχι τόσο να επιλέξουν ποιο είναι το πιο κατάλληλο παιχνίδι, αλλά η όσο το δυνατόν περιορισμένη «κατανάλωσή» του, και η δημιουργία συνθηκών τέτοιων που το παιδί, να έχει τη δυνατότητα να μοιραστεί αυτά που βιώνει στον εικονικό κόσμο με πραγματικούς ανθρώπους με σάρκα και οστά: τους ίδιους τους γονείς και, κυρίως, άλλα παιδιά.
Όπως συμβαίνει αιώνες τώρα, οι ήρωες των παιδιών πρέπει να έχουν κάποια χαρακτηριστικά, να πληρούν ορισμένες «προϋποθέσεις». Πρέπει να μπορούν να ανατρέψουν τη λογική τάξη των πραγμάτων, να υπερνικούν τα όρια του χώρου ή του χρόνου, να έχουν τον τρόπο να έρχονται αντιμέτωποι με πρόσωπα και πράγματα πιο δυνατά από αυτούς, να εκπροσωπούν το «καλό». Αυτά είναι τα συλλογικά κριτήρια, που έχουν να κάνουν με τη θέση του παιδιού στην οικογένεια και στον κόσμο, την αδυναμία του, την εξάρτησή του από τους μεγαλύτερους και την ανάγκη που προκύπτει από όλα αυτά να νιώσει δυνατό, ανεξάρτητο, μεγάλο. Τα προσωπικά κριτήρια από την άλλη μεριά έχουν να κάνουν με την ιδιαίτερη συναισθηματική κατάσταση του κάθε παιδιού, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, τις σχέσεις με τα μέλη της οικογένειάς του, τη θέση του στο σχολείο και ανάμεσα στους συνομηλίκους του. Μιλώντας λίγο πιο διεξοδικά με τα παιδιά για τους ήρωες με τους οποίους «παθιάζονται», πολύ συχνά καταλαβαίνουμε ότι συσχετίζουν αυτούς και τις περιπέτειές τους με τα πράγματα -θετικά ή αρνητικά- που τους απασχολούν.