Nα κάνω εμβόλιο για τη νέα γρίπη;

Ο ιός της νέας γρίπης H1N1 δεν έχει, μέχρι στιγμής, μεταλλαχθεί και οι ειδικοί είναι καθησυχαστικοί. Οι κλινικές μελέτες για το πανδημικό εμβόλιο συνεχίζονται με πυρετώδεις ρυθμούς και σύντομα αναμένεται να το παραλάβουμε. Το ερώτημα, λοιπόν, που ήδη απασχολεί πολλούς από εμάς είναι ποιοι πρέπει να εμβολιαστούν. Όσοι πρέπει να κάνουν και το εποχικό αντιγριπικό εμβόλιο; Και ποιοι πρέπει να κάνουν το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου, από το οποίο άδειασαν τα ράφια των φαρμακείων μέσα στο καλοκαίρι; Τι ισχύει για τις εγκύους και τα παιδιά; Μήπως τελικά το πανδημικό εμβόλιο έρθει πολύ αργά και στο μεταξύ θα έχουμε όλοι αρρωστήσει; Ή μήπως ανησυχούμε πολύ περισσότερο από όσο πρέπει, για μια ήπια γρίπη που πολλοί έχουν ήδη περάσει «στο πόδι»; Διαβάστε, λοιπόν, ό,τι ισχύει -έως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές- για τα εμβόλια της νέας γρίπης, της εποχικής και του πνευμονιόκοκκου, αλλά και όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τη δράση του ιού Η1Ν1.

Το πανδημικό εμβόλιο
Γιατί το χρειαζόμαστε;
Το πολυσυζητημένο πανδημικό εμβόλιο θα μας δώσει αντισώματα κατά του νέου ιού Η1Ν1, ώστε να μην κολλήσουμε τη νέα γρίπη ή -αν την κολλήσουμε- να την περάσουμε ελαφρά. Θα περιέχει αδρανοποιημένα τμήματα του Η1Ν1, δηλαδή δεν θα προκαλεί γρίπη ως αντίδραση του οργανισμού.

Πότε θα έρθει;
Ενδεχομένως μέχρι τα μέσα του Οκτώβρη να έχουμε παραλάβει τις πρώτες παρτίδες. Ωστόσο, για να χρησιμοποιηθεί πρέπει πρώτα να ολοκληρωθούν οι κλινικές μελέτες σε ενηλίκους για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά του. Εκτιμάται, πάντως, ότι την ώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές ίσως να έχει δοθεί η άδεια από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων για τουλάχιστον ένα από τα τέσσερα πρότυπα πανδημικά εμβόλια που παρασκευάζονται από ισάριθμες φαρμακευτικές εταιρείες.

Ποιοι πρέπει να το κάνουν;
Κατά προτεραιότητα εκείνοι που, αν νοσήσουν, κινδυνεύουν περισσότερο από επιπλοκές (πνευμονία), όπως π.χ. οι καρδιοπαθείς, σε σύγκριση με όσους μπορούν να δια­σπείρουν εύκολα τον ιό αλλά αρρωσταίνουν ελαφρά, όπως τα παιδιά. Πάντως, παρότι τα δεδομένα μπορεί στο μεταξύ να αλλάξουν, έχει ήδη ανακοινωθεί ποιοι θα εμβολιαστούν κατά προτεραιότητα:
• Οι έγκυοι, επειδή, σύμφωνα με τα δεδομένα, φαίνεται πως, αν κολλήσουν, περνούν τη γρίπη βαριά και κινδυνεύουν από επιπλοκές.
• Οι εργαζόμενοι σε χώρους ­υγείας, επειδή εκτίθενται περισσότερο στον ιό και είναι ανάγκη να παραμείνουν υγιείς.
• Όσοι ζουν με βρέφη κάτω των 6 μηνών, επειδή τα ίδια δεν έχουν ανεπτυγμένη άμυνα και δεν επιτρέπεται να εμβολιαστούν.
• Άτομα με καρδιακά, πνευμονικά, ηπατικά, νεφρικά προβλήματα και οι ανοσοκατεσταλμένοι, επειδή είναι υψηλού κινδύνου για σοβαρή νόσο και επιπλοκές.
• Οι άνω των 65 ετών υγιείς ενήλικοι εμφανίζονται προς το τέλος της λίστας, γιατί, σύμφωνα με τα δεδομένα, έχουν ανοσία σε ποσοστό 30% στο νέο ιό, ο οποίος «προτιμά» τους νέους. Πάντως, το αντίστροφο συμβαίνει με την εποχική γρίπη, όπου το 95% των νοσηλειών και των θανάτων από επιπλοκές (πνευμονία) παρατηρείται στους άνω των 65 ετών. Πρόκειται ίσως για την κυριότερη διαφορά μεταξύ της εποχικής και της νέας γρίπης.

Τι ισχύει για τα παιδιά;
Τα παιδιά αποτελούν τους κύ­ριους φορείς διασποράς των ιώσεων, ενώ τα πολύ μικρά (κάτω των 2 ετών) είναι πιο ευάλωτα στη νόσο. Γι’ αυτό και ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι, όταν πλέον έρθει το πανδημικό εμβόλιο και υπάρχουν αρκετές δόσεις, θα πρέπει να δοθεί σε παιδιά και νέους, π.χ. έως 25 ετών, με στόχο τη ­μείωση της μετάδοσης της νόσου. Στην Αμερική έχουν ήδη ξεκινήσει οι δοκιμές του πανδημικού εμβολίου σε παιδιά. Εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθούν στο τέλος του χρόνου, οπότε και θα ξανασυζητηθεί το θέμα του εμβολιασμού των παιδιών.

Τι ισχύει για τις εγκύους;
Ο οργανισμός των εγκύων είναι πιο ευάλωτος στη γρίπη, γι’ αυτό και συστήνεται να εμβολιαστούν κατά προτεραιότητα οι έγκυοι, κυρίως όσες είναι στο 2ο και 3ο τρίμηνο. Όσον αφορά τις εγκύους του 1ου τριμήνου (όπου γίνεται η οργανογένεση του εμβρύου), ο εμβολιασμός τους συστήνεται εφόσον είναι υψηλού κινδύνου, δηλαδή έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως πνευμονοπάθεια, διαβήτη ή υπέρταση κύησης. Πάντως, δεν αποκλείεται οι γυναικολόγοι να προτιμήσουν άλλους τρόπους προφύλαξης των εγκύων (αποφυγή του συνωστισμού, της επαφής με αρρώστους, καλό πλύσιμο των χεριών κλπ.).

Πόσο αποτελεσματικό είναι;
Προς το παρόν δεν είναι γνωστή η αποτελεσματικότητα του πανδημικού εμβολίου. Ο στόχος είναι το 60-70%, δηλαδή όση και η κάλυψη που παρέχει το εποχικό αντιγριπικό εμβόλιο. Εάν, όμως, τελικά η αποτελεσματικότητά του είναι μικρότερη, της τάξης του 50%, τότε μάλλον θα υπάρξουν επιστημονικές ενστάσεις για το αν θα υπάρχει ουσιαστικό όφελος από τη χορήγησή του.

Σε πόσες δόσεις;
Μάλλον σε 2 δόσεις, με απόσταση 3 εβδομάδων μεταξύ τους. Πρόσφατα, όμως, ανακοινώθηκε ότι για 3 εμβόλια -μίας κινεζικής, μίας αυστραλιανής και μίας ευρωπαϊκής φαρμακοβιομηχανίας, η οποία αναμένεται να προμηθεύσει και τη χώρα μας- θα αρκεί 1 δόση.

Θα είναι ασφαλές;
Μολονότι έχει εκφραστεί μεγάλη ανησυχία για την ασφάλεια του ­νέου εμβολίου, εντούτοις οι ειδικοί εκτιμούν ότι, δεδομένης της εμπειρίας που υπάρχει στην παρασκευή αντιγριπικών εμβολίων, το πανδημικό εμβόλιο θα είναι ασφαλές και θα έχει τις συνήθεις παρενέργειες (τοπικό ερεθισμό, χαμηλό πυρετό). Όσοι, όμως, έχουν αλλεργία στο αυγό μπορεί να παρουσιάσουν αλλεργικές αντιδράσεις. Στην περίπτωση αυτή, θα συστήνεται ο εμβολιασμός τους με τα εμβόλια που έχουν καλλιεργηθεί σε κύτταρα και όχι σε αυγά. Ωστόσο, οι ειδικοί εξηγούν ότι μόνο με την ευρεία χρήση του εμβολίου θα είναι δυνατό να ανιχνευθούν όλες οι ανεπιθύμητες ενέργειές του. Γι’ αυτό και η αρμόδια ευρωπαϊκή επιτροπή Φαρμακευτικών Προϊόντων για Ανθρώπινη Χρήση απαιτεί από τους παρασκευαστές των εμβολίων να παρακολουθούν την ασφάλειά του από τη στιγμή που θα ξεκινήσει ο εμβολιασμός στον πληθυσμό. Επίσης, πριν από τον εμβολιασμό, πιθανότατα θα υπογράφουμε ότι έχουμε ενημερωθεί για τις πιθανές παρενέργειές του.

Πού θα το βρω;
Εικάζεται ότι οι εμβολιασμοί θα γίνονται δωρεάν σε ειδικά διαμορφωμένα εμβολιαστικά κέντρα, κυρίως σε εξωνοσοκομειακούς χώρους (π.χ. δημοτικές αίθουσες, ΚΑΠΗ, εμβολιαστικά κέντρα νομαρχιών, ΙΚΑ).

1 στους 2 χωρίς συμπτώματα!
Ο ιός Η1Ν1 της νέας γρίπης είναι ένας ήπιος ιός και αρκετοί είναι αυτοί που πέρασαν τη νέα ίωση χωρίς ενοχλήσεις ή με πολύ ήπια συμπτώματα (π.χ. έναν ελαφρύ πονόλαιμο). Σύμφωνα, μάλιστα, με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μόνο τα 2/3 όσων προσβάλλονται από το νέο ιό εκδηλώνουν συμπτώματα, ενώ οι Βρετανοί εκτιμούν ότι είναι ακόμη λιγότεροι (ο ένας στους δύο). Τότε γιατί επικρατεί τόσο μεγάλη ανησυχία όσον αφορά το νέο ιό H1N1; Επειδή πρόκειται για ένα νέο στέλεχος του ιού της γρίπης. Ως εκ τούτου, πολλοί είναι αυτοί που δεν έχουν ανοσία (κυρίως οι νεότεροι), γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε πανδημία.
Πάντως, η νέα γρίπη παραμένει μια ελαφριά ίωση. Σύμφωνα, μάλιστα, με το «χειρότερο σενάριο», που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του European Centre for Disease Prevention and Control, βάσει των βρετανικών στοιχείων, εκτιμάται ότι το 30% του πληθυσμού θα εκδηλώσει συμπτώματα, αλλά μόλις το 2% εξ αυτών θα εισαχθούν στο νοσοκομείο, ενώ το ποσοστό θνησιμότητας υπολογίζεται σε 0,1-0,2%, παρόμοιο με αυτό της εποχικής γρίπης που μας «επισκέπτεται» κάθε χρόνο και προσβάλλει το 5-20% του πληθυσμού, αλλά ουδέποτε προβλήθηκε με την έκταση που δόθηκε στη νέα γρίπη.

Προστατεύομαι καλύτερα αν κάνω και τα δύο εμβόλια μαζί (εποχικό και πανδημικό);
Οι ειδικοί τονίζουν ότι και τα δύο εμβόλια θα γίνουν μόνο σε όσους ανήκουν στις ομάδες κινδύνου, ώστε να προστα­τευτούν από όλα τα στελέχη του ιού της γρίπης που κυκλοφορούν αυτόν το χειμώνα. Το πιθανότερο σενάριο πάντως είναι ότι στην περίπτωση αυτή θα γίνει πρώτα το εποχικό τον Οκτώβριο (όπως κάθε χρόνο) και το πανδημικό όταν εγκριθεί. Αν πάλι είναι και τα δύο διαθέ-σιμα μαζί, εκτιμάται ότι θα πρέπει να γίνει πρώτα το πανδημικό, γιατί ο νέος ιός τείνει να γίνει το επικρατούν στέλεχος σε όλο τον κόσμο. Μελετάται και το αν μπορούν να γίνουν ταυτόχρονα, αλλά δεν είναι ακόμη γνωστό αν θα είναι αποτελεσματικά.

4 ερωτήσεις για το Ταμιφλού
Είναι απαραίτητο; Μέχρι σήμερα, η πλειονότητα όσων έχουν νοσήσει από τον ιό H1N1 έχει αναρρώσει όχι με την αντιική θεραπεία με χάπια Ταμιφλού (οσελταμιβίρη), αλλά με ξεκούραση, άφθονα υγρά και αντιπυρετικά – δηλαδή ό,τι συστήνεται και για την εποχική γρίπη. Το Ταμιφλού καθιστά ηπιότερα τα συμπτώματα της γρίπης και μειώνει τον κύκλο της ίωσης κατά μία ημέρα, εφόσον όμως δοθεί μέσα σε 48 ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Επίσης, συστήνεται και σε όσους έχουν συμπτώματα γρίπης και δυσκολία στην αναπνοή – ένα σύμπτωμα που αποτελεί σημάδι επιδείνωσης της νόσου.
Ποιες παρενέργειες έχει; Οι κύριες παρενέργειες του Ταμιφλού είναι η διάρροια, η ναυτία, ο εμετός και η κεφαλαλγία. Όσο για το εισπνεόμενο αντιικό Ρελένζα (ζαναμιβίρη), στις παρενέργειές του ανήκουν ο βήχας, η διάρροια, η ναυτία και ο εμετός και συνιστάται να μη χορηγείται σε ασθενείς με αναπνευστικά προβλήματα.
Να το πάρω προληπτικά; Όχι, επειδή αυτή η πρακτική καθιστά τον ιό ανθεκτικό στα αντιικά, που τελικά μπορεί να μην είναι αποτελεσματικά όταν πραγματικά χρειαστούν. Αν, όμως, είστε ασθενής υψηλού κινδύνου και έχετε εκτεθεί στον ιό, ενδέχεται να σας το συστήσει ο γιατρός σας.
Πού θα το βρω; Και τα δύο αντιικά (Ταμιφλού, Ρελένζα) υπάρχουν πλέον στα φαρμακεία, αλλά χορηγούνται μόνο με ιατρική συνταγή.

Κρατήστε τον ιό μακριά σας
Για να κρατήσετε το νέο ιό Η1Ν1 αλλά και κάθε ιό μακριά σας, αρκεί να τηρήσετε ορισμένα απλά μέτρα:
• Να πλένετε καλά τα χέρια σας με σαπούνι και νερό (για τουλάχιστον 15-20΄΄). Αν δεν έχετε τρεχούμενο νερό, χρησιμοποιήστε αλκοολούχο αντισηπτικό.
• Όσο βρίσκεστε εκτός σπιτιού ή γραφείου, μη βάζετε τα χέρια στο πρόσωπό σας και μόλις βρεθείτε στο σπίτι, φροντίστε να πλύνετε καλά τα χέρια σας.
• Κρατήστε 2 μέτρα απόσταση από όσους βήχουν και φτερνίζονται.
• Όταν φτερνίζεστε, να χρησιμοποιείτε μαντίλι, το οποίο θα πετάτε αμέσως. Εάν δεν έχετε, να φτερνίζεστε στο εσωτερικό του αγκώνα σας.
• Αποφεύγετε -όσο μπορείτε- τους πολυσύχναστους χώρους.
• Να απολυμαίνετε με χλωρίνη τις επιφάνειες στις οποίες ακουμπάτε συχνά, π.χ. το γραφείο, τον πάγκο της κουζίνας. Η χλωρίνη καταπολεμά τους ιούς, αρκεί να την αφήσετε να δράσει για 10 λεπτά πριν την ξεπλύνετε. Ωστόσο, όταν πρόκειται να καθαρίσετε με χλωρίνη, να φοράτε γάντια, γιατί η απευθείας επαφή με το δέρμα είναι πιθανό να το ερεθίσει.

Για τους μαθητές
• Στο σχολείο, λόγω του συγχρωτισμού, είναι πολύ πιο εύκολη η μετάδοση των ιών. Καλό είναι, λοιπόν, να ζητήσετε από το παιδί:
• Να μην κολλάει το στόμα του στη βρύση όταν πίνει νερό, γιατί, θεωρητικά, αν είχε μόλις πιει ένα παιδί-φορέας του ιού, θα μπορούσε να κολλήσει.
• Να μη μοιράζεται το φαγητό του με τους συμμαθητές του.
• Να πλένει τα χέρια του συχνά, καθώς και μόλις επιστρέψει σπίτι.
Επίσης, εάν έχει πυρετό και συμπτώματα γρίπης (υψηλό πυρετό -πάνω από 38-, βήχα, καταρροή, πονόλαιμο, μυαλγία, πονοκέφαλο, σπανιότερα και διάρροια), κρατήστε το στο σπίτι. Στείλτε το μόνο όταν είναι για τουλάχιστον μία ημέρα απύρετο.

Εμβόλιο πνευμονιόκοκκου
Γιατί το χρειαζόμαστε;
Ο ιός της νέας γρίπης κατά κανόνα προκαλεί μια ήπια ίωση. Σε εξασθενημένους οργανισμούς, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονία, επειδή εισβάλλει επιθετικά στους πνεύμονες ή «ανοίγει» το δρόμο για την είσοδο παθογόνων μικροβίων που προκαλούν πνευμονία, όπως ο πνευμονιόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος, ο αιμόφιλος της ινφλουένζας κλπ. Με δεδομένο, λοιπόν, ότι σήμερα διαθέτουμε ένα αποτελεσματικό (23δύναμο) εμβόλιο κατά του πνευμονιόκοκκου για τους ενηλίκους, συστήνεται ο εμβολιασμός όσων ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες. Ωστόσο, αυτή η οδηγία δεν είναι καινούργια – ανήκει στους εμβολιασμούς ρουτίνας. Το εμβόλιο αυτό περιέχει αδρανοποιη­μένα τμήματα του πνευμονιόκοκκου, γεγονός που σημαίνει ότι δεν προκαλεί πνευμονία ως αντίδραση του οργανισμού.

Ποιοι πρέπει να το κάνουν;
Οι άνω των 65 ετών, οι καρδιοπαθείς, οι ασθενείς με διαβήτη, κίρρωση του ήπατος, σοβαρό άσθμα, οι πάσχοντες από μεταβολικά νοσήματα, οι ασθενείς και οι καπνιστές με χρόνια βρογχίτιδα, αλλά και όσοι έχουν κάνει αφαίρεση σπλήνας (επειδή έχουν μειωμένη άμυνα και μεγαλύτερη ευαισθησία στις λοιμώξεις του αναπνευστικού), καθώς και το υγειονομικό και το νοσηλευτικό προσωπικό.

Τι ισχύει για τα παιδιά;
Εάν το παιδί είναι κάτω των 5 ετών και ακολουθείτε πιστά το πρόγραμμα εμβολιασμών του, τότε έχει ήδη εμβολιαστεί για τον πνευμονιόκοκκο με τα αντίστοιχα παιδιατρικά εμβόλια, που έχουν ενταχθεί πλέον στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και θεωρείται ότι προσφέρουν κάλυψη διά βίου.
Εάν έχετε παραλείψει 1 δόση (κατά κανόνα γίνονται 4 δόσεις έως την ηλικία των 2 ετών), τότε, σε συνεννόηση με τον παιδίατρο, φροντίστε να την κάνετε στο παιδί. Οι παιδία­τροι εξηγούν ότι, εάν το παιδί είναι άνω των 5 ετών και δεν έχει εμβο­λιαστεί, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε, εφόσον δεν έχει χρόνια προβλήματα υγείας. Εάν όμως ανήκει στις ευπαθείς ομάδες (έχει π.χ. σοβαρό άσθμα ή καρδιακά προβλήματα), τότε θα πρέπει να εμβολιαστεί – πιθανότατα με το 23δύναμο εμβόλιο των ενηλίκων.

Τι ισχύει για τις εγκύους;
Οι έγκυοι δεν ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου.

Πόσο αποτελεσματικό είναι;
Κατά 70%. Ο εμβολιασμός, πάντως, δεν αποκλείει εντελώς το ενδεχόμενο της πνευμονίας, επειδή το εμβόλιο δεν είναι 100% αποτελεσματικό.

Σε πόσες δόσεις;
Σε μία. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη εποχή για να το κάνετε, αλλά πρέπει να το επαναλαμβάνετε ανά 5ετία. Για τους άνω των 65 ετών συστήνεται η αναμνηστική δόση να γίνεται ανά 4ετία, επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα έχει πιο «εξασθενημένη» μνήμη.

Είναι ασφαλές;
Ναι. Ίσως να προκαλέσει τοπικό ερεθισμό και χαμηλό πυρετό (έως 38). Σπάνια μπορεί να προκληθούν αλλεργικές αντιδράσεις, όπως εξανθήματα στο δέρμα ή δύσ­πνοια.

Πού θα το βρω;
Στα φαρμακεία. Βέβαια, ο ιός του… πανικού άδειασε τα ράφια των φαρμακείων από αυτό το εμβόλιο μέσα στο καλοκαίρι, ωστόσο οι νέες παραγγελίες αναμένονται στα τέλη Οκτωβρίου. Πάντως, και αν συμβεί να πάθετε πνευμονία ως επιπλοκή της γρίπης, αυτή αντιμετωπίζεται με αντιβίωση.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Ματθαίο Φαλάγγα, αναπληρωτή καθηγητή Παθολογίας-Λοιμωξιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Tufts στη Βοστόνη, διευθυντή Λοιμωξιολογικού Τμήματος Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν», τον κ. Σωτήρη Τσιόδρα, επίκουρο καθηγητή Παθολογίας και Λοιμώξεων της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, σύμβουλο-λοιμωξιολόγο του ΚΕΕΛΠΝΟ, τον κ. Γεώργιο Δαΐκο, αναπληρωτή καθηγητή Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, και τον κ. Νικόλαο Παπανικολάου, πνευμονολόγο.