H μοριακή βιολόγος-γενετίστρια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης κ. Ελπίδα Φραγκούλη μελετά μια εναλλακτική μέθοδο ελέγχου των ωαρίων που δεν αποκλείεται να αλλάξει τα δεδομένα στο πεδίο της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Εμείς μιλήσαμε με την ελληνίδα ερευνήτρια, η οποία βρίσκεται στην ομάδα του καθηγητή Γενετικής δρ. Dagan Wells, για τη σημασία της έρευνάς της που παρουσιάστηκε στο συνέδριο του Ευρωπαϊκού Συλλόγου Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE) που διεξήχθη στη Στοκχόλμη.

Κυρία Φραγκούλη, τι ισχύει σήμερα όσον αφορά τον έλεγχο των ωαρίων και των εμβρύων στο πλαίσιο της εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Σε περίπτωση που υπάρχουν πολλές αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, διερευνάται στο εργαστήριο η περίπτωση των χρωμοσωμικών προβλημάτων των ωαρίων ή του εμβρύου. Ο έλεγχος μπορεί να γίνει με τη λήψη κυττάρων του ωαρίου ή του εμβρύου. Ωστόσο, η επέμβαση στο ωάριο ή το έμβρυο είναι πιθανό να επηρεάσουν τη βιωσιμότητά τους. Ένα έμβρυο τρίτης μέρας έχει μόλις 8 κύτταρα. Βγάζοντας το ένα για να ελεγχθεί, μειώνεται σημαντικά η μάζα του. Υπάρχουν κάποιες μελέτες που έχουν δείξει ότι με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επηρεαστεί η βιωσιμότητά του.
Τι ακριβώς μελετά η ομάδα σας;
Σκεφτήκαμε αν θα μπορούσαμε να ελέγξουμε το ωάριο χωρίς να του αφαιρέσουμε ούτε ένα κύτταρο. Επικεντρωθήκαμε στον έλεγχο των κυττάρων που περιβάλλουν σαν ένα σύννεφο το ωάριο και έρχονται σε πολύ στενή επαφή με αυτό, αποκτώντας μια συμβιωτική σχέση με αυτό (κοκκιώδη κύτταρα). Είναι πολύ σημαντικά κύτταρα, που βοηθούν το ωάριο να ωριμάσει και να αναπτυχθεί σωστά. Γι’ αυτό σκεφτήκαμε ότι αν ελέγξουμε αυτά τα κύτταρα που έχουν τόσο στενή επαφή με το ωάριο, ίσως έχουμε μια εικόνα για το ίδιο το ωάριο.
Είναι εύκολο να ληφθούν αυτά τα κύτταρα;
Τα συγκεκριμένα κύτταρα σε μια διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης θεωρούνται άχρηστα. Αφού καθαριστεί το ωάριο από αυτά, στη συνέχεια απορρίπτονται.
Τι έδειξε η έρευνά σας;
Από ένα δείγμα ωαρίων που προέρχονταν από γυναίκες οι οποίες υποβάλλονταν σε προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης πήραμε αυτά τα κύτταρα και ελέγξαμε το γονιδίωμά τους. Διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν διαφορές όσον αφορά τη γονιδιακή συμπεριφορά μεταξύ των κυττάρων που περιέβαλλαν ωάρια με χρωμοσωμικές ανωμαλίες και εκείνων που περιέβαλλαν υγιή ωάρια. Τα κύτταρα που περιτριγύριζαν υγιή ωάρια είχαν μια τάση να υπερεκφράζουν το γονιδίωμά τους, ήταν δηλαδή πολύ πιο «ζωηρά» σε σύγκριση με τα κύτταρα που περιέβαλλαν ωάρια με χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Οι τεχνικές που χρησιμοποιήσαμε μας βοήθησαν να εντοπίσουμε διαφορές στην έκφραση εκατοντάδων γονιδίων μεταξύ των 2 ομάδων κυττάρων και μέσω στατιστικής ανάλυσης βρήκαμε ότι 14 γονίδια είχαν στατιστικά σημαντικό ρόλο, εκ των οποίων τα 2 γονίδια δεν παρείχαν ενδείξεις μόνο για τη χρωμοσωμική κατάσταση του ωαρίου, αλλά πιθανώς και για το κατά πόσον αυτό το ωάριο θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα υγιές έμβρυο και μια εγκυμοσύνη.
Τι σημαίνει αυτό;
Αποκτήσαμε μια παραπάνω ένδειξη για την ποιότητα του ωαρίου. Οπωσδήποτε τα χρωμοσώματα παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του ωάριου.
Η έρευνά σας θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν τρόπο ελέγχου του ωαρίου, ώστε να επιλέγεται το πιο βιώσιμο για τη διαδικασία της εξωσωματικής;
Ακριβώς. Η μέθοδος, βέβαια, έχει το μειονέκτημα ότι παρέχει γενετικές πληροφορίες για το ωάριο και όχι για το έμβρυο. Από την άλλη μεριά, όμως, το ωάριο παίζει ζωτικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμβρύου, οπότε ο έλεγχος της κατάστασής του είναι πολύ σημαντικός. Επιπλέον, η μέθοδος έχει πολλά πλεονεκτήματα, όπως ότι δεν είναι επεμβατική, είναι χαμηλού κόστους και είναι γρήγορη. Σε 3-5 ώρες η διαδικασία ελέγχου του ωαρίου έχει ολοκληρωθεί, γεγονός που σημαίνει ότι αντί να γονιμοποιηθούν όλα τα ωάρια, όπως γίνεται σήμερα, θα μπορούσαν να γονιμοποιηθούν μόνο εκείνα που θα επιλεγούν ως καλύτερης ποιότητας. Επιπλέον, μειώνοντας τον αριθμό των ωαρίων προς γονιμοποίηση, δεν αντιμετωπίζουμε και τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν για τυχόν έμβρυα που δεν είναι βιώσιμα.
Πότε θα έχουμε κάτι στην κλινική πράξη;
Προς το παρόν η εργασία είναι ερευνητική. Το επόμενο στάδιο είναι να ελεγχθεί μεγαλύτερος αριθμός ωαρίων, τουλάχιστον 500.
Εάν χρησιμοποιηθεί αυτή η μέθοδος, θα χρειάζεται και ο χρωμοσωμικός έλεγχος;
Η μέθοδός μας θα μπορούσε να είναι το πρώτο στάδιο ελέγχου του ωαρίου και όταν χρειαστεί, σε περίπτωση συγκεκριμένων ενδείξεων, να ακολουθεί ο χρωμοσωμικός έλεγχος.