O τόπος που ζούμε, η κοινότητα στην οποία υπαγόμαστε, το επίπεδο εκπαίδευσης, η εθνικότητα, η φυλή, το εισόδημα και το φύλο, αλλά και το ενδεχόμενο ύπαρξης κάποιας αναπηρίας, είναι οι παράγοντες που κάνουν τη διαφορά και οδηγούν τελικά στο πόσο θα ζήσει ο καθένας μας, ιδίως πόσα χρόνια θα ζούμε τη ζωή μας με υγεία.

Οι άνθρωποι που ζουν στις χώρες με το μέγιστο προσδόκιμο ζωής, ζουν κατά μέσο όρο 33 χρόνια παραπάνω από τους ανθρώπους που ζουν στις χώρες με το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής.

Υπάρχουν μεγάλες διαφορές στο προσδόκιμο επιβίωσης, ακόμη και σε χώρες με αντίστοιχα επίπεδα εισοδήματος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ανεξάρτητα από το επίπεδο του εισοδήματος, κάποιες χώρες κατάφεραν να μειώσουν τους πρόωρους θανάτους τα τελευταία 50 χρόνια, όταν σε άλλες παρέμειναν στα ίδια επίπεδα ή αυξήθηκαν.

Το προσδόκιμο επιβίωσης διαφέρει, ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα, ανάλογα με το σημείο και την κοινωνική ομάδα στην οποία ζει κανείς.

Κοινωνικές παράμετροι που προσδιορίζουν το επιπεδο υγείας του πληθυσμού

Οι διαφοροποιήσεις στην υγεία οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στις κοινωνικές παραμέτρους που καθορίζουν την ισότητα στην υγεία. Και παρά τη διαπίστωση ήδη από το 2008 ότι «η κοινωνική αδικία σκοτώνει» σε ευρεία κλίμακα, η πρόοδος στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων αυτών ήταν ανεπαρκής. Μπορεί η ψαλίδα ανάμεσα σε ορισμένες χώρες να κλείνει, όσο προχωρεί η ανάπτυξη σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, όμως σε κάποιες άλλες, ανοίγει περισσότερο ενισχύοντας τις υγειονομικές ανισότητες.

Όμως η διεύρυνση των ανισοτήτων αυτών, περιορίζει την εισαγωγή θεσμών καθοριστικών για την επίτευξη της ευημερίας και αυξάνει τις πιθανότητες οι χώρες αυτές να παγιδευτούν σε ένα φαύλο κύκλο διαμάχης και απώλειας της ανάπτυξης.

Τα παραπάνω επισημαίνονται σε έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τις κοινωνικές παραμέτρους που προσδιορίζουν την υγεία, με αφορμή τον στόχο του Οργανισμού για μείωση των διαφορών στην υγεία μεταξύ των χωρών σε μια γενιά, στόχος ο οποίος δεν φαίνεται να μπορεί να υλοποιηθεί με βάση την τρέχουσα κατάσταση.

Βελτιώσεις στην καθημερινότητα, που περιλαμβάνουν πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση, οικονομικές ευκαιρίες και απασχόληση, αλλά και πρόσβαση σε νερό, υγιεινή, ενέργεια, στέγαση και μεταφορές, συνέβαλαν σημαντικά στην υγεία των πληθυσμών, όμως η πρόοδος σταμάτησε εξαιτίας διεθνών κρίσεων που θα μπορούσαν να προληφθούν και να αποφευχθούν, όπως η οικονομική κρίση, η κλιματική, καθώς επίσης και οι πόλεμοι και οι πανδημίες.

Πρώτος στόχος η μείωση στο μισό των ανισοτήτων σε ότι αφορά το προσδόκιμο επιβίωσης ως το 2040, δεν θα μπορέσει να επιτευχθεί, αφού σε πολλές περιπτώσεις οι διαφορές επιτάθηκαν αντί να μειωθούν.

Ευτυχώς η παιδική θνησιμότητα κάτω των 5 ετών μειώθηκε στο μισό μεταξύ 2000-2023, όμως δεν επιτεύχθηκε η μείωση κατά 90% που είχε τεθεί ως στόχος ως το 2040. Μπορεί οι φτωχές χώρες να πέτυχαν δραστική μείωση της παιδικής θνησιμότητας, εντούτοις η διαφορά στα ποσοστά ήταν 13 φορές πάνω απ’ ότι στις πλούσιες χώρες.

Πεδία δράσης

Η έκθεση του ΠΟΥ επισημαίνει ότι χρειάζονται τέσσερις αλληλένδετες στρατηγικές για να επιτευχθεί η μακρόχρονη αντιμετώπιση των κοινωνικών προσδιοριστών της ισότητας στην υγεία:
1. Αντιμετώπιση των οικονομικών ανισοτήτων και επένδυση σε κοινωνικές υποδομές και δημόσιες υπηρεσίες υγείας για όλους.
2. Υπέρβαση των διαρθρωτικών διακρίσεων.
3. Διαχείριση των προκλήσεων και των ευκαιριών που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αντίστοιχα, με τρόπο που να προωθεί συστηματικά την ισότητα στην υγεία.
4. Καθιέρωση ρυθμίσεων που θα μεγιστοποιήσουν τη συνοχή και το αποτέλεσμα των προαναφερόμενων δράσεων.

Στρατηγικό πλαίσιο

Προληπτικές και ολοκληρωμένες στρατηγικές που ενσωματώνουν τις επιπτώσεις στην υγεία, την κοινωνία και το περιβάλλον στην οικονομική και αναπτυξιακή σκέψη μπορούν να αποτελέσουν ισχυρές δυνάμεις για αλλαγή προς την ισότητα στην υγεία. Οι πιο επιτυχημένες στρατηγικές χρειάζονται αποφασιστική ηγεσία και σφαιρική, εμπεριστατωμένη αντιμετώπιση. Η μείωση του χάσματος ανισότητας στην υγεία δεν είναι απλώς θέμα διασφάλισης δίκαιης κατανομής. Απαιτεί τη δέσμευση να «μην μείνει κανείς πίσω», κεντρικό στόχο της Ατζέντας του 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.

Στο πλαίσιο αυτό οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να αναλάβουν το ρόλο τους στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους ως εξής:

  • Οι εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις πρέπει να ηγηθούν με ισχυρές πολιτικές, ενσωματώνοντας στις στρατηγικές τους δράση για εξίσωση των κοινωνικών προσδιοριστών της υγείας, με υποστήριξη από διατομεακές δομές διακυβέρνησης και επενδύσεις.
  • Η κοινωνία των πολιτών να συμμετέχει στη χάραξη πολιτικής, τις κοινοτικές δράσεις, την οικοδόμηση γνώσης και την κοινωνική κινητοποίηση για τους κοινωνικούς προσδιοριστές της ισότητας στην υγεία.
  • Ο ιδιωτικός τομέας να δεσμευτεί με κοινωνικές συμβάσεις που υποστηρίζουν την ισότητα στην υγεία, να ενισχύσει την εταιρική κοινωνική ευθύνη και θέση του ως πολίτη, αποφεύγοντας την εκμετάλλευση των αδυναμιών της νομοθεσίας και ενισχύοντας την λογοδοσία στις πρακτικές απασχόλησης και παραγωγής.
  • Τα ερευνητικά ιδρύματα να προωθήσουν συνεργασίες και να επεκτείνουν την παροχή δεδομένων για ανάπτυξη σύνθετων πολιτικών για την αντιμετώπιση της ισότητας των κοινωνικών παραμέτρων στην υγεία.
  • Το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών και τα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να υιοθετήσουν την ισότητα στην υγεία ως κεντρικό στόχο, να υποστηρίξουν τις χώρες στην εφαρμογή των βασικών συστάσεων της παρούσας έκθεσης και τη διασφάλιση της βοήθειας, των επενδύσεων και της δανειοδότησης σε πολιτικές που αφορούν τους κοινωνικούς προσδιοριστές της ισότητας στην υγεία.
  • Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θα πρέπει να συνεχίσει να προωθεί την ατζέντα για την ισότητα στην υγεία μέσω της συλλογής δεδομένων για τον καθορισμό κανόνων και προτύπων, την υποστήριξη της συνοχής διεθνών και εθνικών πολιτικών, τη σύγκλιση ετερόκλητων εταίρων και την παρακολούθηση, εφαρμογή και ενίσχυση της ικανότητας κάλυψης.

Μεγάλο μέρος της διεθνούς επιβάρυνσης της νοσηρότητας και θνησιμότητας μπορεί να προληφθεί. Η διαιώνιση των χασμάτων στην υγεία είναι άδικη.
Η ανανέωση στη δέσμευση για αντιμετώπιση των κοινωνικών προσδιοριστών της ισότητας στην υγεία αποτελεί ζωτική διαδρομή για τη διόρθωση αυτών των αδικιών.

Μόνο μέσω συλλογικών και ολιστικών προσπαθειών για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας θα επιτύχει ο κόσμος μια μακρά και υγιή ζωή για όλους, όπως προβλέπεται στην Ατζέντα για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.