Η εκτόξευση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) μετασχηματίζει την παγκόσμια οικονομία με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Από τις υπηρεσίες που λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη μέχρι την αυτοματοποιημένη χρηματοοικονομική ανάλυση, οι μηχανές αναλαμβάνουν εργασίες που παλαιότερα εκτελούνταν αποκλειστικά από ανθρώπους.

Αυτές οι καινοτομίες υπόσχονται μεγαλύτερη αποδοτικότητα και οικονομική ανάπτυξη, εντούτοις, ήδη έχουν αρχίσει να σχηματίζουν και μια σκληρή πραγματικότητα: εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί σύντομα να βρεθούν χωρίς εργασία.

Το κρίσιμο ερώτημα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες παγκοσμίως είναι ανησυχητικό και αμείλικτο: Πώς θα επιβιώσουν αυτοί οι άνθρωποι και ποιο ρόλο θα διαδραματίσουν οι κυβερνήσεις στην προετοιμασία για αυτήν τη δραματική αλλαγή;

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ο αντίκτυπος της AI στην απασχόληση μπορεί να είναι τεράστιος. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του 2023, έως και 300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίως θα μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν μέχρι το τέλος της δεκαετίας.

Κλάδοι όπως η βιομηχανία, η μεταφορά, τα χρηματοοικονομικά και το λιανικό εμπόριο είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Οι θέσεις εργασίας χαμηλής και μεσαίας εξειδίκευσης -εργασίες που ιστορικά παρείχαν σταθερό εισόδημα σε εκατομμύρια ανθρώπους- διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο.

Η τεχνολογία πάντοτε διατάρασσε την αγορά εργασίας, εντούτοις, η ταχύτητα και το εύρος της αυτοματοποίησης που δημιουργεί η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχουν προηγούμενο.

Το ενδεχόμενο μιας μαζικής απώλειας θέσεων εργασίας δεν είναι μια απομακρυσμένη ή θεωρητική απειλή

Σε αντίθεση με προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, οι οποίες δημιουργούσαν νέες κατηγορίες θέσεων εργασίας με το πέρας του χρόνου, η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί να αντικαταστήσει ολόκληρες κατηγορίες εργασιών σχεδόν ακαριαία. Οι ρόλοι που σχετίζονται με την αναγνώριση προτύπων, την επεξεργασία δεδομένων ή την εκτέλεση εργασιών ρουτίνας -καθήκοντα που κάποτε θεωρούνταν ασφαλή- πλέον είναι ευάλωτοι.

Η απειλή μιας μαζικής ανεργίας δεν έχει περάσει απαρατήρητη από τους πολιτικούς. Κάποιες κυβερνήσεις ήδη εξερευνούν στρατηγικές για να μετριάσουν τον αντίκτυπο της AI στο εργατικό δυναμικό. Για παράδειγμα, η Φινλανδία έχει πειραματιστεί με προγράμματα καθολικού βασικού εισοδήματος (UBI), παρέχοντας στους πολίτες ένα εγγυημένο μηνιαίο επίδομα για να μετριάσουν τον οικονομικό αντίκτυπο της αυτοματοποίησης. Παρομοίως, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προτείνει νομοθεσία για τη ρύθμιση της AI, με στόχο την ισορροπία μεταξύ καινοτομίας και κοινωνικής προστασίας.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι συζητήσεις επικεντρώνονται στην επανεκπαίδευση εργαζομένων και σε προγράμματα κατάρτισης για τον εξοπλισμό των Αμερικανών με δεξιότητες που απαιτούνται σε μια οικονομία που θα τελεί υπό την άμεση καθοδήγηση της AI, όπως ο προγραμματισμός, η ανάλυση δεδομένων και η προηγμένη βιομηχανία.

Η Κίνα, από την πλευρά της, επενδύει μαζικά στην εκπαίδευση για την AI και τη ρομποτική, με στόχο να διατηρήσει την παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της, ενώ προετοιμάζει το εργατικό της δυναμικό για ένα αυτοματοποιημένο μέλλον.

Παρά τις εν λόγω προσπάθειες, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι τα αντανακλαστικά των κυβερνήσεων είναι μάλλον αργά και τα μέτρα που σχεδιάζουν ή λαμβάνουν ανεπαρκή. Πολλές πολιτικές είναι αντιδραστικές και όχι προληπτικές, αντιμετωπίζοντας την απώλεια θέσεων εργασίας μετά από την εμφάνισή της, αντί να την προλαμβάνουν. Η πρόκληση δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και κοινωνική: Πώς θα διασφαλιστεί ότι οι απολυμένοι εργαζόμενοι θα διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους, έναν σκοπό στη ζωή και μια σταθερότητα στο εισόδημά τους σε έναν κόσμο όπου η παραδοσιακή εργασία μπορεί να έχει πάψει να αποτελεί επιλογή;

Το αρκετά πιθανό ενδεχόμενο μιας μαζικής ανεργίας εγείρει ένα βαθύτερο κοινωνικό ερώτημα: Θα υπάρξει ένας νέος τύπος πολίτη – που ζει όντας εκτός της παραδοσιακής αγορά εργασίας; Κάποιοι μελλοντολόγοι υποστηρίζουν ότι η έννοια της εργασίας ίσως χρειαστεί να επαναπροσδιοριστεί. Εάν οι μηχανές εκτελούν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγικής εργασίας, τότε η ανθρώπινη αξία μπορεί να μετατοπιστεί προς ρόλους με δημιουργικό, κοινωνικό ή εκπαιδευτικό χαρακτήρα ρόλους που η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να καλύψει – τουλάχιστον με ευκολία.

Αλλά θα είναι εφικτό για όλους; Όσοι θα έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση ή στην τεχνολογία ενδέχεται να μετατραπούν σε αναγκαστικά άεργους πολίτες – που δεν θα εξαρτώνται από έναν μισθό, αλλά από κοινωνικά προγράμματα στήριξης, οικογενειακά δίκτυα ή εναλλακτικές μορφές οικονομίας. Κάτι τέτοιο θα κατέρριπτε την παραδοσιακή κοινωνία, που έχει δομηθεί πάνω σε διαχρονικές έννοιες για το τι είναι πολίτης, συγκεκριμένες αξίας ή το σημερινό κοινωνικό συμβόλαιο.

Οι επικριτές μια τέτοιας ακραίας μεταστροφής προειδοποιούν ότι, χωρίς προσεκτικό σχεδιασμό, η εμφάνιση μιας «άεργης τάξης» θα μπορούσε να εντείνει τις ανισότητες, την κοινωνική αναταραχή και την πολιτική αστάθεια. Οι κοινωνίες θα χρειαστεί να εξερευνήσουν νέους μηχανισμούς για οικονομική ένταξη – από το καθολικό βασικό εισόδημα και τους αρνητικούς φόρους εισοδήματος έως τα κοινοτικά συνεταιριστικά μοντέλα.

Σε ένα μέλλον που θα τελεί υπό την άμεση καθοδήγησή της, η AI είναι πιθανό να επιβάλει μια ριζική πολιτισμική αλλαγή στον τρόπο που οι κοινωνίες εκτιμούν την ανθρώπινη εργασία. Για αιώνες, η απασχόληση συνδέεται άρρηκτα με την ταυτότητα, την κοινωνική θέση και την προσωπική ικανοποίηση. Σε έναν κόσμο όπου η εργασία θα είναι σπάνια, θα πρέπει να εφευρεθούν «εργαλεία» για την εύρεση νέων σκοπών, νοημάτων και κοινωνικής συμμετοχής. Τα εκπαιδευτικά συστήματα, οι θεσμοί και οι πολιτιστικές αφηγήσεις ίσως χρειαστεί να εξελιχθούν για να αντικατοπτρίζουν αυτή τη νέα πραγματικότητα.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η διασκέδαση, η δημιουργικότητα και η διά βίου μάθηση θα μπορούσαν να γίνουν κεντρικά στοιχεία της ανθρώπινης ζωής αντί για την αναζήτηση εισοδήματος. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις και ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν ουσιαστικούς ρόλους που θα είναι ανθεκτικοί έναντι της AI – εργασίες που αξιοποιούν μοναδικές ανθρώπινες δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση, η κριτική σκέψη και η λήψη αποφάσεων με βάση της ηθική.

Προετοιμασία για το αβέβαιο μέλλον

Το ενδεχόμενο μιας μαζικής απώλειας θέσεων εργασίας δεν είναι μια μακρινή ή θεωρητική απειλή· είναι μια πρόκληση που απαιτεί άμεση προσοχή. Οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συνεργαστούν για να σχεδιάσουν ασφαλιστικές δικλίδες, πρωτοβουλίες για επανεκπαίδευση και οικονομικά μοντέλα που να λαμβάνουν υπ’ όψιν την -εν μέρει- επικίνδυνη ισχύ της AI. Εάν υπάρχει κωλυσιεργία μέχρι να γεννηθεί το εν λόγω «τσουνάμι», που θα παρασύρει εκατομμύρια ανθρώπους στην ανεργία, τότε μια ανθρωπιστική και κοινωνική κρίση θα είναι -μάλλον- αδύνατον ν’ αποφευχθεί.

Εν τέλει, η επιβίωση των απολυμένων εργαζόμενων δεν θα εξαρτηθεί μοναχά από τις οικονομικές πολιτικές, αλλά και από την κοινωνική προσαρμοστικότητα. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μετασχηματίσει την εργασία, αλλά δεν χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Με σωστό σχεδιασμό, επενδύσεις στην εκπαίδευση κι επαναπροσδιορισμό του υφιστάμενου κοινωνικού συμβολαίου, οι κοινωνίες μπορούν να διασφαλίσουν ότι, ακόμη και στο σενάριο μιας εποχής ακραίας αυτοματοποίησης, στο επίκεντρο θα πρέπει να βρίσκονται η ανθρώπινη παραγωγικότητα και οι ανθρώπινες δυνατότητες.

Το ερώτημα παραμένει: Θα καταφέρει η ανθρωπότητα να ανταποκριθεί σε αυτήν την πρόκληση ή θα επιτρέψει στην AI να δημιουργήσει μια νέα τάξη πολιτών που ο μοναδικός τους ρόλος θα είναι ο αγώνας για επιβίωση αντί την προσπάθεια για εξέλιξη με στόχο την ευημερία; Η απάντηση ενδέχεται να δοθεί πιο γρήγορα απ’ ό,τι φανταζόμαστε…

πηγή in.gr