Ενάμιση εκατομμύριο παιδιά δεν θα είχαν πεθάνει το 2011 αν είχαν εμβολιαστεί. Τα εμβόλια σώζουν τις ζωές 2 έως 3 εκατομμυρίων παιδιών κάθε χρόνο. Χάρη στα ειδικά εμβόλια, η ευλογιά εξαλείφθηκε το 1980, η πολιομυελίτιδα είναι ενδημική σε τρεις μόνο χώρες (Πακιστάν, Νιγηρία Αφγανιστάν), μεταξύ 2000 και 2011, οι θάνατοι από ιλαρά μειώθηκαν κατά 71% παγκοσμίως. Και μόνο τα νούμερα φτάνουν για να μας πείσουν.

Ήταν πριν από μερικούς μήνες, όταν έτυχε να συνοδέψω το βαφτιστήρι μου στον παιδίατρο για να κάνει ένα από τα προγραμματισμένα εμβόλιά του, που μου ήρθαν όλα στο μυαλό. Τα παγωτά που μας έπαιρναν κάθε φορά που φεύγαμε από την παιδίατρο, η αδερφή μου που έτρεμε από το φόβο της μόνο στην ιδέα της ένεσης, το φορητό ψυγείο μέσα στο οποίο ευλαβικά μετέφεραν οι γονείς μου το πολύτιμο αυτό φάρμακο… Άλλωστε δεν είχαν άδικο να το θεωρούν πολύτιμο, τα εμβόλια συνέβαλαν σημαντικά στην αύξηση του μέσου όρου ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, στον περιορισμό ή και στην εξαφάνιση ακόμα σοβαρών ασθενειών και βέβαια έκαναν τη ζωή κάθε παιδιού – αλλά και κάθε γονιού – καλύτερη αφού οι παιδικές ασθένειες τείνουν πλέον σήμερα να γίνουν παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά η συζήτηση γύρω από τα εμβόλια συνεχίζεται ακόμα και σήμερα. Θέλοντας λοιπόν να γνωρίζουμε ακριβώς πότε και σε ποιους πρέπει να γίνονται και αν είναι ασφαλή και αποτελεσματικά απευθυνθήκαμε στους ειδικούς ώστε να σταματήσουμε να τρέμουμε από το φόβο μας στην ιδέα των εμβολίων!

Πώς λειτουργούν τα εμβόλια;

Τα εμβόλια που είναι φτιαγμένα από φυσικά ή βιοτεχνολογικά συστατικά είναι ανίκανα να μας κάνουν να αρρωστήσουμε ενώ προκαλούν τη δημιουργία αντισωμάτων. Έτσι, όταν ερχόμαστε σε επαφή με το φυσικό ιό ή μικρόβιο, για το οποίον έχει παρασκευαστεί το εμβόλιο, ο οργανισμός μπορεί να το εξουδετερώσει χάρη στα αντισώματα που έχει παράγει όταν έγινε το εμβόλιο. Γι’ αυτό άλλωστε και θεωρείται σημαντικό να γίνονται τα εμβόλια σε μικρή ηλικία, ώστε να αναπτυχθούν εγκαίρως τα προστατευτικά αντισώματα. Έτσι, δεν προστατεύονται μόνο τα ίδια τα παιδιά (που επειδή είναι εμβολιασμένα δεν νοσούν) αλλά και το περιβάλλον τους, που δεν κολλάει από εκείνα και δημιουργείται αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν συλλογική ανοσία.

Είναι ασφαλή τα εμβόλια;

Αυτό που θα πρέπει κατ’ αρχήν να έχουμε υπόψη μας – εξηγεί η καθηγήτρια κυρία Τζένη Κουρέα – Κρεμαστινού – είναι ότι ειδικά όταν ένα εμβόλιο συμπεριλαμβάνεται στη λίστα του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών θεωρείται ασφαλές. Μάλιστα τα «νέας γενιάς» εμβόλια θεωρείται ότι προσφέρουν υψηλά επίπεδα ασφάλειας αλλά και αποτελεσματικότητας.

Ποιες παρενέργειες μπορεί να προκαλέσει ένα εμβόλιο;

Γενικά τα εμβόλια είναι συνηθισμένο να προκαλούν «μικρές παρενέργειες», όπως είναι για παράδειγμα ένας χαμηλός πυρετός ή ένας τοπικός ερεθισμός στο σημείο της ένεσης. Από την άλλη βέβαια πλευρά υπάρχει το ενδεχόμενο να προκύψουν σοβαρότερες επιπλοκές (π.χ. εγκεφαλίτιδα), που θεωρούνται σπάνιες με τα «νέας γενιάς» εμβόλια και οι οποίες προέρχονται από τον ιό ή το μικρόβιο του εμβολίου και ανάλογα με την περίπτωση εμφανίζονται μερικές εβδομάδες μετά τη διενέργεια του εμβολίου.

Τα εμβόλια προκαλούν αλλεργίες;

Τα ίδια τα εμβόλια όχι. Αυτά που μπορεί να προκαλέσουν αλλεργία είναι τα έκδοχά τους. Έτσι, καθώς κάποια εμβόλια (π.χ. το MMR) φτιάχνονται με έκδοχο το αυγό, θα πρέπει ο παιδίατρος να λαμβάνει υπόψη του το ιστορικό του παιδιού όσον αφορά στις αλλεργίες.

Ισχύει ότι τα εμβόλια μπορεί να χαλάσουν εξαιτίας της ζέστης;

Ναι, γι’ αυτό πρέπει να μπαίνουν στο ψυγείο και να μεταφέρονται σε πάγο και όχι να μένουν πολλή ώρα εκτεθειμένα στη ζέστη και τον ήλιο. Αυτό είναι σημαντικό γιατί αλλιώς κινδυνεύουν να γίνουν αναποτελεσματικά και να μην παραχθούν τελικά αντισώματα στον οργανισμό.

Είναι υποχρεωτικό να εμβολιάσω το παιδί μου;

Στη χώρα μας, όπως και σε πολλές άλλες του δυτικού κόσμου, ο παιδικός εμβολιασμός συνιστάται από το Υπουργείο και ως εκ τούτου το κόστος των εμβολίων καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία αλλά δεν είναι υποχρεωτικός. Οι γονείς δηλαδή αφού ενημερωθούν από τον παιδίατρο σχετικά με την αξία αλλά και τις πιθανές παρενέργειες του εμβολίου παίρνουν την ευθύνη για να εμβολιάσουν ή όχι τα παιδιά τους. Γενικά πάντως στην Ελλάδα υπάρχει από τους γονείς η τάση να γίνονται τα εμβόλια και στην πλειοψηφία τους τα παιδιά (εκτός ίσως από κάποιες ομάδες π.χ. παιδιά τσιγγάνων ή μεταναστών, τα οποία συχνά δεν κάνουν συστηματικά τα εμβόλιά τους) είναι εμβολιασμένα.

Ποιοι πρέπει να κάνουν τα εμβόλια της ηπατίτιδας;

Το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β (Hep B) θα πρέπει να γίνεται στα παιδιά σύντομα μετά τη γέννηση. Όσον αφορά στους ενήλικους θα πρέπει να κάνουν το εμβόλιο όσοι υπάρχει το ενδεχόμενο να κολλήσουν ηπατίτιδα σεξουαλικά, τα πολυμεταγγιζόμενα άτομα, οι νεφροπαθείς, οι άνθρωποι που έχουν στην οικογένειά τους άτομα που έχουν χρόνια λοίμωξη από ηπατίτιδα Β, οι γιατροί και το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό κ.α. Όσον αφορά στην ηπατίτιδα Α (της οποίας δεν υπάρχουν πολλά κρούσματα στη χώρα μας) το εμβόλιο είναι σκόπιμο να γίνεται σε παιδιά που πηγαίνουν σε πολύ μικρή ηλικία στον παιδικό σταθμό (όταν δεν έχουν ακόμα βγάλει την πάνα) αλλά και σε ανθρώπους που πρόκειται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, σε χώρες όπου ενδημεί η νόσος (π.χ. κάποιες χώρες της Ανατολής).

Το παιδί μου έχει εμβολιαστεί για μηνιγγίτιδα. Καλά κάνω να θεωρώ ότι δεν υπάρχει ποτέ περίπτωση να νοσήσει από μηνιγγίτιδα;

Όχι, δεν κάνετε καθόλου καλά. Τα εμβόλια που υπάρχουν αυτήν τη στιγμή προστατεύουν μεν από κάποιους τύπους μηνιγγίτιδας αλλά όχι από όλους. Το εμβόλιο της μηνιγγίτιδας, όπως είναι γνωστό το εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου C (MCC), προστατεύει από τη μηνιγγίτιδα τύπου C. Αυτό που δεν είναι γνωστό όμως στον πολύ κόσμο είναι ότι υπάρχουν και άλλοι τύποι μηνιγγίτιδας, που προκαλούνται από το μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Α αλλά κυρίως από το μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β (για τον οποίο δεν υπάρχει εμβόλιο). Παρά λοιπόν τους εμβολιασμούς υπάρχουν ακόμα κρούσματα μηνιγγίτιδας, όχι από τον τύπο C, για τον οποίον προστατεύει το εμβόλιο, αλλά από τους άλλους τύπους (π.χ. Β). Από την άλλη πλευρά υπάρχει και το εμβόλιο για τον αιμόφιλο τύπου Β΄, που από πολλούς θεωρείται λανθασμένα ως το εμβόλιο κατά της μηνιγγίτιδας. Βέβαια, το εμβόλιο του αιμόφιλου προστατεύει ως ένα βαθμό και από τη μηνιγγίτιδα καθώς ο αιμόφιλος είναι ένα μικρόβιο που προκαλεί λοιμώξεις (π.χ. ωτίτιδες) και μεταξύ άλλων και μηνιγγίτιδα. Επίσης, το πολύ καινούργιο εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου προστατεύει εκτός από ωτίτιδες και πνευμονίες και από μηνιγγίτιδα που μπορεί να προκαλέσει ο πνευμονιόκοκκος.

Έτσι, καταλαβαίνετε ότι αν παρατηρήσετε στο παιδί σας συμπτώματα που να θυμίζουν μηνιγγίτιδα δεν θα πρέπει να σκεφτείτε ότι αφού είναι εμβολιασμένο δεν κινδυνεύει αλλά να συμβουλευτείτε τον παιδίατρό σας.

Ισχύει ότι το εμβόλιο της μηνιγγίτιδας θα πρέπει να γίνεται και από ενήλικες;

Ναι. Αλλά όχι από όλους αδιακρίτως. Θα πρέπει να γίνεται σε περιπτώσεις όπου συγχρωτίζονται πολλοί άνθρωποι, όπως είναι ο στρατός, οι παιδικοί σταθμοί, τα σχολεία κ.α.

Είναι ανάγκη να κάνω τις αναμνηστικές δόσεις του αντιτετανικού εμβολίου; Αφού – αν χρειαστεί – μπορώ να κάνω αντιτετανικό ορό…

Το εμβόλιο του τετάνου κυκλοφορεί μαζί με αυτό για τη διφθερίτιδα και τον κοκίτη (DtaP). Όσον αφορά στις αναμνηστικές δόσεις, αυτές είναι πολύ σημαντικές κυρίως όσον αφορά στο εμβόλιο για τον τέτανο και τη διφθερίτιδα (πρέπει να γίνεται κάθε 10 χρόνια) ειδικά αν ασχολούμαστε με κηπουρικές ή γεωργικές εργασίες κλπ. Άλλωστε ο αντιτετανικός ορός δεν είναι εμβόλιο, είναι λιγότερο ασφαλής από το εμβόλιο και μας προσφέρει ανοσία για λίγες ημέρες μόνο.

Ποιοι πρέπει να κάνουν το εμβόλιο της γρίπης;

Το εμβόλιο αυτό είναι απαραίτητο για παιδιά που έχουν και άλλα προβλήματα υγείας. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό για ανθρώπους που είναι μεγαλύτεροι από 60 με 65 ετών αλλά και για το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό.

Ισχύει ότι το MMR (το εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς) δεν είναι ασφαλές;

Το εμβόλιο αυτό είχε κάποια εποχή συνδεθεί με αυξημένα κρούσματα αυτισμού αλλά οι μετέπειτα έρευνες δεν τεκμηρίωσαν μία τέτοια συσχέτιση. Έτσι το εμβόλιο θεωρείται πλέον ασφαλές και συνιστάται ανεπιφύλακτα.

Πότε είναι απαραίτητο οι ενήλικες γυναίκες να κάνουν εμβόλιο ερυθράς;

Όταν μετά από αιματολογική εξέταση βρεθεί ότι οι γυναίκες αυτές δεν έχουν αντισώματα – δεν έχουν κάνει εμβόλιο ή δεν έχουν περάσει τη νόσο – και σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδιά (το εμβόλιο θα πρέπει να γίνει λίγους μήνες πριν την έναρξη της εγκυμοσύνης).

Όταν πρόκειται να ταξιδέψουμε χρειάζεται να κάνουμε εμβόλια;

Αυτό εξαρτάται από τη χώρα στην οποία πρόκειται να πάμε και από το πόσο σκοπεύουμε να κάτσουμε εκεί. Αν πάντως μείνουμε πολύ καιρό κυρίως, είναι σκόπιμο να κάνουμε τα εμβόλια για τους ιούς που ενδημούν στην περιοχή. Σχετικά με το ποια εμβόλια θα πρέπει να κάνουμε μπορούμε να ενημερωθούμε είτε από την ιστοσελίδα του Π.Ο.Υ. είτε από το τμήμα δημόσιας υγιεινής στη Νομαρχία της περιοχής μας. Συνήθως τα εμβόλια αυτά είναι για ηπατίτιδες, τυφοειδή πυρετό, πολυομελίτιδα, φυματίωση, γρίπη, κίτρινο πυρετό, μηνιγγίτιδα, ιαπωνική εγκεφαλίτιδα, τέτανο και λύσσα και χρειάζεται να γίνουν 15 με 20 ημέρες πριν ξεκινήσουμε το ταξίδι και φύγουμε για χώρες της Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ασίας.

Να κάνω το εμβόλιο της φυματίωσης στα παιδιά μου;

Αυτό είναι κάτι που εκτιμάται ανάλογα με τις συνθήκες. Το εμβόλιο της φυματίωσης (BCG) δεν είναι πολύ αποτελεσματικό γι’ αυτό και γίνεται μόνο σε παιδιά που βρίσκονται σε ειδικές συνθήκες, π.χ. ζουν σε περιοχές ή οικογένειες όπου υπάρχει έξαρση φυματίωσης. Όσον αφορά στη διερεύνηση της ασθένειας, γίνεται το mantoux που είναι ένα τεστ με το οποίο διερευνάται αν το άτομο έχει έρθει σε επαφή σε επαφή με τη φυματίωση.

Ευχαριστίες

Τζένη Κουρέα – Κρεμαστινού, Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.

Δρ. Αναστασία Μπαρμπούνη, Παιδίατρο, Επιμελήτρια Δημόσια Υγείας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.