Στον αρχαίο ελληνικό μύθο, η Λερναία Ύδρα ήταν ένα τρομακτικό τέρας με πολλά κεφάλια. Κάθε φορά που κάποιος έκοβε ένα από αυτά, δύο νέα «φύτρωναν» στη θέση του και έτσι ήταν πολύ δύσκολο να το νικήσει. Κάπως έτσι και τα προβλήματα στη ζωή μας. Υπάρχουν φορές που πολλαπλασιάζονται όσο προσπαθούμε να τα λύσουμε. Αντί να εξαλείφονται, εξελίσσονται, δημιουργώντας νέες προκλήσεις. Κι αυτό είναι ένα φαινόμενο που σχετίζεται με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε τις δυσκολίες στη σύγχρονη κοινωνία.
Γενικά, θεωρούμε ότι κάθε πρόβλημα έχει μια λύση και ότι μόλις βρούμε τη λύση αυτή, το πρόβλημα θα εξαφανιστεί οριστικά. Ωστόσο, οι προσπάθειες να λύσουμε ένα πρόβλημα, συχνά οδηγούν σε νέα, διαφορετικά ή και πιο πολύπλοκα προβλήματα. Από την προσωπική μας ζωή και την ψυχική μας υγεία μέχρι τα κοινωνικά και τεχνολογικά συστήματα, οι λύσεις που προσφέρονται διαμορφώνουν τις προσδοκίες μας και αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις δυσκολίες.
Γιατί οι λύσεις δεν είναι πάντα το τέλος του προβλήματος αλλά η αρχή ενός νέου κύκλου προκλήσεων;
Η Λερναία Ύδρα της σύγχρονης ζωής
Σκεφτείτε ένα απλό παράδειγμα: κάποιος χρησιμοποιεί μια παλιά καρέκλα γραφείου που είναι λειτουργική, αλλά όχι εργονομική. Ξαφνικά, δοκιμάζει μια νέα, προηγμένη καρέκλα με μνήμη αφρού και ρυθμιζόμενο ύψος και η παλιά αρχίζει να του φαίνεται αφόρητα άβολη. Η καρέκλα δεν άλλαξε. Οι προσδοκίες του όμως, ναι.
Αυτή η αλλαγή στις προσδοκίες είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε την κατάσταση: όσο περισσότερες λύσεις έχουμε, τόσο πιο απαιτητικοί γινόμαστε και τόσο πιο εύκολα θεωρούμε κάτι που πριν αποδεχόμασταν ως φυσιολογικό ή ανεκτό, πρόβλημα.
Φυσικά, η μείωση της πραγματικής δυσκολίας ή του πόνου στη ζωή μας είναι κάτι θετικό. Ωστόσο, έχει κι ένα παράδοξο αποτέλεσμα: καθώς τα μεγάλα και σοβαρά προβλήματα γίνονται λιγότερο συχνά, γινόμαστε όλο και πιο ευαίσθητοι στις μικρότερες δυσκολίες.
Αυτό συμβαίνει επειδή η ψυχολογική μας «βάση» ή το σημείο αναφοράς μας μεταβάλλεται. Έτσι, καταστάσεις που παλιότερα θεωρούνταν μικρές ενοχλήσεις, τώρα τα βλέπουμε ως σοβαρά προβλήματα που απαιτούν λύση. Το φαινόμενο αυτό έχει ονομαστεί “concept creep”, δηλαδή “επέκταση της έννοιας” και αφορά τη σταδιακή διεύρυνση μιας έννοιας ή ένος ορισμού. Ως προς τα προβλήματα, οι λέξεις και οι κατηγορίες που χρησιμοποιούμε για να τα περιγράψουμε καλύπτουν όλο και περισσότερα είδη, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερα προβλήματα να θεωρούνται σημαντικά.
Για παράδειγμα, στο παρελθόν, λέγαμε ότι κάποιος έχει άγχος μόνο αν ήταν πολύ έντονο και του δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα. Σήμερα, όμως, ακόμα και τα μικρά ή προσωρινά συναισθήματα άγχους ή δυσφορίας μπορεί να χαρακτηρίζονται ως κλινικά προβλήματα.
Με άλλα λόγια, οι ορισμοί για το τι είναι πρόβλημα και τι όχι, αλλάζουν. Έτσι, καταλήγουμε να αντιμετωπίζουμε πολύ πιο ήπιες καταστάσεις σαν να ήταν εξίσου σοβαρές με τις βαριές διαταραχές, χωρίς αυτό στην πραγματικότητα να σημαίνει πως οι άνθρωποι σήμερα υποφέρουμε περισσότερο από ποτέ.
Εν τω μεταξύ, καθώς αυξάνεται ο αριθμός των καταστάσεων που θεωρούνται «προβλήματα», αυξάνεται και η ανάγκη για λύσεις. Αυτό δημιουργεί μια αγορά όπου οι λύσεις δεν είναι απλώς βοήθεια, αλλά και προϊόν προς πώληση. Έτσι, η ίδια η ανάπτυξη των λύσεων τροφοδοτεί τη διεύρυνση των προβλημάτων — σα να πολεμάμε μια Λερναία Ύδρα και κάθε κόψιμο του κεφαλιού να δημιουργεί δύο νέα.
Τα προβλήματα, οι λύσεις και η μείωση της αντοχής μας
Όσο περισσότερο επιδιώκουμε λύσεις για κάθε μικρό πρόβλημα, τόσο περισσότερο χάνουμε την ικανότητα να διαχειριζόμαστε τη δυσκολία μόνοι μας.
Η ανθρώπινη φύση χρειάζεται να δοκιμαστεί για να αναπτύξει αντοχή, υπομονή και δεξιότητες αντιμετώπισης — χαρακτηριστικά που καλλιεργούνται μέσα από την εμπειρία των προκλήσεων. Όταν αυτές εξαλείφονται, δυσκολευόμαστε να αντέξουμε ακόμα και μικρά εμπόδια χωρίς να ζητήσουμε βοήθεια.
Οι πολλές λύσεις ίσως τελικά να δημιουργούν νέες εξαρτήσεις και ευαισθησίες αντί να ενισχύουν την αυτονομία, υποστηρίζουν ειδικοί.
Οι λύσεις βέβαια είναι απαραίτητες και πολλές φορές σωτήριες. Το ζητούμενο είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε πότε έχουμε μπροστά μας ένα ουσιαστικό πρόβλημα που χρειάζεται αντιμετώπιση, και πότε ανακαλύπτουμε νέα προβλήματα μόνο και μόνο επειδή αλλάξαμε τα κριτήριά μας.
Η ισορροπία βρίσκεται στην αποδοχή της ανθρώπινης ατέλειας και στην καλλιέργεια της αντοχής απέναντι στις μικρές δυσκολίες. Με αυτόν τον τρόπο, είμαστε περισσότερο σε θέση να χρησιμοποιούμε τις λύσεις ως εργαλεία πραγματικής βελτίωσης της ζωής μας και όχι ως μηχανισμούς που πολλαπλασιάζουν την ευαισθησία μας και τις ανάγκες μας.
