Ζούμε σε μια εποχή όπου η πληροφορία είναι παντού. Ειδοποιήσεις, τίτλοι ειδήσεων, αναρτήσεις και σχόλια μάς κατακλύζουν καθημερινά. Κι όμως, παρά το άφθονο περιεχόμενο, συχνά επιλέγουμε να γυρίσουμε την πλάτη μας σε ό,τι μας αγχώνει: αποφεύγουμε να ακούσουμε τη διάγνωση του γιατρού, διαγράφουμε αρνητικά σχόλια με ένα κλικ ή αγνοούμε δηλώσεις που κλονίζουν τις πεποιθήσεις μας. Αυτός είναι ο λεγόμενος στρουθοκαμηλισμός. Οι ψυχολόγοι το αποκαλούν και φαινόμενο της στρουθοκαμήλου. Πρόκειται για την τάση να αποφεύγουμε συνειδητά δυσάρεστες ή ανησυχητικές πληροφορίες, όπως η στρουθοκάμηλος που χώνει το κεφάλι της στην άμμο για να νιώσει ασφαλής.
Πότε εκδηλώνεται ο στρουθοκαμηλισμός
Τα παιδιά είναι διάσημα για τη δίψα τους για γνώση, με τις ατελείωτες ερωτήσεις τους. Σε ποια ηλικία, όμως, ξεκινά η αποφυγή των δυσάρεστων πληροφοριών;
Αυτό διερεύνησαν επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Σικάγο σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Psychological Science. Η ομάδα με επικεφαλής τη μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ραντίκα Σανθαναγκοπαλάν διαπίστωσε ότι όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να αποφεύγουν στρατηγικά πληροφορίες που θα τους προκαλούσαν αρνητικό συναίσθημα.
Τα παιδιά 5-6 ετών συνέχιζαν να αναζητούν ενεργά γνώσεις, ενώ στις ηλικίες 7-10 η περιέργεια έδινε σιγά σιγά τη θέση της στην αποφυγή. «Για να κατανοήσετε την προέλευση των συμπεριφορών λήψης αποφάσεων και πώς αυτές αλλάζουν με τον χρόνο, η μόνη ομάδα που μπορεί να σας δώσει πληροφορίες είναι τα παιδιά», εξηγεί η Σανθαναγκοπαλάν.
Πέντε λόγοι για τους οποίους επιλέγουμε την άγνοια
Οι ερευνήτριες αναγνώρισαν πέντε βασικά κίνητρα για την αποφυγή πληροφορίας:
-
Αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων, όπως άγχος ή απογοήτευση
-
Αποφυγή δυσάρεστων πληροφοριών για τον εαυτό μας
-
Αποφυγή προκλήσεων που κλονίζουν τις πεποιθήσεις μας
-
Προστασία των προσωπικών μας προτιμήσεων
-
Δράση προς ίδιον όφελος χωρίς να φαίνεται ιδιοτέλεια
Σε ένα από τα πειράματα, τα παιδιά φαντάζονταν το αγαπημένο τους γλυκό και ρωτήθηκαν αν ήθελαν να δουν ένα βίντεο που εξηγούσε γιατί αυτό βλάπτει τα δόντια. Τα μικρότερα παιδιά ήθελαν να μάθουν· τα μεγαλύτερα προτιμούσαν να μην ξέρουν.
Μοναδική εξαίρεση: η αξιολόγηση της ικανότητας. Όλα τα παιδιά ενδιαφέρονταν να μάθουν αν απέτυχαν σε ένα τεστ, ίσως επειδή στο σχολείο ενισχύεται η νοοτροπία ότι η ικανότητα βελτιώνεται με την προσπάθεια.
Το «ηθικό παραθυράκι»
Η έρευνα εξέτασε και πότε τα παιδιά αρχίζουν να εκμεταλλεύονται την «κουρτίνα άγνοιας» για ίδιον όφελος. Σε ένα πείραμα με αυτοκόλλητα, τα μεγαλύτερα παιδιά επέλεγαν να μην μάθουν πόσα θα πάρει ο συμπαίκτης τους, ώστε να διαλέξουν χωρίς ενοχές εκείνο το κουβαδάκι που τους ωφελούσε περισσότερο.
«Θέλουμε να φαινόμαστε δίκαιοι, αλλά και να κερδίζουμε», λέει η Σανθαναγκοπαλάν. «Η άγνοια μας δίνει χώρο να ενεργούμε ιδιοτελώς διατηρώντας την ψευδαίσθηση της δικαιοσύνης».
Πώς να αποφύγουμε… την αποφυγή
Η αποφυγή δυσάρεστων πληροφοριών μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμα ανακουφιστική, αλλά μακροπρόθεσμα εγκυμονεί κινδύνους: πολιτική πόλωση, ακαμψία στις ιδέες, δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων για την υγεία.
Η Σανθαναγκοπαλάν προτείνει να αναρωτιόμαστε γιατί αποφεύγουμε κάτι. Μήπως επιλέγουμε την άμεση ανακούφιση αντί του μακροπρόθεσμου οφέλους; Αν δούμε τη δυσάρεστη πληροφορία ως χρήσιμη, ίσως μάθουμε να την αντέχουμε – και να την αξιοποιούμε.
Το ίδιο ισχύει και για την αβεβαιότητα. «Οι άνθρωποι θέλουν να ξεδιαλύνουν την αβεβαιότητα, αλλά όταν η λύση είναι απειλητική, στρέφονται στην αποφυγή. Ίσως χρειάζεται να μάθουμε να αντέχουμε και να αγκαλιάζουμε ένα επίπεδο αβεβαιότητας, ώστε να μην πέσουμε θύματα της αποφυγής πληροφορίας», καταλήγει.
