Ξαπλώνουμε στο κρεβάτι μετά από μια κουραστική μέρα, και τότε εμφανίζεται η σκέψη «Έστειλα τελικά αυτό το σημαντικό e-mail;». Το στήθος μας σφίγγεται, η αναπνοή μας κόβεται. Ξέρουμε ότι μάλλον το στείλαμε, αλλά ο εγκέφαλος πλάθει αμέσως το χειρότερο σενάριο. Ο θυμωμένος προϊστάμενος, το αποτυχημένο πρότζεκτ, η καριέρα που καταρρέει.
Αν αυτό σας ακούγεται γνώριμο, μόλις βιώσατε τη λειτουργία του αρχαίου συστήματος ασφαλείας του εγκεφάλου σας. Αυτό δεν είναι παρά ένας μηχανισμός, που ήταν τέλεια προσαρμοσμένος σε έναν κόσμο που… πλέον δεν υπάρχει.
Εγκέφαλος: Από τα σπήλαια στη σύγχρονη εποχή
Οι πρόγονοί μας στην παλαιολιθική εποχή σταματούσαν για να σκεφτούν αν αυτό που άκουσαν ήταν ο άνεμος ή κάποιος θηρευτής. Όσοι θεωρούσαν ότι ήταν θηρευτής είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν. Έτσι, το να φαντάζεται κανείς το χειρότερο σενάριο έγινε μηχανισμός επιβίωσης, αυτό που σήμερα ονομάζουμε αρνητική προκατάληψη.
Με απλά λόγια, αυτό που συμβαίνει είναι πως ο εγκέφαλός μας εστιάζει περισσότερο στα αρνητικά και υποτιμά τα θετικά. Ένα επικριτικό σχόλιο στη δουλειά μπορεί να μας απασχολεί μέρες, ενώ δώδεκα κομπλιμέντα να τα ξεχνάμε κιόλας μέχρι το μεσημέρι. Δεν είναι προσωπική αδυναμία, είναι προϊστορικός προγραμματισμός!
Η επιστήμη του «χειρότερου σεναρίου»
Οι έρευνες δείχνουν ότι τα αρνητικά ερεθίσματα προκαλούν πιο έντονη και ταχύτερη αντίδραση στον εγκέφαλο από τα θετικά ή ουδέτερα. Η αμυγδαλή, το «κουδούνι συναγερμού» του εγκεφάλου, έχει σχεδιαστεί για να σαρώνει διαρκώς το περιβάλλον για απειλές. Μόλις χτυπήσει συναγερμός, «καταλαμβάνει» τα ανώτερα γνωστικά κέντρα και προετοιμάζει το σώμα για μάχη, φυγή ή παράλυση. Αυτό ονομάζεται «αρχή του ανιχνευτή καπνού».
Στην προϊστορική καλύβα, έπρεπε ο συναγερμός να ηχεί ακόμα και στο ελάχιστο ίχνος καπνού, γιατί αν ήταν πραγματική φωτιά, η καθυστέρηση μπορούσε να αποβεί μοιραία. Σήμερα, όμως, έχουμε εγκαταστήσει αυτόν τον υπερευαίσθητο συναγερμό στην πραγματικότητα σε ένα σύγχρονο σπίτι και μπορεί να χτυπά κάθε φορά που ψήνουμε τοστ και το αφήνουμε λίγο παραπάνω.
Έτσι, το ίδιο εξελικτικό σύστημα που μας προστάτευε από τίγρεις, τώρα ενεργοποιείται από e-mails, ειδοποιήσεις και μηνύματα.
Γιατί η στρατηγική «καλύτερα ασφαλής, παρά μετανιωμένος» αποτυγχάνει σήμερα
Αυτό που κάποτε μας έσωζε, τώρα μας παραλύει με άγχος. Οι σημερινοί «κίνδυνοι» σπάνια είναι θέμα ζωής και θανάτου, αλλά το σώμα μας δεν το καταλαβαίνει.
1. Ο ψεύτικος συναγερμός του σώματος
Όταν η αμυγδαλή αντιλαμβάνεται απειλή (π.χ. μια αποτυχία), ενεργοποιεί το σύστημα μάχης ή φυγής, γεμίζοντας το σώμα με κορτιζόλη και αδρεναλίνη. Αν αυτό συμβαίνει συνεχώς, μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλό ανοσοποιητικό, πεπτικά προβλήματα, καρδιοπάθειες και αγχώδεις διαταραχές.
2. Ο/η σύντροφός σου δεν είναι… τίγρης
Το άγχος κάνει τον εγκέφαλο να ψάχνει διαρκώς απειλές. Με τον καιρό, ο εγκέφαλος «εκπαιδεύεται» να βλέπει κίνδυνο παντού, ακόμα και σε ανθρώπους που μας αγαπούν. Αυτό καταστρέφει τη συναισθηματική παρουσία, την εμπιστοσύνη και την οικειότητα στις σχέσεις.
3. Παράλυση μέσω της ανάλυσης που κάνει ο εγκέφαλος
Οι πρόγονοί μας αντιδρούσαν στους κινδύνους με δράση. Σήμερα, όμως, όταν σκεφτόμαστε καταστροφικά για ένα πρότζεκτ ή μια απόφαση, απλώς «κολλάμε». Αντί να λύνουμε το πρόβλημα, συχνά μπορεί να το αναβάλλουμε και να το αποφεύγουμε, επιδεινώνοντας το άγχος.
«Αρχαίος» εγκέφαλος και επανεκπαίδευσή του
Τα καλά νέα; Ο εγκέφαλος μπορεί να επαναπρογραμματιστεί. Οι επιστήμονες λένε πως μπορούμε να μάθουμε να αντιδρούμε με λογική αντί για φόβο. Τι πρέπει να κάνουμε;
1. Ονόμασε το παιχνίδι
Όταν παρατηρούμε μια αρνητική σκέψη, καλό είναι να την ονομάζουμε. Αυτό ενεργοποιεί τον προμετωπιαίο φλοιό, το «λογικό» δηλαδή μέρος του εγκεφάλου, και μειώνει τη δύναμη της αμυγδαλής.
2. Αμφισβήτησε το σενάριο
Η αναπλαισίωση είναι ένα ισχυρό εργαλείο ρύθμισης συναισθημάτων. Μπορούμε να σκεφτούμε δηλαδή κάτι άλλο από αυτό που νομίζουμε αρχικά. Μπορεί να παίζουν πολλά ενδεχόμενα που δεν έχουμε λάβει υπόψη. Αυτή η πρακτική είναι δυνατόν να μειώσει τη δραστηριότητα του φόβου και να αυξήσει τη συναισθηματική σταθερότητα.
3. Απόλαυσε το καλό
Οι θετικές εμπειρίες ξεγλιστρούν γρήγορα, εκτός αν τις κρατήσουμε συνειδητά. Μπορούμε να πάρουμε 20-30 δευτερόλεπτα για να «βυθιστούμε» σε μια ευχάριστη στιγμή. Ένα χαμόγελο, ένα επίτευγμα, ένα ηλιοβασίλεμα. Αυτό ενισχύει τη νευρωνική σύνδεση της χαράς και με τον καιρό, κάνει τον εγκέφαλο πιο ανθεκτικό.
Φυσικά, μερικές φορές ο συναγερμός χτυπά για αληθινό λόγο. Αλλά ακόμα και τότε, το να μάθει κάποιος να ονομάζει τον φόβο, να εστιάζει στα καλά σημεία και να αποδέχεται την πραγματικότητα, βοηθά να μείνει δυνατόν και παρών.
Η τάση του εγκεφάλου να φαντάζεται το χειρότερο δεν είναι, λοιπόν, ελάττωμα, αλλά παλιό χαρακτηριστικό. Κάποτε μας έσωζε. Σήμερα, όμως, υπερλειτουργεί και μας ωθεί στην καταστροφολογία και το περιττό άγχος.
