Kάθε ανθρώπινη πράξη, από την πιο απλή έως την πιο ηρωική, δεν είναι τυχαία. Πίσω από την επιφάνεια των κινήσεων και των συναισθημάτων υπάρχει ένα σενάριο που συντονίζει το πότε και πώς συμπεριφερόμαστε. Αυτή είναι η κεντρική ιδέα του μοντέλου ARCH × Φ, που δημοσιεύθηκε στο Frontiers in Psychology: ένα πλαίσιο που επιχειρεί να εξηγήσει πώς η συμπεριφορά παράγεται, ρυθμίζεται και εκδηλώνεται μέσα από τη συνεργασία αρχέγονων συστημάτων του εγκεφάλου.
Το ARCH αποτελείται από τέσσερις θεμελιώδεις παραμέτρους:
Archetype (Α): Ένα εξελικτικά διατηρημένο πρότυπο συμπεριφοράς εγγεγραμμένο σε νευρωνικά δίκτυα και εκφρασμένο μέσα από Fixed Archetypal Action Patterns (FAAPs).
Drive (D): Η κινητήρια δύναμη, συναισθηματική και νευροενδοκρινική, που δίνει ενέργεια στη συμπεριφορά.
Culture (C): Το συμβολικό ή κοινωνικό πλαίσιο που προσδίδει νόημα στην πράξη.
Threshold (Φ): Το νευρωνικό φράγμα που καθορίζει αν μια δυνητική ενέργεια θα εκδηλωθεί ή θα παραμείνει ανενεργός.
Η συμπεριφορά συμβαίνει όταν το A × D × C υπερβεί το Φ.
Η συμπεριφορά στηρίζεται σε 10 πυλώνες
Με βάση τη νευροεπιστήμη, τη βιολογία της συμπεριφοράς και την ψυχιατρική, το μοντέλο εντοπίζει δέκα θεμελιώδη αρχέτυπα συμπεριφοράς. Πρόκειται για νευρικά μοτίβα που εξελίχθηκαν για να αντιμετωπίζουν επαναλαμβανόμενες προκλήσεις επιβίωσης:
- Navigia: Εξερεύνηση και αναζήτηση στόχων
- Theromata: Φροντίδα και κοινωνική ανακούφιση
- Phobon: Επαγρύπνηση και απόκριση στον κίνδυνο
- Agonix: Ανταγωνισμός και κυριαρχία
- Venex: Έλξη και ερωτική συμπεριφορά
- Sacrifex: Θυσία, αφοσίωση και συμβολική προσφορά
- Thumos: Υπερηφάνεια και ανάγκη αναγνώρισης
- Imitati: Μίμηση και πολιτισμική μάθηση
- Hedonix: Απόλαυση και παιχνίδι
- Alligantia: Συνεργασία και αίσθηση του «ανήκειν»
Αυτά τα συστήματα δεν λειτουργούν μεμονωμένα. Σχηματίζουν δυναμικά δίκτυα που μεταβάλλονται από στιγμή σε στιγμή δημιουργώντας το ζωντανό χάρτη της συμπεριφοράς.
Το παράδειγμα του πάρτι
Αυτή η αρχιτεκτονική γίνεται ορατή σε ένα πάρτι. Μια γυναίκα που χαϊδεύει τα μαλλιά της φίλης της εκδηλώνει το Theromata καλλιεργώντας ασφάλεια και εγγύτητα, που, με τη σειρά τους, ενεργοποιούν το Alligantia σε όσους τις παρακολουθούν. Στην άλλη άκρη, ένα ζευγάρι φλερτάρει καθώς το Venex συνδέεται με το Thumos – η κοινωνική χαλάρωση (χαμηλό Φ) επιτρέπει την έκφραση. Το γέλιο στο μπαρ διεγείρει το Hedonix, ενώ σε άλλους, πιο αποστασιοποιημένους, κυριαρχούν το Phobon ή το Imitati, η παρατήρηση και η μάθηση.
Το συνεχές πέρασμα από το ένα σύστημα στο άλλο συνιστά τη Δυναμική Αρχέτυπη Συντονιστικότητα (Dynamic Archetypal Coordination – DAC): τη στιγμή που οι νευρικές «ορχήστρες» συντονίζονται, ανταγωνίζονται ή συγχωνεύονται μέσα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Σε νευροβιολογικό επίπεδο, τα αρχέτυπα αντιστοιχούν σε αλληλεπιδρώντα κυκλώματα του εγκεφάλου, τα οποία ελέγχουν βασικές συμπεριφορές επιβίωσης και κοινωνικότητας. Όμως η κουλτούρα και η συνείδηση προσθέτουν νέες «νότες» στη σύνθεση μετατρέποντας τα παλιά ένστικτα σε πολιτισμικά μοτίβα.
Στην ουσία, η συμπεριφορά είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος γνωρίζει τον εαυτό του μέσω της αέναης αλληλεπίδρασης αρχέτυπων δυνάμεων που προϋπήρχαν της γλώσσας και του πολιτισμού.
