Όταν κάποιος νομίζει ότι έχει ξαναζήσει κάτι, το πιθανότερο είναι να θεωρεί ότι μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει στη συνέχεια. Αυτό εξηγήθηκε και επιστημονικά σε νέα έρευνα που εξέτασε τη σχέση του déjà vu με την οικειότητα που νιώθουμε βιώνοντας μία συγκεκριμένη εμπειρία, η οποία μας επιτρέπει να έχουμε την αίσθηση ότι γνωρίζουμε τι θα ακολουθήσει.
Τα ευρήματα της εν λόγω έρευνας, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Consciousness and Cognition, δείχνουν ότι όταν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται οικειότητα σε μια καινούρια σκηνή, δημιουργείται μια υποκειμενική αίσθηση πως γνωρίζουν τι θα συμβεί στη συνέχεια, ακόμη κι όταν στην πραγματικότητα δεν μπορούν να προβλέψουν την έκβαση.
Déjà vu, οικειότητα και πρόβλεψη
Οι ψυχολόγοι μελετούν το déjà vu εδώ και δεκαετίες για να κατανοήσουν γιατί μια κατάσταση μπορεί να φαίνεται έντονα οικεία, παρόλο που το άτομο γνωρίζει ότι δεν την έχει ξαναζήσει. Ένα κοινό χαρακτηριστικό του déjà vu είναι το «αίσθημα πρόβλεψης», η έντονη αίσθηση ότι κάποιος ξέρει ακριβώς πώς θα εξελιχθεί η στιγμή ή τι βρίσκεται πίσω από την επόμενη γωνία.
Προηγούμενες μελέτες είχαν αναδείξει συσχέτιση ανάμεσα στην ένταση της οικειότητας και στη δύναμη αυτού του αισθήματος πρόβλεψης. Όσο ισχυρότερο déjà vu ανέφερε κάποιος, τόσο πιο ισχυρή ήταν και η αίσθηση ότι γνωρίζει το μέλλον. Στην εν λόγω μελέτη, οι ερευνητές επιδίωξαν να διαπιστώσουν εάν η ανίχνευση οικειότητας παίζει πραγματικά αιτιώδη ρόλο στο αίσθημα πρόβλεψης.
Η έρευνα
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν εικονική πραγματικότητα. Παρουσίασαν στους συμμετέχοντες βιντεοκλίπ που έκαναν «ξεναγήσεις» σε διάφορα περιβάλλοντα, όπως μπόουλινγκ, καφετέριες και προαύλια.
Στην αρχή οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν μια σειρά από τουρ εικονικής πραγματικότητας. Οι μισές σκηνές εμφανίστηκαν μία φορά και οι υπόλοιπες τρεις φορές, ώστε να δημιουργηθούν διαφορετικές «εντάσεις» μνήμης. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες είδαν εντελώς νέες σκηνές, εκ των οποίων οι μισές είχαν τον ίδιο χωρικό σχεδιασμό και διαδρομή με προηγούμενες. Οι άλλες μισές ήταν εντελώς νέες.
Πριν από την τελευταία στροφή της εικονικής «βόλτας», το βίντεο σταματούσε. Οι συμμετέχοντες έπρεπε:
- να αναγνωρίσουν ποια προηγούμενη σκηνή θύμιζε η τρέχουσα
- να δηλώσουν αν η σκηνή τούς ήταν οικεία
- να δηλώσουν αν ένιωθαν ότι γνώριζαν προς τα πού θα στρίψει η πορεία και να προβλέψουν αν αυτό θα ήταν αριστερά ή δεξιά
Η ανάλυση επικεντρώθηκε σε περιπτώσεις όπου δεν θυμούνταν συνειδητά την αρχική σκηνή, έτσι ώστε η αίσθηση πρόβλεψης να βασίζεται μόνο στην οικειότητα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι σκηνές που είχαν το ίδιο layout με σκηνές που προβλήθηκαν τρεις φορές προκάλεσαν τα υψηλότερα επίπεδα οικειότητας. Ακολούθησαν οι σκηνές που είχαν προβληθεί μία φορά. Τέλος, οι εντελώς νέες σκηνές είχαν το χαμηλότερο επίπεδο οικειότητας.
Οι ερευνητές καταλήγουν ότι, παρότι το déjà vu είναι ένα από τα πιο παράξενα και μυστηριώδη φαινόμενα της καθημερινής εμπειρίας, η επιστήμη αρχίζει πλέον να αποκτά πραγματική κατανόηση των μηχανισμών του.
