Πολλοί μιλούν για «εξάρτηση» από τα social media, όμως νέα μελέτη δείχνει κάτι απροσδόκητο: Το να πιστεύει κάποιος ότι δεν μπορεί να ελέγξει τη χρήση του σε πλατφόρμες όπως το Instagram, τον κάνει… να τη ελέγχει ακόμη λιγότερο! Με άλλα λόγια, η ταμπέλα δημιουργεί το πρόβλημα.

Ερευνητές από το Caltech και το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας ανέλυσαν πάνω από 1.200 χρήστες του Instagram. Σε ένα από τα πειράματα, υπενθύμισαν σε μερίδα συμμετεχόντων την επίσημη προειδοποίηση του Αμερικανού Surgeon General ότι τα social media μπορεί να είναι «εθιστικά». Στη συνέχεια τους ζήτησαν να μιλήσουν για τη σχέση τους με την εφαρμογή.

Το αποτέλεσμα ήταν καθαρό:

  • όσοι διάβασαν αυτό το μήνυμα δήλωσαν λιγότερο έλεγχο στη χρήση τους

  • θυμήθηκαν περισσότερες αποτυχημένες προσπάθειες να μειώσουν τον χρόνο οθόνης

  • ένιωσαν περισσότερη ντροπή για το ότι είναι συνέχεια online

  • περιέγραψαν τα scroll τους ως κάτι «ανεξέλεγκτο»

Και όλα αυτά μέσα σε δύο λεπτά έκθεσης!

Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Scientific Reports εξετάζει μια απλή ιδέα: όταν κάποιος αρχίζει να πιστεύει ότι η καθημερινή του συνήθεια είναι «σημάδι προβλήματος», χάνει την αίσθηση του ελέγχου.

Τι λένε τα νούμερα για τον εθισμό στα social media

Μόνο 2% των ενεργών χρηστών εμφάνισαν σημάδια που πλησιάζουν σε κλινική απώλεια ελέγχου. Παρ’ όλα αυτά, 18% πίστευαν ότι δεν μπορούν να διαχειριστούν τη χρήση τους.

Αυτό το χάσμα είναι κρίσιμο.

Οι ερευνητές μέτρησαν τυπικά συμπτώματα όπως:

  • αν κάποιος νιώθει δυσφορία όταν δεν χρησιμοποιεί την εφαρμογή

  • αν η χρήση προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στη δουλειά ή στη μελέτη

  • αν αυξάνει διαρκώς τον χρόνο χρήσης για να νιώσει το ίδιο ενδιαφέρον

Τα ποσοστά ήταν πολύ χαμηλά: μόνο 4% ένιωθαν έντονη δυσκολία όταν δεν χρησιμοποιούσαν μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ μόλις 6% είπαν ότι επηρεάστηκε η καθημερινότητά τους με ουσιαστικό τρόπο.

Αντίθετα, περίπου οι μισοί χρήστες είπαν απλώς ότι το Instagram έχει γίνει αυτόματη καθημερινή συνήθεια, κάτι που κάνουν όταν βαριούνται, όταν έχουν κενό χρόνο ή όταν βλέπουν το κινητό πάνω στο τραπέζι.

Μιλάμε για συνήθειες, όχι για «προβλήματα»

Οι συνήθειες λειτουργούν με έναν απλό μηχανισμό: ένα ερέθισμα → μια αυτόματη αντίδραση → μια μικρή ανταμοιβή.

Στο Instagram αυτό μπορεί να είναι:

  • η ειδοποίηση

  • η εικόνα του κινητού πάνω στο γραφείο

  • η αίσθηση κενού μεταξύ δύο δραστηριοτήτων

  • το «να δω τι γίνεται για ένα λεπτό»

Μόλις ενεργοποιηθεί το ερέθισμα, το χέρι πάει μόνο του στο κινητό.

Αυτό δεν σημαίνει απώλεια ελέγχου. Σημαίνει ότι ο εγκέφαλος έχει μάθει ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται.

Οι επιστήμονες δεν υποβαθμίζουν το γεγονός ότι ένα μικρό ποσοστό των χρηστών αντιμετωπίζει πραγματικές δυσκολίες που χρειάζονται επαγγελματική υποστήριξη.

Αλλά για τη συντριπτική πλειονότητα, το μήνυμα είναι ενθαρρυντικό: Δεν είσαι παγιδευμένος. Απλώς έχεις αναπτύξει μία συνήθεια και οι συνήθειες μπορούν να αλλάξουν!