Καθώς η καθημερινότητά μας μετατοπίζεται ολοένα και περισσότερο στο ψηφιακό περιβάλλον, η γλώσσα ακολουθεί, δημιουργώντας νέους όρους για να περιγράψει παλιά φαινόμενα που αλλάζουν μορφή. Ανάμεσα στις λέξεις της χρονιάς βρίσκονται δύο λέξεις-φαινόμενα που συμπυκνώνουν με ακρίβεια τις ψυχολογικές «μηχανές» που κινούν τη σύγχρονη διαδικτυακή εμπειρία: «parasocial» (σύμφωνα με το Λεξικό Κέιμπριτζ) και «rage bait» (σύμφωνα με το Λεξικό της Οξφόρδης).

Οι μονόπλευρες, parasocial σχέσεις

Οι parasocial σχέσεις περιγράφηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 από τους κοινωνιολόγους Χόρτον και Γουόλ. Αναφέρθηκαν στον θεατή που νιώθει συναισθηματική εγγύτητα και οικειότητα με έναν δημόσιο ή ψηφιακό πρόσωπο, χωρίς όμως το πρόσωπο αυτό να γνωρίζει την ύπαρξή του.

Στην εποχή των social media, το φαινόμενο έχει ενισχυθεί δραματικά. Η καθημερινή έκθεση στη ζωή των influencers, των δημιουργών περιεχομένου και των celebrities μας δίνει την ψευδαίσθηση μιας προσωπικής, σχεδόν φιλικής σχέσης. Ο χρήστης νιώθει ότι «γνωρίζει» το άτομο που βλέπει στην οθόνη, ότι μοιράζονται κοινές στιγμές, ότι υπάρχει αμοιβαιότητα.

Η συνεχής έκθεση σε πρόσωπα, φωνές, εκφράσεις και αφηγήσεις (vlogs) ενεργοποιεί τα νευρωνικά κυκλώματα που χρησιμοποιούμε στις πραγματικές κοινωνικές σχέσεις.

Ο άνθρωπος, ως βαθιά κοινωνικό ον, αποζητά την αίσθηση εγγύτητας. Οι parasocial σχέσεις προσφέρουν ασφάλεια χωρίς ρίσκο και συναισθηματική διαθεσιμότητα χωρίς απαιτήσεις.

Rage bait: Γιατί οι χρήστες τσιμπάνε το δόλωμα;

Ο όρος περιγράφει το περιεχόμενο που σχεδιάζεται —συχνά εσκεμμένα— ώστε να προκαλέσει θυμό, αγανάκτηση ή ηθική οργή. Ο στόχος δεν είναι ο διάλογος, αλλά η αντίδραση: σχόλια, αντιπαραθέσεις, κοινοποιήσεις. Ο αλγόριθμος «αγαπά» την ισχυρή συναισθηματική διέγερση, και ο θυμός είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά καύσιμά του.

Πώς ο θυμός γίνεται μηχανισμός χειραγώγησης και συμμετοχής

Αρνητική προκατάληψη (negativity bias)

Ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα αρνητικά ερεθίσματα πιο γρήγορα και πιο έντονα. Η οργή μάς κινητοποιεί άμεσα.

Μηχανισμοί γρήγορης ηθικής κρίσης

Το rage baiting συχνά στηρίζεται σε προκαταλήψεις «μαύρου-άσπρου»: κάποιος έχει άδικο, κάποιος έχει δίκιο, και είμαστε έτοιμοι να πάρουμε θέση.

Αποπροσωποποίηση στο διαδίκτυο

Η έλλειψη φυσικής επαφής ενισχύει τη σκληρότητα. Η οργή αποδίδεται πιο εύκολα, με λιγότερες αναστολές.

Οι πλατφόρμες επιβραβεύουν περιεχόμενο υψηλής αλληλεπίδρασης. Ο θυμός δεν κρατάει τους ανθρώπους απλώς ενεργούς. Τους κρατάει δεμένους. Το αποτέλεσμα είναι ένας κύκλος όπου οι δημιουργοί χρησιμοποιούν όλο και πιο ακραίες δηλώσεις ή προκλήσεις για να πυροδοτήσουν συζητήσεις, ενώ το κοινό ανταποκρίνεται με τρόπο που ενισχύει ακόμη περισσότερο το μοντέλο.

Δύο λέξεις συνθέτουν τη μεγάλη εικόνα της ψηφιακής συμπεριφοράς

Παρά το ότι τα parasocial bonds και το rage baiting μοιάζουν εκ διαμέτρου αντίθετα, στην πραγματικότητα είναι προϊόντα του ίδιου οικοσυστήματος: ενός περιβάλλοντος όπου η προσοχή είναι το πιο πολύτιμο νόμισμα.

  • Οι parasocial σχέσεις αξιοποιούν την ανάγκη μας για σύνδεση.
  • Το rage baiting αξιοποιεί την ευαλωτότητά μας στην οργή.

Και τα δύο δείχνουν πώς τα συναισθήματα—θετικά ή αρνητικά—γίνονται ο κινητήριος μηχανισμός της συμμετοχής στο διαδίκτυο.