Δίνετε λίγα κύτταρα από το δέρμα σας, οι ειδικοί τα επεξεργάζονται στο εργαστήριο και τα μετατρέπουν σε πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα (παρόμοια με τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα), που μπορούν να σχηματίζουν κάθε ιστό και όργανο του σώματος. Έτσι, λοιπόν, εάν χρειαστείτε κύτταρα, π.χ. για την καρδιά, το ήπαρ ή το πάγκρεάς σας, εσείς οι ίδιοι θα γίνετε δότης του εαυτού σας, ώστε να δημιουργηθεί ένα μόσχευμα «κομμένο και ραμμένο» στα μέτρα σας. Αυτή την ελπίδα για το μέλλον της κυτταρικής θεραπείας γεννούν οι επιστημονικές ανακαλύψεις δύο ανεξάρτητων μεταξύ τους επιστημονικών ομάδων, του Ιάπωνα Σίνγια Γιαμανάκα και του Αμερικανού Τζέιμς Τόμσον. Το Vita, με τη βοήθεια των ειδικών, σας παρουσιάζει τις ανακαλύψεις για τις οποίες έγινε τόσος λόγος πρόσφατα, τη σημασία τους, αλλά και τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν προκειμένου να εφαρμοστούν στον άνθρωπο.


Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές οι ερευνητές του ινστιτούτου Whitehead του MIT ανακοίνωσαν ότι ήδη χρησιμοποίησαν επαναπρογραμματισμένα δερματικά κύτταρα για τη θεραπεία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας σε ποντίκια. Oι ερευνητές επαναρρύθμισαν τα δερματικά κύτταρα των ποντικιών και στη συνέχεια τα μετέτρεψαν σε υγιή κύτταρα αίματος που εισήγαγαν στα άρρωστα ποντίκια, τα οποία και θεραπεύτηκαν. Παρότι η είδηση αυτή αποτελεί απόδειξη ότι η χρήση επαναπρογραμματισμένων κυττάρων για θεραπευτικούς σκοπούς είναι δυνατή, εντούτοις πρέπει να υπερπηδηθούν ακόμη πολλά και σημαντικά εμπόδια ώστε η τεχνική αυτή να εφαρμοστεί στον άνθρωπο.


Oι δύο ερευνητικές ομάδες κατόρθωσαν να επαναπρογραμματίσουν τα ανθρώπινα δερματικά κύτταρα μετατρέποντάς τα στην αρχική μορφή από την οποία προήλθαν, δηλαδή σε βλαστοκύτταρα. Αυτό το πέτυχαν με τη βοήθεια τεσσάρων γονιδίων, τα οποία επαναρρύθμισαν τα δερματικά κύτταρα, κάνοντάς τα να συμπεριφέρονται σαν βλαστικά. Κάθε ερευνητική ομάδα κατέληξε στο συνδυασμό των γονιδίων που τελικά επέλεξε ύστερα από μεθοδικό έλεγχο δεκάδων γονιδίων που εκφράζονται μέσα στα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα. Στη συνέχεια, οι μεν ιάπωνες ερευνητές κατόρθωσαν να διαφοροποιήσουν τα νέου τύπου βλαστοκύτταρα σε άλλα εξειδικευμένα κύτταρα (π.χ. επιθηλίου, χόνδρου, επιδερμικού και νευρικού ιστού), οι δε Αμερικανοί δημιούργησαν τέσσερις «ομάδες» (αποικίες) επαναπρογραμματισμένων κυττάρων, κατάλληλες να χρησιμοποιηθούν για ερευνητικούς σκοπούς.


Άμεσα: Η δημιουργία βλαστοκυττάρων από τα δερματικά κύτταρα και η διαφοροποίησή τους σε άλλου τύπου κύτταρα (καρδιάς, νεύρων κλπ.) θα φανεί χρήσιμη στη φαρμακευτική έρευνα – κατά τη φάση της μελέτης των φαρμάκων σε κύτταρα. Επίσης, θα παρέχει τη δυνατότητα διενέργειας εξατομικευμένων τεστ αποτελεσματικότητας των φαρμάκων σε επαναπρογραμματισμένα κύτταρα που θα προέρχονται από τον ίδιο τον ασθενή.
Στο κοντινό μέλλον: Όταν καταστεί βέβαιο ότι τα επαναπρογραμματισμένα κύτταρα είναι εφάμιλλα των εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων, τα οποία μπορούν να διαφοροποιηθούν σε κάθε ιστό και όργανο του σώματος, τότε θα μπορούσε να σταματήσει η χρήση των τελευταίων (που σήμερα λαμβάνονται από έμβρυα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, που δεν εμφυτεύονται στη μήτρα). Με αυτό τον τρόπο, θα μπει τέλος στο μεγάλο ηθικό ζήτημα που αφορά τη χρήση εμβρύων για ερευνητικούς και θεραπευτικούς σκοπούς.
Στο απώτερο μέλλον: O στόχος είναι να χρησιμοποιηθούν τα νέου τύπου βλαστοκύτταρα για το σχεδιασμό εξατομικευμένων θεραπειών και οργάνων για μεταμόσχευση – αυτός άλλωστε είναι και ο τελικός σκοπός της χρήσης βλαστοκυττάρων, ανεξαρτήτως της πηγής προέλευσής τους.


Η καρκινογενέση: Η κυριότερη ανησυχία των ερευνητών είναι ότι χρησιμοποιούνται ρετροϊοί ως φορείς των γονιδίων που επαναπρογραμματίζουν τα δερματικά κύτταρα. Η πρακτική αυτή ενέχει τον κίνδυνο το DNA του ρετροϊού να «ενσωματωθεί» σε λάθος γονίδιο στο DNA του κυττάρου, με πιθανό αποτέλεσμα την καρκινογένεση.
Τα περιορισμένα ποσοστά επιτυχίας: Αυτή τη στιγμή απαιτείται ο έλεγχος της καταλληλότητας δεκάδων χιλιάδων κυττάρων προκειμένου οι ερευνητές να έχουν στα χέρια τους λίγα επαναπρογραμματισμένα κύτταρα – και ακόμη περισσότερος έλεγχος προτού αυτά χρησιμοποιηθούν για μεταμοσχεύσεις στον άνθρωπο.
Ο προγραμματισμός των κυττάρων: Ο ελεγχόμενος και αποτελεσματικός προγραμματισμός των βλαστοκυττάρων (είτε προέρχονται από έμβρυα είτε από δέρμα) προκειμένου αυτά να διαφοροποιηθούν στους επιθυμητούς ιστούς είναι μια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία, για την οποία οι επιστήμονες εξακολουθούν να πειραματίζονται.