Αφορμή για τις παρακάτω σκέψεις ένα άρθρο στην αγγλική εφημερίδα The Observer σχετικά με γενετικά τεστ τα οποία, εταιρείες βιοτεχνολογίας, πρόκειται να αρχίσουν σε λίγους μήνες να διαθέτουν προς πώληση στο Internet, για την (αυτό-)διάγνωση-πρόγνωση της σχιζοφρένειας και της διπολικής διαταραχής (μανιοκατάθλιψη).

Φυσικά, όπως αναφέρεται στο άρθρο, κορυφαίοι ψυχολόγοι και ψυχίατροι αντέδρασαν έντονα σ’ αυτή την καθαρά εμπορική-κερδοσκοπική και αμφιβόλου επιστημονικής ή κοινωνικής χρησιμότητας κίνηση.

Σκέφτομαι μόνο το εξής απλό: πόσο πολλές φορές στη ζωή μας δεν νιώθουμε τα όρια μεταξύ «τρέλας» και «κανονικότητας» να γίνονται πολύ ρευστά; Πόσες φορές, πάρα πολλοί άνθρωποι που κυκλοφορούν ανάμεσα μας δεν νιώθουν να γέρνουν επικίνδυνα προς κάποια παράνοια, κατάθλιψη, μανία και να ισορροπούν για καιρό στην κορυφογραμμή ζώντας όμως με κάποιο τρόπο τη ζωή τους; Πόσοι δεν σκεφτόμαστε κατά καιρούς «μήπως δεν είμαι και πολύ στα καλά μου;»;

Τι γίνεται αν σε μια τέτοια κατάσταση μπορώ να μπω στο Internet, κι έτσι απλά όπως παραγγέλνω εισιτήρια για το σινεμά μπορώ να παραγγείλω ένα τεστ που θα μου πει αν τα γονίδια μου δείχνουν ότι έχω αυξημένες πιθανότητες να πάθω σχιζοφρένεια ή μανιοκατάθλιψη;

Θα χρησιμοποιήσω τα λόγια του Irvin Yalom από το βιβλίο του «Το δώρο της ψυχοθεραπείας» (Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2004): «Μόλις βάλουμε μια διάγνωση, τείνουμε να παραλείψουμε επιλεκτικά ν’ ασχοληθούμε με πλευρές του ασθενούς που δεν εντάσσονται σ’ αυτή τη συγκεκριμένη ταξινόμηση και αντίστοιχα μας υπεραπασχολούν κάποια ελάσσονα γνωρίσματα που φαίνεται να επιβεβαιώνουν την αρχική διάγνωση.

Εκτός αυτού, μια διάγνωση μπορεί να λειτουργήσει σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αν συμπεριφέρεσαι σ’ έναν ασθενή σαν να είναι «οριακός» ή «υστερικός», είναι πιθανό να ενισχύσεις και να διαιωνίσεις αυτά του τα χαρακτηριστικά.»

Το φαντάζομαι ακόμη πιο εύκολο να το κάνεις αυτό με τον εαυτό σου. Να αρχίσεις να ερμηνεύεις κάθε σου κίνηση με βάση την υποτιθέμενη προδιάθεσή σου προς μια σοβαρή ψυχική ασθένεια. Να πάψεις να εμπιστεύεσαι τους μηχανισμούς αυτοπροστασίας και στήριξης που διαθέτεις. Να πείθεσαι σιγά-σιγά, με κάθε «λανθασμένη», «αποτυχημένη», «μη υγιή», «μη φυσιολογική» αντίδρασή σου, ότι βαδίζεις με σιγουριά προς αυτό που «είναι γραμμένο στα γονίδια σου» και να ταυτίζεσαι με το στίγμα που υποτίθεται πως κουβαλάς.

Α, ναι. Οι υπεύθυνοι των εταιριών που παράγουν τα τεστ αυτά, σαν απάντηση στην ερώτηση «σε τι χρησιμεύει, τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος όταν μάθει απ’ το τεστ ότι ο κίνδυνος να παρουσιάσει μια σοβαρή ψυχική διαταραχή είναι αυξημένος;» είπαν ότι προτείνουν στους ανθρώπους αυτούς να μπουν σε μια χορωδία, να τρώνε σοκολάτα, να αγοράσουν ένα κατοικίδιο.

Περαιτέρω σχόλια περιττεύουν… Προτείνω επίσης για διάβασμα, για όποιον θέλει να εμβαθύνει λίγο περισσότερο στο θέμα, το βιβλίο του πολύ σημαντικού Άγγλου ψυχιάτρου R.D. Laing «Η σοφία, η τρέλα και η ανοησία. Η κατασκευή ενός ψυχιάτρου» (Εκδόσεις PRAXIS/Παρουσία, Αθήνα 1990).