Μετά από τον… πρωτοπόρο Αρχιμήδη, που βγήκε ενθουσιασμένος από την μπανιέρα του, φωνάζοντας «Εύρηκα, Εύρηκα!», υπήρξαν πολλοί ακόμη που είχαν ξαφνικές ιδέες. Πολλά πράγματα ήρθαν στο μυαλό ανθρώπων εκεί που δεν το περίμεναν, λιγότερο ή περισσότερα σημαντικά, ο εγκέφαλός τους κατάφερε να φτάσει σε λύσεις γρίφων, να προχωρήσει σε ανακαλύψεις, να βρει πολυπόθητες απαντήσεις σε προβλήματα.
Αυτό το φαινόμενο, που μοιάζει με μία έκλαμψη που έχει ο εγκέφαλός μας, αποκαλείται εμπειρία της «στιγμής Αχά!» -αγγλιστί «Aha! Moment»- ή για τους λάτρεις της αρχαίας Ελλάδας «ευκλείδεια στιγμή» και αναφέρεται στη στιγμή που κατανοούμε ξαφνικά μια δύσκολη ή ασαφή έννοια ή ένα πρόβλημα που μας δυσκολεύει ή μας απασχολεί καιρό. Αυτή η συνειδητοποίηση συνοδεύεται συχνά από συναισθήματα ικανοποίησης και ενθουσιασμού.
Νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications, αποκαλύπτει ότι αυτό δεν είναι απλώς μια υποκειμενική αίσθηση, αλλά προκαλεί πραγματικές φυσιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο, ενισχύοντας τη διαδικασία αποθήκευσης μνήμης και κάνοντάς την πιο ανθεκτική.
Εγκέφαλος και «στιγμές Αχά!»
Στην εν λόγω έρευνα, αναλύονται οι εγκεφαλικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τις «στιγμές Αχά!», με τους ερευνητές να χρησιμοποιούν ειδικά σχεδιασμένα οπτικά παζλ για να παρακολουθήσουν τους εγκεφάλους των συμμετεχόντων.
Κατά τη μελέτη, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αναγνωρίσουν ξαφνικά αντικείμενα κρυμμένα σε αφηρημένες ασπρόμαυρες εικόνες, ενώ βρίσκονταν σε μηχανή μαγνητικής τομογραφίας.
Αυτή η διαδικασία ονομάζεται «αναπαραστατική αλλαγή». Αποτελεί δε, μια γρήγορη αναδιοργάνωση του τρόπου επεξεργασίας των πληροφοριών στον εγκέφαλο, που φαίνεται να ενισχύει τη διαδικασία σχηματισμού μνήμης.
Μετά από κάθε αναγνώριση, λοιπόν, οι συμμετέχοντες αξιολογούσαν πόσο ξαφνικά τους ήρθε η λύση, πόσο σίγουροι ήταν για την απάντησή τους και πόσο θετικά ένιωθαν για την επίλυση. Πέντε ημέρες αργότερα, οι ερευνητές αξιολόγησαν πόσο καλά θυμόταν ο καθένας τις λύσεις.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, μιας και τις λύσεις που ανακαλύφθηκαν γρήγορα και απότομα τις θυμούνταν οι συμμετέχοντες περίπου διπλάσια σε σχέση με εκείνες που βρέθηκαν μέσω σταδιακής αναγνώρισης.
Ικανοποίηση και μνήμη
Επιπλέον, η μελέτη συνδέει την ικανοποίηση που νιώθουμε όταν λύνουμε ένα πρόβλημα με τις πραγματικές αλλαγές που συμβαίνουν στην εγκεφαλική μας δραστηριότητα, εκείνη τη στιγμή.
Με άλλα λόγια, η αίσθηση ότι κάτι ξαφνικά έχει νόημα δεν είναι απλώς συναισθηματική ανταμοιβή, αλλά ενεργοποιεί μια αλυσιδωτή αντίδραση στον εγκέφαλο που εδραιώνει τη μνήμη αυτού που μόλις μάθαμε.
Γιατί ο εγκέφαλος τις θυμάται για πάντα;
Οι λύσεις που προκύπτουν από αυτές τις ξαφνικές συνειδητοποιήσεις τείνουν να είναι πιο αξέχαστες από εκείνες που μαθαίνονται σταδιακά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η διαδικασία της αναπαραστατικής αλλαγής ενισχύει τη σύνδεση και την αποθήκευση αυτών των πληροφοριών στον εγκέφαλο.
Έτσι, οι λύσεις που προκύπτουν από τις «στιγμές Αχά!» έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παραμείνουν στη μνήμη μας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. «Υπάρχουν λίγες επιδράσεις στη μνήμη τόσο ισχυρές όσο αυτή», δηλώνουν σχετικά οι μελετητές.
Η σημασία της έρευνας
Η εν λόγω έρευνα παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και αποθηκεύει νέες πληροφορίες. Παράλληλα, αναδεικνύει τη μεγάλη σημασία των «ευκλείδειων στιγμών» στη διαδικασία μάθησης και μνήμης.
