Έχετε ξυπνήσει ποτέ και νιώθατε πως δεν μπορείτε να κουνηθείτε; Σαν να είναι το σώμα σας κοιμισμένο, ενώ ο νους σας έχει ήδη ξυπνήσει; Έχετε δει ποτέ ζωνταντούς εφιάλτες ή περίεργες μορφές στον ξύπνιο σας; Αυτή η παράξενη –και πολλές φορές τρομακτική– εμπειρία ονομάζεται υπνική παράλυση.

Τι είναι η υπνική παράλυση;

Η υπνική παράλυση εμφανίζεται κατά τις μεταβάσεις προς ή από τον ύπνο REM (το στάδιο όπου ονειρευόμαστε πιο έντονα). Σε αυτό το στάδιο, το σώμα φυσιολογικά «ακινητοποιείται» προσωρινά ώστε να μην ανταποκρίνεται στις κινήσεις των ονείρων. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, το μυαλό «ξυπνά» πριν το σώμα, προκαλώντας ένα είδος προσωρινής αποσύνδεσης. Ο Δρ. Μάθιου Γουόκερ, ειδικός στον ύπνο, μιλώντας στο CNN το παρομοίασε με «μποτιλιάρισμα σε διασταύρωση»: ο εγκέφαλος είναι σε εγρήγορση, αλλά το σώμα δεν έχει προλάβει να ξεμπλοκάρει.

Είναι επικίνδυνη;

Αν και συχνά συνοδεύεται από έντονο φόβο και δυσάρεστες ψευδαισθήσεις, η υπνική παράλυση δεν είναι επικίνδυνη για την υγεία. Παρ’ όλα αυτά, αν συμβαίνει συχνά, μπορεί να δημιουργήσει άγχος γύρω από τον ύπνο, κόπωση και δυσκολία στην καθημερινότητα.

Γιατί βλέπουμε «τέρατα» ή άλλους εφιάλτες;

Περίπου το 40% όσων βιώνουν υπνική παράλυση βλέπουν ή ακούν πράγματα που δεν υπάρχουν – από σκιές μέχρι τρομακτικές μορφές. Το 90% των ψευδαισθήσεων αυτών είναι δυσάρεστο και συχνά περιλαμβάνει την αίσθηση ότι κάποιος πλησιάζει ή πιέζει το στήθος. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος προσπαθεί να «ερμηνεύσει» την παράξενη εμπειρία: η λογική σκέψη υπολειτουργεί, ενώ το αμυγδαλοειδές, το κέντρο φόβου, ενεργοποιείται έντονα, παραμορφώνοντας την πραγματικότητα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πώς οι πολιτισμικές αντιλήψεις επηρεάζουν αυτήν την εμπειρία. Σε χώρες όπως η Αίγυπτος ή η Ιταλία, οι ψευδαισθήσεις συχνά συνδέονται με δαιμόνια ή μάγισσες. Στη Δανία ή τις ΗΠΑ, οι αντιδράσεις είναι πιο ήπιες. Σύμφωνα με τον ερευνητή Μπαλιλ Τζαλάλ, οι ερμηνείες που δίνουμε επηρεάζουν όχι μόνο το περιεχόμενο, αλλά και τη συχνότητα των επεισοδίων.

Τι την προκαλεί;

Η ακριβής αιτία παραμένει άγνωστη, ωστόσο διάφοροι παράγοντες κινδύνου φαίνεται να αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης υπνικής παράλυσης:

  • Έντονο άγχος ή στρες
  • Διαταραχές ύπνου
  • PTSD, κρίσεις πανικού, διπολική διαταραχή
  • Στέρηση ύπνου, jet lag, ακανόνιστο ωράριο
  • Ορισμένα φάρμακα ή ουσίες

Πώς μπορούμε να την προλάβουμε;

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η καλή υγιεινή ύπνου είναι το πρώτο βήμα: σταθερό ωράριο, επτά με εννέα ώρες ποιοτικού ύπνου και χαλαρωτική ρουτίνα πριν τον ύπνο μπορούν να μειώσουν τα επεισόδια.

Επιπλέον, η διαχείριση του άγχους μέσω τεχνικών όπως η ενσυνειδητότητα, η γιόγκα ή οι ασκήσεις αναπνοής, βοηθά στην εξισορρόπηση του νευρικού συστήματος. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να απευθυνθείτε στο γιατρό σας.

Πώς «ξυπνάμε» από τους εφιάλτες

Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, μπορείτε να μειώσετε τα επεισόδια κατά 50% σε 4 βήματα:

  • Αναπλαισίωση: Υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι η εμπειρία είναι ακίνδυνη.
  • Αποστασιοποίηση: Δείτε τις ψευδαισθήσεις ως κάτι ουδέτερο και περαστικό.
  • Θετική εστίαση: Κατευθύνετε τη σκέψη σας σε κάτι καθησυχαστικό.
  • Παθητική στάση: Μην προσπαθείτε να κινηθείτε – απλώς μείνετε ήρεμοι.

Η φιλοσοφία του βασίζεται στην ψυχραιμία και στην αποδοχή της εμπειρίας ως μέρος της φυσιολογίας του ύπνου. Άλλωστε, όσο περισσότερο καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει στο σώμα και στον εγκέφαλό μας, τόσο λιγότερο φοβόμαστε.