Ένας τσακωμός σε ένα σοκάκι, μια αδικία που εκτυλίσσεται μπροστά μας, μια φωνή που ζητά βοήθεια – κι εμείς, συχνά, συνεχίζουμε τον δρόμο μας. Ερευνητές στην Ιαπωνία αποκαλύπτουν ότι αυτή η φαινομενικά «αδιάφορη» στάση ίσως δεν πηγάζει από έλλειψη ενσυναίσθησης, αλλά από την ανάγκη μας να προστατευτούμε από το άγχος της ηθικής απόφασης.
Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal of Experimental Social Psychology, η αποφυγή της αδικίας δεν είναι απλώς παθητικότητα. Είναι ένας ψυχολογικός μηχανισμός άμυνας απέναντι στο βάρος που συνεπάγεται η απόφαση να παρέμβουμε.
Δεν είναι ότι δεν θέλουμε να βοηθήσουμε…
Η ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Οσάκα σχεδίασε τρία πειράματα που έδωσαν στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να επιλέξουν αν θα εκτεθούν σε αδικία ή όχι. Σε αντίθεση με παλαιότερες μελέτες, όπου η έκθεση στην αδικία ήταν αναγκαστική, εδώ οι συμμετέχοντες μπορούσαν να αποφύγουν την πληροφορία και, κατ’ επέκταση, την ευθύνη.
Το εντυπωσιακό εύρημα; Όταν υπήρχε η δυνατότητα να τιμωρήσουν τους άδικους, οι άνθρωποι απέφευγαν ακόμα περισσότερο να δουν την αδικία. Με άλλα λόγια, όσο πιο πολλές ήταν οι ευθύνες που συνόδευαν τη γνώση, τόσο περισσότερο προτιμούσαν να μείνουν στο σκοτάδι.
Δεν είμαστε αδιάφοροι, απλώς εξαντλημένοι
Η μελέτη δείχνει ότι δεν πρόκειται για εγωισμό, αλλά για κόπωση από τις ηθικές επιλογές. Το να βλέπεις μια αδικία σε βάζει άμεσα μπροστά στο δίλημμα: «Θα βοηθήσω ή θα αδιαφορήσω;». Αυτό το δίλημμα, ακόμα κι αν δεν οδηγήσει σε δράση, προκαλεί ψυχικό και γνωστικό βάρος.
Όταν η παρέμβαση είναι πιο «έμμεση» – όπως μια αρνητική αξιολόγηση ή ένα σχόλιο – οι άνθρωποι είναι πιο πρόθυμοι να αντιμετωπίσουν την αδικία. Το βάρος της απόφασης φαίνεται να παίζει πιο σημαντικό ρόλο από την ίδια την πρόθεση για δικαιοσύνη.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για την κοινωνία και την αδικία;
Η νέα αυτή προσέγγιση μάς καλεί να επανεξετάσουμε τις προσδοκίες μας γύρω από την ανθρώπινη ηθική. Δεν αρκεί να περιμένουμε από τους πολίτες να «δείξουν θάρρος». Αν θέλουμε να οικοδομήσουμε πιο δίκαιες κοινωνίες, πρέπει να δημιουργήσουμε υποστηρικτικά πλαίσια που διευκολύνουν την ηθική δράση: λιγότερο κόπο, περισσότερη στήριξη, πιο προσβάσιμους τρόπους αντίδρασης.
Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, «το να αναγνωρίζεις μια αδικία σημαίνει ότι πρέπει να ζυγίσεις αν είσαι έτοιμος να πληρώσεις το ψυχικό τίμημα του να αντιδράσεις ή όχι». Και πολλές φορές, απλώς δεν έχουμε την ψυχική ενέργεια να ζυγίσουμε.
