Το gaslighting, δηλαδή η προσπάθεια χειραγώγησης, δυστυχώς είναι μία συνήθης συμπεριφορά, συνυφασμένη με τον άνθρωπο. Όμως, δεν έχει μόνο μία μορφή, έχει κάποιες παραλλαγές. Επίσης, ξέρουμε για ποιο λόγο συμβαίνει; Η απάντηση είναι πως υπάρχουν διάφορα κίνητρα που οδηγούν τους ανθρώπους να φέρονται έτσι. Η κατανόηση αυτών των κινήτρων είναι μία καλή αρχή για να αντισταθούμε στη χειραγώγηση και στις συναισθηματικές επιπτώσεις που έχει στην καθημερινότητά μας και στην ψυχική μας υγεία.

Το 2024 μια ανασκόπηση ερευνών από το 1981 έως πρόσφατα, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό International Journal of Psychological Research, ανέπτυξε μια θεωρία για τα βαθύτερα κίνητρα πίσω από τέτοιες συμπεριφορές. Στη μελέτη, οι ερευνητές εστίασαν σε νέους ενήλικες και ρομαντικές σχέσεις, αλλά οι κατηγορίες και τα κίνητρα που περιγράφουν μπορεί να εφαρμοστούν και σε περιβάλλον εργασίας.

Οι 3 τύποι που κάνουν gaslighting

Το gaslighting, στην προσωπική ή επαγγελματική ζωή, χρησιμοποιεί στρατηγικές χειραγώγησης που στοχεύουν στη διαμόρφωση απόψεων, αντιλήψεων, συναισθημάτων, ακόμα και της αντίληψης της πραγματικότητας του πιθανού «θύματος».

Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τους gaslighters σε 3 βασικές κατηγορίες. Οι 3 τύποι, με βάση τους μελετητές, είναι οι ακόλουθοι:

  • Αυτός που προσφέρει καλοσύνη και κολακείες, με απώτερο σκοπό να ελέγχει και να εγκλωβίζει.
  • Αυτός που εκτελεί «καλές» πράξεις, διατηρώντας τη θετική του εικόνα, καλύπτοντας έτσι την κακή συμπεριφορά του.
  • Αυτός που χρησιμοποιεί σκληρή κριτική, παρουσιάζει την αυστηρότητα ως «κίνητρο», ενώ ελέγχει μέσω του φόβου, που προκαλεί.

Τα 3 κίνητρα

Ανασφάλεια διαχωρισμού. Ο gaslighter φοβάται τον αποκλεισμό, τη μοναξιά ή την απόρριψη. Αυτό τον οδηγεί σε συμπεριφορές ελέγχου, ώστε να καταφέρει να κερδίσει την αγάπη και την προσοχή.

Διάσπαση προσοχής. Η δυσκολία συγκέντρωσης προκαλεί απρόβλεπτες ή συγκεχυμένες συμπεριφορές, οι οποίες προκαλούν σε αυτόν που δέχεται τη χειραγώγηση ακόμη και αισθήματα απόγνωσης.

Ανευθυνότητα. Οι άνθρωποι που είναι καλοί στο να χειραγωγούν, μπορεί να παραβιάζουν συστηματικά τις υποχρεώσεις τους ή να υπόσχονται άσκοπα, χωρίς να τους ενδιαφέρει το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς τους στους άλλους.

Πώς αναγνωρίζουμε το gaslighting στον εργασιακό χώρο;

Ο τύπος που χειραγωγεί, προτιμά συνήθως κάποιους υπαλλήλους ή συνεργάτες από άλλους, αν η θέση του ιεραρχικά είναι υψηλότερη, ίσως να τους επιβραβεύει χωρίς λόγο και να τους κολακεύει, ώστε να ενισχύσει την εξουσία του.

Ακόμη, μπορεί να στοχοποιεί όσους θεωρεί ότι δεν είναι ικανοί και «προικισμένοι», υποτιμώντας τους μπροστά σε άλλους, καλλιεργώντας στην ομάδα φόβο, αντί για σεβασμό. Κάποιες φορές υποκρίνεται καλές προθέσεις, εμφανίζεται ως ευεργέτης, αλλά η καλοσύνη είναι απλός ο τρόπος του για να καλύπτει την κακή του συμπεριφορά. Όλοι αυτοί οι τύποι gaslighters βασίζονται σε συμπεριφορές που αλλοιώνουν την πραγματικότητα με ψεύτικη καλοσύνη και ενεργούν κυρίως για να ελέγχουν τους άλλους.

Πώς να αντισταθούμε ή να αντιδράσουμε

«Εκπαίδευση» στην εργασία. Το να είμαστε «εκπαιδευμένοι» να καταλαβαίνουμε τις συμπεριφορές των 3 τύπων gaslighters και των κινητήριων μοτίβων τους είναι βασική προϋπόθεση για να μπορέσουμε να τους αντιμετωπίσουμε και να μην πέσουμε στην «παγίδα» τους.

Αναγνώριση της χειραγώγησης και όρια. Είτε μέσω ευνοϊκής μεταχείρισης χωρίς λόγο, είτε μέσω ταπείνωσης ή αναξιοπιστίας, πολλές φορές είναι πιο ξεκάθαρο από όσο νομίζουμε να αντιληφθούμε τέτοιου είδους συμπεριφορές. Ας θέσουμε τα όριά μας και ας έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά.

Red flags

  • Ξαφνική συμπάθεια προς λίγους, απομόνωση άλλων
  • Αναξιοπιστία ή παραβίαση συμφωνιών χωρίς αιτία
  • Στοχοθέτηση, μέσω προσπάθειας ελέγχου και υποτίμησης

Να θυμάστε ότι ο gaslighter τρέφει το «εγώ» και την ανασφάλειά του. Δεν έχει να κάνει με τη δική μας συμπεριφορά, την αξία ή τις πράξεις μας.