Η μοναξιά και η απομόνωση -ειδικά μεταξύ των ηλικιωμένων- αυξάνεται και χρειάζεται τρόπους αντιμετώπισης. Ένας από αυτούς είναι κάτι που ίσως να μην περιμέναμε. Σύμφωνα με σχετική αμερικανική έρευνα, ίσως η λύση να είναι η… μουσική!

Στην εν λόγω έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό JAMA, περισσότερο από το ένα τρίτο των ανθρώπων ηλικίας 50 έως 80 ετών εξακολουθούν να νιώθουν μοναξιά και απομόνωση, με τα επίπεδα να έχουν επιστρέψει σε μεγάλο βαθμό σε αυτά προ πανδημίας.

Η μελέτη πραγματεύτηκε το ότι η μοναξιά επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία, γιατί στην πραγματικότητα είναι μια βαθιά επιθυμία για σύνδεση και αίσθηση του «ανήκειν» και μπορεί να αντιμετωπιστεί με μη αναμενόμενους τρόπους. Ένας από αυτούς είναι η δύναμη της μουσικής.

Νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνοι

Σε παλαιότερη έρευνα στο Frontiers in Psychology αναφέρεται ότι η ακρόαση μουσικής σε ιδιωτικό περιβάλλον μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε σαν να βρισκόμαστε μαζί με άλλους. Οι ακροατές υποσυνείδητα αντιλαμβάνονται τη μουσική ως τη συναισθηματική έκφραση ενός φανταστικού ατόμου.

Τι συμβαίνει όταν ακούμε το τραγούδι που έπαιζε όταν γνωρίσαμε για πρώτη φορά τον σύντροφό μας; Ή όταν ακούμε τη μουσική του συγκροτήματος με το οποίο ταξιδέψαμε χιλιόμετρα με την παρέα; Δεν μας γυρίζει πίσω σ’ εκείνους τους φίλους;

Η μουσική ως κοινωνικό υποκατάστατο

Σε έρευνα δημοσιευμένη στο περιοδικό Musicae Scientiae μελετήθηκε η μουσική ως κοινωνικό υποκατάστατο για την ανακούφιση της μοναξιάς στους ηλικιωμένους. Η θεωρία της κοινωνικής υποκατάστασης υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν προσωρινά υποκατάστατα αντί για αλληλεπίδραση με άλλους.

Ζητήθηκε από δείγμα 35 ηλικιωμένων να κατονομάσουν τρία μουσικά κομμάτια που θα επέλεγαν για να νιώσουν καλύτερα αν αισθάνονταν πολύ μόνοι και να εξηγήσουν το γιατί. Από τις απαντήσεις προέκυψαν 7 βασικοί λόγοι, για τους οποίους οι άνθρωποι επιλέγουν μουσική ως κοινωνικό υποκατάστατο:

  • Παρηγορητική συντροφιά
  • Αναπόληση
  • Κοινές εμπειρίες
  • Απομόνωση
  • Κατανόηση των άλλων
  • Πολιτισμός
  • Ομαδική ταυτότητα

Μουσική και δύσκολες στιγμές

Σε άλλη μελέτη, διερευνήθηκε αν η παρηγορητική μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως κοινωνικό υποκατάστατο σε περιπτώσεις σοβαρής προσωπικής απώλειας, όπως η απώλεια της όρασης ή ενός αγαπημένου προσώπου.

Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι η παρηγορητική μουσική θα μείωνε τη μοναξιά και θα ενίσχυε την ενσυναίσθηση. Για να το ελέγξουν, οι συμμετέχοντες οδηγήθηκαν σε συναισθήματα θλίψης μέσα από καθοδηγούμενη φαντασία, π.χ. φαντάστηκαν τον θάνατο του πατέρα τους ή την απώλεια της όρασής τους.

Στη συνέχεια, τους ζητήθηκε να επιλέξουν είτε παρηγορητική, είτε προσωπικά αγαπημένη μουσική. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική μείωση της μοναξιάς και αύξηση της ενσυναίσθησης και της διάθεσης μετά την ακρόαση της προσωπικά επιλεγμένης μουσικής. Ενδιαφέρον έχει ότι η μουσική δεν ήταν απαραίτητα «παρηγορητική», αλλά προσωπική, τονίζοντας τη συναισθηματική σημασία της ατομικής επιλογής.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο;

Η μουσική ενεργοποιεί τα ίδια νευρικά κυκλώματα που ευθύνονται για την ευχαρίστηση που νιώθουμε από το φαγητό, την οικειότητα και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Το αποτέλεσμα είναι η έκκριση ντοπαμίνης και άλλων ουσιών που βελτιώνουν τη διάθεση.

Ιδιαίτερη σημασία έχει το σημείο του εγκεφάλου που ενεργοποιείται όταν ακούμε μουσική, αλλά όχι όταν ακούμε απλούς ήχους. Αυτό το σημείο είναι η παρεγκεφαλίδα. Αυτή «παρακολουθεί τον ρυθμό» και συνδέεται με την κίνηση και το περπάτημά μας, ακόμα και με τον χορό. Η μουσική ενεργοποιεί συνδέσεις με τα συναισθηματικά κέντρα του εγκεφάλου, γι’ αυτό μπορεί να μας συγκινήσει βαθιά, μόνο όταν τη νιώθουμε.

Η μουσική ως κοινωνικός δεσμός

Η επιλογή της μουσικής μπορεί να έχει και κοινωνικές επιδράσεις ή να σχετίζεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Επίσης, στην εφηβεία, ακούμε συνήθως τη μουσική που ακούν οι φίλοι μας. Γενικότερα, λειτουργεί ως όχημα κοινωνικής σύνδεσης και συνοχής. Γι’ αυτό και τα τραγούδια που αγαπήσαμε μπορούν να λειτουργήσουν ως κοινωνικά υποκατάστατα της μοναξιάς, σε κάθε ηλικία.