Είναι όλοι οι ναρκισσιστές ίδιοι; Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι οι άνθρωποι φαντάζονται δύο διαφορετικούς τύπους «ναρκισσιστών», αυτόν που βασίζεται στον εγωισμό και αυτόν που βασίζεται στη ματαιοδοξία.

Η εν λόγω μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Personality and Social Psychology Bulletin, διαπίστωσε ότι, αν και οι δύο τύποι ανθρώπων θεωρούνται αρνητικοί, η «ματαιόδοξη» εκδοχή εκλαμβάνεται ως πιο ικανή και ελκυστική, ειδικά από άτομα με υψηλότερα επίπεδα ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών.

Ο ναρκισσισμός κάποιων ατόμων είναι ένα θέμα επίκαιρο και ταλαιπωρεί αρκετά τους ανθρώπους στις σχέσεις τους και στο επαγγελματικό τους περιβάλλον, αναφέρεται παντού, από βιβλία αυτοβελτίωσης μέχρι viral τάσεις στα social media. Ωστόσο, οι επιστήμονες γνώριζαν ελάχιστα για το πώς οι άνθρωποι φαντάζονται οπτικά  ένα ναρκισσιστικό άτομο.

Μοιάζουν με… ναρκισσιστές

Οι περισσότερες παλαιότερες μελέτες βασίζονταν σε περιγραφές ή χαρακτήρες ανθρώπων, που είχαν ήδη χαρακτηριστεί ως ναρκισσιστικοί, κάτι που μπορεί να επηρέαζε τις απαντήσεις των συμμετεχόντων λόγω της προκατάληψης που προκαλεί η ίδια η «ετικέτα».

Για να ξεπεραστεί αυτό, μία ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ χρησιμοποίησε μια πρωτοποριακή τεχνική, τη «αντίστροφη συσχέτιση», που επιτρέπει τη δημιουργία εικόνων απευθείας από τη φαντασία των συμμετεχόντων. Σε αυτή τη μέθοδο, οι συμμετέχοντες βλέπουν ένα ουδέτερο πρόσωπο πάνω στο οποίο προστίθεται τυχαίος «οπτικός θόρυβος».

Σε κάθε δοκιμή επιλέγουν ποια από δύο εκδοχές του ίδιου προσώπου αντιπροσωπεύει καλύτερα μια συγκεκριμένη κατηγορία, όπως «ναρκισσιστής». Επαναλαμβάνοντας τη διαδικασία εκατοντάδες φορές, οι ερευνητές συνθέτουν μια μέση εικόνα που αποτυπώνει πώς φαντάζεται ο συμμετέχων αυτή την κατηγορία.

Ναρκισσιστές του εγωισμού

Στο πρώτο πείραμα, οι συμμετέχοντες εργάστηκαν με έναν ορισμό του ναρκισσισμού που τόνιζε τον εγωισμό. Το αποτέλεσμα ήταν δύο σύνθετα πρόσωπα. Ένα «εγωιστικό-ναρκισσιστικό» και ένα «μη εγωιστικό». Άλλη ανεξάρτητη ομάδα αξιολόγησε τα πρόσωπα ως προς χαρακτηριστικά, όπως ζεστασιά, ηθική, ελκυστικότητα και ικανότητα.

Το «εγωιστικό» πρόσωπο θεωρήθηκε λιγότερο ζεστό, ευγενικό, αξιόπιστο και ικανό, ενώ φάνηκε πιο αρρενωπό και πολιτικά συντηρητικό, με χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Οι αξιολογητές δήλωσαν ότι δεν θα εμπιστεύονταν αυτό το άτομο ως ηγέτη ή κοντινό φίλο.

Ναρκισσιστές της ματαιοδοξίας

Το δεύτερο πείραμα επικεντρώθηκε στη ματαιοδοξία. Παρόμοια με το πρώτο, δημιουργήθηκαν «ματαιόδοξα-ναρκισσιστικά» και «μη ματαιόδοξα» πρόσωπα. Το «ματαιόδοξο» πρόσωπο, επίσης, θεωρήθηκε λιγότερο ζεστό και ηθικό, αλλά σε αντίθεση με το «εγωιστικό», φάνηκε πιο ικανό, εξωστρεφές και επιτυχημένο, με υψηλότερη αυτοεκτίμηση και καταλληλότερο για ηγετικές θέσεις. Δηλαδή, η ματαιοδοξία προσέδιδε στο πρόσωπο μια πιο «δυναμική» εικόνα, ένα κύρος.

Επιπλέον, όσοι αξιολογητές είχαν υψηλότερα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά οι ίδιοι, έβλεπαν το «ματαιόδοξο» πρόσωπο πιο θετικά, επειδή ένιωθαν ότι του έμοιαζαν. Αυτό το φαινόμενο δεν παρατηρήθηκε με το «εγωιστικό» πρόσωπο.

Ελκυστικότητα και σχέσεις

Σε ένα τρίτο πείραμα, οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν και τα τέσσερα πρόσωπα ως προς την ελκυστικότητά τους και την καταλληλότητά τους για φιλία ή σχέση. Και τα δύο ναρκισσιστικά πρόσωπα θεωρήθηκαν λιγότερο επιθυμητά ως φίλοι ή σύντροφοι και πιο πιθανό να εμπλέκονται σε τοξικές συμπεριφορές. Παρ’ όλα αυτά, το «ματαιόδοξο» πρόσωπο αξιολογήθηκε ως πιο ελκυστικό και πιο επιθυμητό για βραχυπρόθεσμη σχέση από το «εγωιστικό».

Η μελέτη δείχνει ότι οι άνθρωποι δεν έχουν μία ενιαία «εικόνα» ναρκισσιστή, αλλά δύο ξεχωριστές, μία που συνδέεται με τον εγωισμό και μία με τη ματαιοδοξία. Η δεύτερη φέρει κοινωνικά πιο «ελκυστικά» χαρακτηριστικά, κάτι που ίσως εξηγεί γιατί μερικοί ναρκισσιστές φαίνονται αρχικά γοητευτικοί.

Επιπλέον, η έρευνα φωτίζει το φαινόμενο της «ναρκισσιστικής ανοχής», δηλαδή την τάση των ναρκισσιστικών ατόμων να βλέπουν άλλους ναρκισσιστές πιο θετικά, ακόμη και μόνο από την εμφάνιση.