Η παρουσία deepfake περιεχομένου στα social media είναι μια πραγματικότητα που επηρεάζει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ενημερώνονται για θέματα υγείας. Στο TikTok και σε άλλες πλατφόρμες εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα βίντεο στα οποία πρόσωπα που μοιάζουν με γιατρούς ή επιστήμονες «προτείνουν» συμπληρώματα διατροφής ή παρουσιάζουν ανύπαρκτες παθήσεις, με στόχο να κατευθύνουν τους χρήστες σε συγκεκριμένες εταιρείες ευεξίας.
Η πρακτική αυτή αξιοποιεί έναν συνδυασμό τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης που επιτρέπουν τη μεταμόρφωση υπαρκτών ανθρώπων σε fake ψηφιακές εκδοχές τους. Το οπτικό και ηχητικό υλικό συχνά προέρχεται από πραγματικές ομιλίες, βίντεο συνεδρίων ή δημόσιες τοποθετήσεις, πάνω στα οποία εφαρμόζονται εργαλεία αλλοίωσης της εικόνας και του λόγου. Το αποτέλεσμα είναι ένα ψηφιακό αντίγραφο που μοιάζει αυθεντικό και έχει μεγαλύτερη πειστικότητα από την παραδοσιακή παραπληροφόρηση.
Πώς λειτουργεί η παραποίηση με AI
Τα σύγχρονα συστήματα δημιουργίας deepfake αξιοποιούν νευρωνικά δίκτυα τα οποία μαθαίνουν τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, τις κινήσεις του στόματος, τις εκφράσεις, την υφή της φωνής. Με αρκετά δεδομένα, οι αλγόριθμοι είναι σε θέση να αναπαράγουν πειστικά έναν άνθρωπο που ούτε συμμετείχε ούτε γνώριζε ότι χρησιμοποιείται η εικόνα του.
Αυτό καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους όσους έχουν δημόσια παρουσία, όπως επαγγελματίες της υγείας που συχνά μιλούν σε συνέδρια ή μέσα ενημέρωσης. Το υλικό τους είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο και μπορεί εύκολα να αποτελέσει βάση για ψηφιακή αλλοίωση. Από εκεί και πέρα, η διαδικασία διάδοσης επιταχύνεται εκθετικά: τα social media προωθούν τέτοιου είδους περιεχόμενο λόγω της υψηλής προβολής και της αίσθησης «αυθεντίας» που αποπνέει.
Όταν η παραπληροφόρηση αποκτά επιστημονικό προσωπείο στα social media
Η ιδιαιτερότητα των deepfake στην υγεία δεν είναι μόνο ότι εξαπατούν· είναι ότι το κάνουν με τρόπο που εκμεταλλεύεται την εμπιστοσύνη του κοινού προς τους επαγγελματίες της ιατρικής. Στα περισσότερα παραποιημένα βίντεο, οι «γιατροί» παρουσιάζουν ατεκμηρίωτες ή εντελώς ανακριβείς πληροφορίες, όπως ανύπαρκτα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης ή δήθεν «φυσικές θεραπείες» που υπόσχονται να εξαλείψουν ορμονικές μεταβολές, φλεγμονές ή χρόνιες παθήσεις.
Η προβολή τους δεν περιορίζεται σε μία πλατφόρμα. Ακόμη κι όταν οι εταιρείες αποστασιοποιούνται επίσημα από το περιεχόμενο, η ζημιά έχει ήδη γίνει: οι χρήστες εκτίθενται σε παραπληροφόρηση που φαίνεται να προέρχεται από έγκυρη πηγή.
Τα θέματα υγείας αποτελούν ιδανικό πεδίο για τη διασπορά παραπληροφόρησης. Επηρεάζουν συναισθηματικά, αφορούν ευάλωτες ομάδες (π.χ. γυναίκες στην εμμηνόπαυση) και συχνά συνδέονται με αναζήτηση λύσεων που υπόσχονται άμεση ανακούφιση. Τα deepfake εκμεταλλεύονται αυτό το κλίμα ανησυχίας και προσφέρουν «εξατομικευμένη», δήθεν επιστημονική καθοδήγηση που μοιάζει πιο πειστική από ένα απλό διαφημιστικό μήνυμα.
Ταυτόχρονα, ο αλγόριθμος των social media ενισχύει τέτοια βίντεο επειδή προκαλούν υψηλή αλληλεπίδραση, ανεξάρτητα από την ακρίβειά τους. Έτσι, η ταχύτητα εξάπλωσής τους υπερβαίνει κατά πολύ τους μηχανισμούς ελέγχου που διαθέτουν οι πλατφόρμες.
Μια νέα εποχή ευθύνης στην ψηφιακή ενημέρωση
Η εμφάνιση των deepfake στην υγεία υπογραμμίζει πόσο απαραίτητη είναι η ανάπτυξη νέων εργαλείων ανίχνευσης, αλλά και η ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας του κοινού. Η ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς σημάδια παραποίησης – όπως αφύσικη κίνηση του στόματος, ασυνέπειες στον φωτισμό ή ήχο, υπερβολικά γενικές ιατρικές «λύσεις» – γίνεται πλέον βασικό στοιχείο προστασίας της δημόσιας υγείας.
Παράλληλα, οι πλατφόρμες καλούνται να επιταχύνουν τις διαδικασίες αφαίρεσης παραπλανητικού υλικού. Η καθυστέρηση εβδομάδων ή και μηνών μεταξύ καταγγελίας και απόσυρσης αυξάνει τον αριθμό των χρηστών που εκτίθενται σε λάθος πληροφορίες και ενισχύει την εμπιστοσύνη σε ατεκμηρίωτες θεραπείες.
Τα deepfake βίντεο που υποδύονται γιατρούς αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγκρουσης ανάμεσα στις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και στους κινδύνους που προκύπτουν από την κατάχρησή της. Η πρόκληση δεν είναι μόνο τεχνολογική· είναι βαθιά κοινωνική. Όσο η ψηφιακή εικόνα γίνεται εύκολο να παραποιηθεί, η εμπιστοσύνη στην επιστημονική γνώση δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε αυτό που βλέπουμε στην οθόνη.
Σε έναν κόσμο όπου το ψεύτικο μπορεί να μοιάζει πιο αληθινό από το πραγματικό, η κριτική σκέψη γίνεται πλέον η πιο αξιόπιστη άμυνα απέναντι στην παραπληροφόρηση.
