Τα όνειρά μας ποικίλλουν, κάποια τα θυμόμαστε για καιρό, άλλα έρχονται στον ύπνο μας τακτικά, μερικά εξαφανίζονται αμέσως μόλις ξυπνήσουμε. Δημιουργημένα από τον εγκέφαλό μας, αυτά τα πλούσια σενάρια, που αποτελούνται πιθανώς από εικόνες και σκέψεις που συναντήσαμε, ανακαλέσαμε στη μνήμη μας, μας απασχόλησαν τις τελευταίες ημέρες, παραμένουν ακόμα ένα μυστήριο. Σε πολλές αρχαίες κοινωνίες, από τους Σουμερίους και τους Βαβυλωνίους μέχρι τους Έλληνες, αλλά και αργότερα τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους, τα όνειρα θεωρούνταν μέσα επικοινωνίας ανάμεσα σε αθάνατους και θνητούς. Αργότερα, για τον Φρόιντ τα όνειρα ήταν και πάλι ένας τρόπος επικοινωνίας, αλλά με το υποσυνείδητό μας αυτή τη φορά. Πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες θεωρούν ότι τα όνειρα είναι το μέσο που έχει ο εγκέφαλός μας για να ταξινομήσει και να τακτοποιήσει τις εμπειρίες όλης της ημέρας. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι για όλους το ίδιο σημαντική η ερμηνεία των ονείρων˙ για κάποιους το όνειρο είναι ένα τυχαίο περιστατικό, για άλλους, όμως, το ανεξήγητο όνειρο είναι σαν ένα ανερμήνευτο ποίημα.

Ο ύπνος των ονείρων
Ο ύπνος περιλαμβάνει δύο βασικά στάδια. Στην αρχή έρχεται ο βαθύς ύπνος, των «βραδέων κυμάτων» (NREM). Το στάδιο αυτό διακόπτεται ξαφνικά από τον ύπνο όπου ονειρευόμαστε, τον REM, «των ταχέων οφθαλμικών κινήσεων», όπου υπάρχουν έντονες εγκεφαλικές διεργασίες. Στη συνέχεια, ο ύπνος ξαναγίνεται NREM και μετά πάλι REM. Κάθε βράδυ έχουμε 4 με 5 τέτοιους κύκλους. Ενδιαφέρον έχει να γνωρίζουμε ότι στη διάρκεια του ύπνου REM ο μυϊκός τόνος είναι πολύ χαμηλός (είμαστε σχεδόν παράλυτοι), ακριβώς για να μην μπορούμε να «ακολουθήσουμε» και με το φυσικό μας σώμα τα όσα βλέπουμε να κάνουμε και να συμβαίνουν στον ύπνο μας. Τη μόνη εξαίρεση αποτελούν τα μάτια, που κινούνται έντονα και γρήγορα προς διάφορες κατευθύνσεις.

Έχουν κάποια σημασία τα όνειρα;
Από τη μία πλευρά, υπάρχουν οι επιστήμονες που ισχυρίζονται ότι ονειρευόμαστε για λόγους φυσιολογίας και ότι τα όνειρα δεν είναι τίποτε άλλο από ασήμαντα δημιουργήματα του μυαλού μας. Πολλοί από αυτούς θεωρούν ότι δεν έχουν ως εκ τούτου και κανένα άλλο ψυχολογικό νόημα. Σύμφωνα με κάποιους, η μόνη τους αξία είναι ότι μας βοηθούν να τακτοποιήσουμε κατά κάποιον τρόπο στο μυαλό μας τις εμπειρίες της προηγούμενης ημέρας. Από την άλλη πλευρά, οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι επιχειρούν να γεφυρώσουν την ονειρική παρουσία με την ψυχική πραγματικότητα και αποδίδουν ένα νόημα στα όνειρα, όχι βέβαια αυτό που θα μας έδινε ο Καζαμίας, αλλά ένα ψυχολογικό νόημα, αφού τα όνειρα θεωρείται ότι περιέχουν σημαντικές πληροφορίες για την προσωπικότητα, τα προβλήματα και τη ζωή του ανθρώπου που ονειρεύεται, και έτσι μπορούν και αξίζει να ερμηνευτούν και να γίνουν ακόμα και ψυχοθεραπευτικό εργαλείο.

Σενάρια χωρίς λογοκρισία
Οι ψυχολόγοι συμφωνούν με το Φρόιντ ότι τα όνειρα επικεντρώνονται στις συναισθηματικές μας ανησυχίες, αλλά αμφισβητούν τον ισχυρισμό του ότι αντιπροσωπεύουν την εκπλήρωση επιθυμιών και μόνο. Από την άλλη πλευρά, ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου δεν υπάρχει ο έλεγχος και η «λογοκρισία» που επιβάλλουμε, συνειδητά ή ασυναίσθητα, στις σκέψεις, τις πράξεις και τα συναισθήματά μας όταν είμαστε ξύπνιοι και έτσι το αποτέλεσμα μπορεί να είναι όνειρα με περιεχόμενο που μας παραξενεύει ή και μας σοκάρει (σύμφωνα με έρευνες, στα όνειρα υπάρχουν περισσότερες επιθετικές από ό,τι φιλικές πράξεις). Το ότι κάνουμε στα όνειρά μας πράγματα που ποτέ δεν θα σκεφτόμασταν να πράξουμε στην καθημερινότητά μας δεν σημαίνει ότι είμαστε κακοί, ανήθικοι κλπ., ούτε ότι πρόκειται να τα κάνουμε και στην πραγματικότητα. Σημαίνει απλώς ότι είμαστε άνθρωποι με ορμές, επιθυμίες και ποικίλα συναισθήματα, τα οποία συχνά «μεταμφιέζονται» στα όνειρά μας.

Εφιάλτες: τα πολυτιμότερα όνειρα
Κάθε άνθρωπος βλέπει ένα με δύο εφιάλτες κάθε χρόνο, ενώ περίπου το 5% των ανθρώπων έχουν συχνούς εφιάλτες (ένα με δύο την εβδομάδα). Σύμφωνα με κάποιους ψυχοθεραπευτές, οι εφιάλτες είναι η δίοδος που έχει το μυαλό μας για να επιστήσει την προσοχή μας σε ένα σημαντικό ζήτημα, γι’ αυτό και δεν θα πρέπει να αδιαφορούμε γι’ αυτούς (ειδικά αν είναι πολλοί και συχνοί), αλλά να προσπαθήσουμε μόνοι μας -ή με τη βοήθεια κάποιου ειδικού καλύτερα- να μπούμε σε μια «συζήτηση» μαζί τους, ώστε να κατανοήσουμε από πού προέρχονται, τι ζητάνε και τι χρειάζεται να κάνουμε για να εξαφανιστούν. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης των εφιαλτών κατά 70%. Συχνά οι ειδικοί παρομοιάζουν τους εφιάλτες με ένα πορτοκαλί φανάρι στο δρόμο που αναβοσβήνει με στόχο να επισημάνει ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, στην προκειμένη περίπτωση σε κάτι που έχουμε καταπιέσει και θάψει μέσα μας και το οποίο έχει ζωτική σημασία για εμάς. Μόλις αναγνωρίσουμε το μήνυμα που θέλουν να μας στείλουν, οι εφιάλτες εξαφανίζονται μαζί και με τα συναισθήματα φόβου που μας προκαλούν.

Συχνές απορίες
Γιατί δεν θυμάμαι τα όνειρά μου, μήπως δεν ονειρεύομαι; Όλοι ονειρευόμαστε, τουλάχιστον για 1,5 με 2 ώρες κάθε βράδυ. Ο καθοριστικός παράγοντας για το αν θα τα θυμόμαστε είναι αυτό που συμβαίνει την ώρα που ξυπνάμε. Θα πρέπει να υπάρχει μια περίοδος απαλλαγμένη από διασπάσεις της προσοχής, ώστε να εδραιωθεί το όνειρο, δηλαδή να αποθηκευτεί στη μνήμη. Αν για κάποιο λόγο θέλουμε να τα θυμόμαστε για μεγαλύτερο διάστημα -για παράδειγμα για να τα συζητάμε με τον ψυχοθεραπευτή μας-, μπορούμε να έχουμε δίπλα στο κρεβάτι μας ένα σημειωματάριο και ένα στυλό, ώστε να τα καταγράφουμε αμέσως μόλις ξυπνάμε και είναι ακόμα έντονα στη μνήμη μας.

Πόση ώρα κρατούν τα όνειρα;
Τόση όση χρειαζόμαστε μετά για να τα περιγράψουμε, σύμφωνα με επιστήμονες που μελέτησαν τον ύπνο REM συμμετεχόντων σε μελέτες σε εργαστήρια ύπνου.

Τα όνειρα έχουν χρώματα;
Κατά κανόνα ονειρευόμαστε με χρώματα, ακόμα κι αν μετά δεν τα θυμόμαστε. Παρ’ όλα αυτά, αναφέρονται και ασπρόμαυρα όνειρα.

Ποιοι ονειρεύονται περισσότερο;
Πιθανώς τα παιδιά, επειδή καθετί που συμβαίνει είναι για εκείνα μια καινούργια εμπειρία, που χρήζει ταξινόμησης κατά τη διάρκεια του ύπνου (σύμφωνα με κάποιες θεωρίες). Επίσης, οι άνθρωποι που διαβάζουν πιο πολύ και που χρησιμοποιούν πιο πολύ το μυαλό τους έχουν ανάγκη από περισσότερο ύπνο REM. Αντίστοιχα, οι ηλικιωμένοι άνθρωποι δεν κοιμούνται πολύ γιατί δεν έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη για ύπνο REM, ίσως επειδή δεν έχουν τόσες πολλές νέες εμπειρίες που χρήζουν ταξινόμησης.

Τα ζώα ονειρεύονται;
Τα ζώα έχουν σίγουρα ύπνο REM και κατά πάσα πιθανότητα ονειρεύονται. Μάλιστα, ο Αριστοτέλης είχε προβάλει αυτό το επιχείρημα στους ανθρώπους της εποχής του για να τους πείσει ότι τα όνειρα δεν αποτελούν θεόσταλτα μηνύματα, αφού «στέλνονται» και στα ζώα.

Προβλέπουν τα όνειρα το μέλλον;
Κανένας επιστήμονας δεν θα ισχυριζόταν κάτι τέτοιο. Χαρακτηριστικά λένε ότι τα όνειρα μπορούν να μας μιλήσουν για το μέλλον μας όσο ο καφές ή τα χαρτιά.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ, κλινική ψυχολόγο.