Στον υπερπρογραμματισμένο σύγχρονο κόσμο μας, πολλοί από εμάς έχουμε αναπτύξει μια ανθυγιεινή σχέση με τον χρόνο. Είμαστε τόσο προσκολλημένοι στην ώρα που δείχνει το ρολόι, που βιώνουμε αυτό που οι ψυχολόγοι αρχίζουν να αναγνωρίζουν ως «χρονικό άγχος» — μια επίμονη ανησυχία για τη ροή του χρόνου. Αυτή η προσκόλληση στο ρολόι δεν είναι απλά ζήτημα προγραμματισμού· μπορεί να αλλάξει την ψυχολογική μας κατάσταση, τη συναισθηματική μας διαθεσιμότητα και την ικανότητά μας για σύνδεση, εμποδίζοντάς μας να βιώνουμε τη ζωή μας στο παρόν.
Ο μέσος ενήλικας ελέγχει το κινητό του 96 φορές την ημέρα — που σημαίνει περίπου μία φορά κάθε 10 λεπτά. Πολλοί από αυτούς τους ελέγχους σχετίζονται με τον χρόνο: Τι ώρα είναι; Θα προλάβω τη συνάντησή μου; Πόσα λεπτά μένουν μέχρι το μεσημεριανό; Αυτή η συνεχής ενασχόληση με το ρολόι διασπά την προσοχή μας με τέτοιο τρόπο που ποτέ δεν είμαστε πλήρως παρόντες, αλλά πάντα εν μέρει προσανατολισμένοι προς το μέλλον ή το παρελθόν, εξηγούν οι επιστήμονες.
Εξοικονομούμε χρόνο ή χάνουμε τη ζωή μας…;
Το ψυχολογικό κόστος της εμμονής μας με τον χρόνο μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, ίσως βιώσουμε ένα επίμονο άγχος καθώς η αίσθηση ότι ο χρόνος τελειώνει δημιουργεί στρες. Επίσης, η αισθητηριακή μας επίγνωση ενδέχεται να μειωθεί, γιατί όταν επικεντρωνόμαστε στον χρόνο, η προσοχή μας «στενεύει», περιορίζοντας την ικανότητά μας να παρατηρούμε και να εκτιμούμε το περιβάλλον μας.
Επιπλέον, ίσως υποφέρουμε από μειωμένη διαπροσωπική σύνδεση, καθώς η εστίαση στον χρόνο μας αποτρέπει από το να ακούμε και να ευθυγραμμιζόμαστε με τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων.
Σκεφτείτε απλά πώς νιώθετε κατά τη διάρκεια μιας πολυάσχολης εργάσιμης μέρας όταν τσεκάρετε την ώρα της επόμενης συνάντησης ή του διαλείμματος, σε σύγκριση με όταν είστε διακοπές στην παραλία και δεν υπάρχει η προσδοκία να βρίσκεστε κάπου ή να κάνετε κάτι σε μια συγκεκριμένη ώρα.
Η πιο βαθιά συνέπεια της προσκόλλησης στο ρολόι ίσως είναι αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν «κλείσιμο της καρδιάς» — ένας αμυντικός μηχανισμός που μας προστατεύει από την ευαλωτότητα αλλά ταυτόχρονα μειώνει τη συμπόνια και την ενσυναίσθηση. Μπορεί να αναρωτιόμαστε: Αξίζει αυτή η συζήτηση τον χρόνο μου; Είναι αυτή η σχέση αποδοτική; Είναι σχεδόν αδύνατο να είμαστε παρόντες στη στιγμή όταν υπολογίζουμε συνεχώς την αξία του χρόνου που ξοδεύουμε, αντί να απολαμβάνουμε την εμπειρία του να είμαστε με έναν άλλον άνθρωπο.
Η προσκόλληση στον χρόνο μας κρατά μόνιμα προσανατολισμένους στο «τι έρχεται μετά». Όταν σχεδιάζουμε μελλοντικές δραστηριότητες ή ανησυχούμε για προθεσμίες που πλησιάζουν, δεν εστιάζουμε στο παρόν.
Η προσκόλλησή μας στον χρόνο τρέφει τέλος την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να ελέγξουμε τη ζωή μέσα από σωστό προγραμματισμό και διαχείριση χρόνου. Αυτή η ψευδής αίσθηση ασφάλειας, στην πραγματικότητα αυξάνει το άγχος. Η ανάγκη για βεβαιότητα και έλεγχο σχετίζεται με μείωση της ενσυναίσθησης και της συμπόνιας.
Σπάω τα ρολόγια…
Έρευνες δείχνουν ότι η επίγνωση της παρούσας στιγμής σχετίζεται άμεσα με την συναισθηματική ανθεκτικότητα.
Η καινοτόμος σκέψη αναπτύσσεται επίσης σε περιόδους μη εστιασμένης προσοχής. Η χρονική μας εμμονή δημιουργεί μια συνεχή πίεση που μπορεί να αναστείλει τις νοητικές καταστάσεις που ευνοούν τη δημιουργική έμπνευση. Αυτό εξηγεί γιατί οι καλύτερες ιδέες μας έρχονται συχνά όταν χάνουμε την αίσθηση του χρόνου.
Δεν είναι τυχαίο που η πνευματική εμπειρία περιγράφεται ως «άχρονη» — μια κατάσταση συνείδησης όπου ο χρόνος του ρολογιού παύει να κυριαρχεί στην αντίληψη. Η προσκόλλησή μας στο ρολόι δημιουργεί ένα μόνιμο φράγμα σε εμπειρίες ενότητας που σχετίζονται με ένα βαθύ αίσθημα ευημερίας.
Θεραπεύοντας τη σχέση μας με το ρολόι
Ο διαλογισμός ενσυνειδητότητας (mindfulness) αλλάζει την αντίληψη του χρόνου, δημιουργώντας αυτό που οι ερευνητές ονομάζουν «χρονική επέκταση» — την υποκειμενική αίσθηση ότι ο χρόνος είναι άφθονος και όχι σπάνιος. Ακόμα και λίγα λεπτά ημερήσιου διαλογισμού μειώνουν την αίσθηση επείγοντος του χρόνου και αυξάνουν τη διαθεσιμότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Επίσης, ορισμένα περιβάλλοντα — κυρίως φυσικά τοπία — βοηθούν στη μείωση της πίεσης του χρόνου. Η τακτική έκθεση στη φύση έχει συνδεθεί με αυξημένη γενναιοδωρία, υποδηλώνοντας μια σύνδεση μεταξύ της χρονικής επέκτασης και του «ανοίγματος της καρδιάς».
Η δημιουργία και διατήρηση ορίων με τις τεχνολογίες που ενισχύουν τις συνήθειες ελέγχου του χρόνου μειώνει το άγχος και αυξάνει τη διαπροσωπική σύνδεση, σύμφωνα με μελέτες.
Ο όρος «χρονική αφθονία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την υποκειμενική αίσθηση ότι κάποιος έχει άφθονο χρόνο. Έρευνες δείχνουν ότι πρακτικές όπως η καταγραφή του χρόνου (time journaling), όπου οι άνθρωποι παρακολουθούν δραστηριότητες που δημιουργούν αίσθηση χρονικής αφθονίας, βελτιώνουν σημαντικά την ευημερία και τη διαπροσωπική σύνδεση.
