Τα συναισθήματα καθοδηγούν τις πράξεις μας. Μας βοηθούν να αποφασίσουμε αν θα ξεκινήσουμε, θα συνεχίσουμε, θα αλλάξουμε ή θα σταματήσουμε αυτό που κάνουμε, βασιζόμενοι στην τρέχουσα σωματική μας κατάσταση, το περιβάλλον γύρω μας και το νόημα που αποδίδουμε και στα δύο. Με αυτόν τον τρόπο, τα συναισθήματα λειτουργούν σαν μια εσωτερική πυξίδα, δείχνοντάς μας τι έχει σημασία ή προειδοποιώντας μας όταν κάτι δεν πάει καλά.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας, βιώνουμε μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων. Τα περισσότερα δεν μας διαταράσσουν εσωτερικά σημαντικά. Όμως, 3 συγκεκριμένα συναισθήματα έχουν τη δύναμη να καταλαμβάνουν ολοκληρωτικά τον εγκέφαλό μας, να υπερισχύσουν της σκέψης, να παρακάμπτουν τη λογική και να μας οδηγούν σε παρορμητικές πράξεις που συνήθως μετανιώνουμε.

Όταν αυτά τα συναισθήματα μας κυριεύουν, χάνουμε την ψυχραιμία μας. Λειτουργούμε στον αυτόματο πιλότο. Το λογικό κομμάτι του εγκεφάλου απενεργοποιείται και το συναισθηματικό παίρνει το τιμόνι. Όσο περισσότερο παραμένουν ανεξέλεγκτα αυτά τα συναισθήματα, τόσο πιο έντονα γίνονται και τόσο περισσότερο μας απομακρύνουν από όσα πραγματικά έχουν σημασία για εμάς.

Βέβαια, δεν πρόκειται για «κακά» συναισθήματα. Κανένα συναίσθημα δεν είναι κακό από μόνο του. Τα συναισθήματα είναι αγγελιοφόροι, όχι εχθροί. Υπάρχουν για να μας δίνουν πληροφορίες και να εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς. Μας βοηθούν να επιβιώνουμε, να συνδεόμαστε και δίνουν νόημα στις εμπειρίες μας.

Ωστόσο, αυτά τα 3 συναισθήματα που… θολώνουν τον εγκέφαλο έχουν μερικά κοινά χαρακτηριστικά:

  • Περιορίζουν την προσοχή μας στο άτομο ή το γεγονός που τα προκάλεσε.
  • Δημιουργούν έντονη εσωτερική πίεση που χρειάζεται να απελευθερωθεί.
  • Μας αποσπούν από τις προτεραιότητές μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Ποια είναι λοιπόν και πώς τα διαχειριζόμαστε;

Τα 3 συναισθήματα που θολώνουν τον εγκέφαλο

1. Φόβος: Ο εγκέφαλός μας σε λειτουργία επιβίωσης

Όταν συναντάμε κάτι έστω και ελαφρώς τρομακτικό, ο εγκέφαλός μας το καταγράφει ως απειλή. Και μόλις ανιχνευτεί η απειλή, ενεργοποιείται η αντίδραση πάλης ή φυγής.

Εκείνη τη στιγμή, ο εγκέφαλος «παγώνει». Η προσοχή μας εστιάζει στην απειλή και στο πώς να αντιδράσουμε. Να την αποφύγουμε; Να την αντιμετωπίσουμε; Να μείνουμε εκεί και να ελπίσουμε να φύγει;

Η απειλή δεν χρειάζεται να είναι πραγματικά επικίνδυνη. Δεν χρειάζεται καν να είναι πραγματική. Είμαστε «προγραμματισμένοι» να ανταποκρινόμαστε σε φανταστικές απειλές σχεδόν με την ίδια ένταση όπως στις πραγματικές. Ένα κοινό παράδειγμα; Το να «παγώσει» κανείς κατά τη διάρκεια μιας δημόσιας ομιλίας. Η καρδιά του ατόμου μπορεί να χτυπά δυνατά, το μυαλό αδειάζει και κάθε κύτταρο του σώματος λέει: «φύγε τρέχοντας». Αυτός είναι ο φόβος που καταλαμβάνει τον εγκέφαλό μας.

Όταν ο φόβος μας κυριεύει, το σώμα προετοιμάζεται για άμυνα, η μακροπρόθεσμη σκέψη «απενεργοποιείται» και εστιάζουμε στην επιβίωση, όχι στη στρατηγική. Αυτή η αντίδραση έχει σαφή εξελικτική αξία, αλλά στη σύγχρονη ζωή συχνά γυρίζει μπούμερανγκ. Λόγω του φόβου ίσως αποφεύγουμε αναγκαίες συζητήσεις, χάνουμε ευκαιρίες ή «κλεινόμαστε» όταν χρειάζεται να είμαστε «ανοιχτοί».

2, Θυμός: Μια γρήγορη και βίαιη υπέρβαση

Ενώ ο φόβος ενεργοποιείται όταν αντιλαμβανόμαστε απειλή, ο θυμός ενεργοποιείται όταν νιώθουμε προσβολή. Η προσβολή δεν περιορίζεται σε προσβλητικά σχόλια — περιλαμβάνει το να νιώσουμε αδικημένοι, παρεξηγημένοι, αγνοημένοι, περιφρονημένοι ή ακόμα και άμεσα επιτιθέμενοι. Όταν ο θυμός μας κυριεύει, η προσοχή μας «κλειδώνει» στην προσβολή και στον υπεύθυνο. Το ένστικτό μας είναι να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας — συχνά με επίθεση.

Ανεβάζουμε τον τόνο της φωνής μας, η στάση του σώματός μας αλλάζει ώστε να φανεί πιο απειλητική, χρησιμοποιούμε επιθετική γλώσσα και εστιάζουμε στα λάθη, την ανικανότητα και τις ατέλειες του προσώπου που μας έθιξε. Αυτό που χάνουμε είναι η ικανότητα για λογική και στοχαστική σκέψη. Το κομμάτι του εγκεφάλου που θα μπορούσε να πει: «Ίσως καλύτερα να μην κάνεις αυτό το σχόλιο» είναι εκτός λειτουργίας…

Όταν ο θυμός καταλαμβάνει το μυαλό, μοιάζει σαν να μας παρασύρει βίαια ένα κύμα και μέχρι να μας βγάλει στην ακτή, απλά ελπίζουμε να μείνουμε αλώβητοι.

Ενδιαφέρον είναι ότι αντιδρούμε παρόμοια όταν εμείς είμαστε αυτοί που θεωρούνται οι «ένοχοι». Ο θυμός που στρέφεται προς τα μέσα μπορεί να είναι εξίσου τιμωρητικός. Χωρίς έλεος. Χωρίς προνόμια. Τα ίδια ένστικτα για επίθεση και τιμωρία στρέφονται εναντίον μας.

3. Λαγνεία: Ο αθόρυβος καταληψίας…

Η λαγνεία είναι ένα πανανθρώπινο συναίσθημα που μπορεί να καταλάβει το μυαλό με ισχυρούς τρόπους.

Η λαγνεία δεν αφορά μόνο το σεξ. Είναι η εμμονή, η ανταμοιβή και η λαχτάρα. Όταν δεν ελέγχεται, μπορεί να οδηγήσει σε καταναγκαστικές συμπεριφορές, απόσπαση της προσοχής και αποσύνδεση. Συχνά, μας κάνει να εξιδανικεύουμε κάποιον/α που σχεδόν δεν γνωρίζουμε, να αγνοούμε εμφανή προειδοποιητικά σημάδια ή να παίρνουμε αποφάσεις που αργότερα μετανιώνουμε — επειδή ο εγκέφαλός μας κυνηγά μια κορύφωση.

Όπως ο φόβος και ο θυμός, έτσι και η λαγνεία παγιδεύει την προσοχή μας, «στενεύει» το εστιακό μας πεδίο και υπερισχύει της κρίσης μας. Δεν φωνάζει όπως ο θυμός ούτε χτυπά έναν συναγερμό όπως ο φόβος, αλλά ψιθυρίζει, κατακλύζει, σαγηνεύει…

Έντονα συναισθήματα: Τι μπορούμε να κάνουμε;

Όταν κάποιο από αυτά τα συναισθήματα καταλαμβάνει τον εγκέφαλο, ο στόχος δεν είναι να τα καταπιέσουμε ή να τα εξαφανίσουμε. Μπορούμε όμως να τα επιβραδύνουμε και να ενεργοποιήσουμε ξανά το σκεπτόμενο μέρος του εγκεφάλου.

Η ρύθμιση των συναισθημάτων είναι η ικανότητα να προσέχουμε τι νιώθουμε, να κατανοούμε πώς αυτό επηρεάζει τη συμπεριφορά και τους στόχους μας και να επιλέγουμε ενέργειες που μειώνουν τη βλάβη και αυξάνουν τη συμφωνία με τους στόχους μας.

Πρακτικά, μια τεχνική που μπορεί να υποστηρίξει αυτή τη διαδικασία περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα:

Ονομάζω: «Νιώθω [φόβο/θυμό/επιθυμία] αυτή τη στιγμή.»

Η ονομασία του συναισθήματος ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αυτοεπίγνωση και αρχίζει να «ξυπνά» τον προμετωπιαίο φλοιό, δηλαδή το μέρος που σχετίζεται με τη σκέψη και τη λογική.

Αποδέχομαι: «Είναι εντάξει να το νιώθω αυτό.»

Τα συναισθήματα είναι ανθρώπινα — όχι επικίνδυνα. Δεν χρειάζεται να τα καταπνίγουμε ή να νιώθουμε ενοχές γι’ αυτά.

Κάνω παύση: «Δεν θα αντιδράσω ακόμα.»

Δημιουργήστε χώρο ανάμεσα στο συναίσθημα και τη δράση. Αφήστε το «κύμα» να περάσει. Αυτή η παύση είναι συχνά το κλειδί για να αποφύγουμε παρορμητικές αντιδράσεις που αργότερα θα μετανιώσουμε.

Μετατόπιση: «Τι άλλο μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή;»

Κατευθύνετε την προσοχή σας σε κάτι που σας ηρεμεί ή σας απασχολεί νοητικά. Μετακινήστε το μυαλό σας, όχι μόνο το σώμα σας. Κάντε μια βόλτα, μια σύντομη αναπνευστική άσκηση ή ακόμα και μια απλή ερώτηση στο εαυτό σας όπως: «Τι έχει σημασία για μένα αυτή τη στιγμή;»