Έχετε ποτέ στριφογυρίσει στο κρεβάτι για ώρα και αναρωτηθήκατε αν φταίει η πανσέληνος που δεν σας παίρνει ο ύπνος; Εδώ και αιώνες, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι το ολόκληρο φεγγάρι μπορεί να φέρει άυπνες νύχτες ή ακόμα και να οδηγήσει τον νου σε… παράνοια. Μάλιστα, η ίδια η λέξη lunacy που σημαίνει παραφροσύνη προέρχεται από το λατινικό luna, που είναι το φεγγάρι. Τι λέει η επιστήμη;

Η απάντηση είναι πιο σύνθετη απ’ όσο λέει η παράδοση. Έρευνες δείχνουν ότι η πανσέληνος μπορεί πράγματι να επηρεάσει ελαφρώς τον ύπνο, αλλά η επίδρασή της στην ψυχική υγεία είναι πολύ πιο αμφίβολη.

Τι κάνει πραγματικά η πανσέληνος;

Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι κοιμούνται διαφορετικά τις μέρες πριν από την πανσέληνο, όταν το φεγγάρι φωτίζει πιο έντονα τον ουρανό. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τότε, ο ύπνος διαρκεί λιγότερο, η διαδικασία του να αποκοιμηθούμε καθυστερεί και περνάμε λιγότερο χρόνο σε βαθύ, αναζωογονητικό ύπνο.

Μεγάλες μελέτες επιβεβαιώνουν αυτό το μοτίβο. Ανεξάρτητα από τη χώρα ή τον πολιτισμό, οι άνθρωποι κοιμούνται αργότερα και λιγότερο τις νύχτες πριν από την πανσέληνο.

Ο πιο πιθανός λόγος είναι το φως. Το έντονο φεγγαρόφως μπορεί να καθυστερήσει το βιολογικό ρολόι, να μειώσει τη μελατονίνη, την ορμόνη που σηματοδοτεί την ώρα του ύπνου και να κρατήσει τον εγκέφαλο σε μεγαλύτερη εγρήγορση.

Οι αλλαγές είναι μικρές. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Current Biology, οι περισσότεροι άνθρωποι χάνουν μόνο 15-30 λεπτά ύπνου, αλλά η επίδραση είναι μετρήσιμη, ιδιαίτερα σε περιοχές χωρίς τεχνητό φως ή όταν κάποιος κοιμάται στην ύπαιθρο.

Ορισμένες μελέτες δείχνουν επίσης ότι άνδρες και γυναίκες επηρεάζονται διαφορετικά. Οι άνδρες φαίνεται να χάνουν περισσότερο ύπνο όσο το φεγγάρι «γεμίζει», ενώ οι γυναίκες κοιμούνται ελαφρύτερα γύρω από την πανσέληνο.

Η σύνδεση με την ψυχική υγεία

Για αιώνες, οι άνθρωποι πίστευαν ότι η πανσέληνος μπορεί να προκαλέσει κρίσεις «παραφροσύνης». Η λαϊκή σοφία υποστήριζε ότι το φεγγαρόφως μπορούσε να πυροδοτήσει ακόμη και μανία σε άτομα με διπολική διαταραχή. Η θεωρία ήταν απλή. Λιγότερος ύπνος κάτω από το φως του φεγγαριού οδηγεί σε αποδιοργανωμένο μυαλό.

Η σύγχρονη επιστήμη προσθέτει μια σημαντική λεπτομέρεια. Η έλλειψη ύπνου από μόνη της είναι ισχυρός παράγοντας κινδύνου για τα προβλήματα ψυχικής υγείας. Ακόμη και μία κακή νύχτα μπορεί να αυξήσει το άγχος και να ρίξει τη διάθεση, ενώ η χρόνια στέρηση ύπνου αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης και υποτροπών σε άτομα με ψυχικές διαταραχές.

Αυτό σημαίνει ότι η μικρή απώλεια ύπνου γύρω από την πανσέληνο ίσως έχει μεγαλύτερη σημασία για όσους είναι ήδη ευάλωτοι, όπως άτομα με διπολική διαταραχή ή εφήβους, που είναι πιο ευαίσθητοι στη διατάραξη του ύπνου. Ωστόσο, όταν οι ερευνητές μελετούν μεγάλα δείγματα πληθυσμού, δεν βρίσκουν σταθερές αποδείξεις ότι οι φάσεις της σελήνης προκαλούν ψυχιατρικές κρίσεις.

Η πανσέληνος και ο μύθος που την «τυλίγει»

Αν η επιστήμη είναι τόσο αμφίρροπη, γιατί επιμένουμε να πιστεύουμε ότι… «φταίνε τα φεγγάρια»; Οι ψυχολόγοι μιλούν για ψευδαίσθηση συσχέτισης. Τι σημαίνει αυτό; Θυμόμαστε τις παράξενες ή δύσκολες νύχτες που συνέπεσαν με πανσέληνο και ξεχνάμε όλες τις υπόλοιπες. Επιπλέον, το φεγγάρι είναι ορατό και εύκολο να το κατηγορήσουμε, σε αντίθεση με πιο αφανείς αιτίες αϋπνίας όπως το άγχος, η καφεΐνη ή η χρήση κινητού πριν τον ύπνο.

Τι μπορούμε να μάθουμε από το φεγγάρι

Το φως τη νύχτα έχει σημασία. Ο οργανισμός μας είναι φτιαγμένος να ακολουθεί τον φυσικό κύκλο φωτός και σκοταδιού. Το τεχνητό φως -από οθόνες, λάμπες ή δρόμους- μπορεί να καθυστερήσει τους κιρκαδικούς ρυθμούς, να μειώσει τη μελατονίνη και να κάνει τον ύπνο πιο ελαφρύ και διακοπτόμενο.

Στον σύγχρονο κόσμο, το τεχνητό φως επηρεάζει τον ύπνο μας πολύ περισσότερο από το φεγγάρι. Ίσως, λοιπόν, αν δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε σε μια νύχτα πανσελήνου, η αιτία να μην είναι εκεί ψηλά στον ουρανό, αλλά μέσα στο χέρι σας, στην οθόνη που φωτίζει το πρόσωπό σας.