Τα τελευταία χρόνια, η κλινική σημασία της μη αλκοολικής λιπώδους νόσου του ήπατος (NAFLD) έχει αυξηθεί προοδευτικά και αυτή η παθολογική κατάσταση θεωρείται πλέον ένα πολύ σημαντικό ζήτημα υγείας. Εντούτοις η διατροφή αποτελεί παράγοντα – κλειδί τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία. «Η NAFLD χαρακτηρίζεται από συσσωρευμένο λίπος στο συκώτι σε άτομα χωρίς υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (ημερήσια κατανάλωση αλκοόλ ≤30 g για άνδρες και ≤20 g για γυναίκες), άλλες γνωστές αιτίες αποθήκευσης λίπους στο ήπαρ ή άλλες αιτιολογίες ηπατικής νόσου», σημειώνει ο Χάρης Δημοσθενόπουλος, κλινικός διαιτολόγος, μέλος του ΔΣ ΕΜΠΑΚΑΝ – Board Member of DNSG & Lead of EFAD European Specialist for Diabetes.
O ειδικός αναλύει όσα γνωρίζουμε αλλά και εκείνα που δεν ξέρουμε για τη συγκεκριμένη νόσο, το πώς διαγιγνώσκεται αλλά και τον κομβικό ρόλο της διατροφής.
Η νόσος στο… μικροσκόπιο
Με τον όρο μη αλκοολική λιπώδης διήθηση του ήπατος (ΜΑΛΝΗ/NAFLD) ορίζεται η συσσώρευση λίπους στο 5%-10% της συνολικής μάζας των ηπατοκυττάρων, η οποία δεν οφείλεται σε υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ.
Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος ή, όπως ονομάστηκε προσφάτως, μεταβολική δυσλειτουργία που σχετίζεται με λιπώδη ηπατική νόσο (metabolic dysfunction – associated liver disease MASLD) είναι μια κλινική πάθηση που χαρακτηρίζεται από ηπατική στεάτωση >5%.
Θεωρείται η ηπατική εκδήλωση του μεταβολικού συνδρόμου, αφού σχετίζεται ισχυρά με τα χαρακτηριστικά του μεταβολικού συνδρόμου όπως η αυξημένη περίμετρος μέσης, η παχυσαρκία κεντρικού τύπου και η υπερλιπιδαιμία, ενώ κυρίαρχη θέση στην παθογένεια της νόσου κατέχει η αντίσταση στην ινσουλίνη και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2.
Ο αυξημένος επιπολασμός της ΜΑΛΝΗ βαίνει παράλληλα με την παγκόσμια επιδημία του ΣΔτ2 και της παχυσαρκίας και, λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη αύξησή τους, το μελλοντικό φορτίο της ΜΑΛΝΗ υπολογίζεται να αυξηθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια.
Μέχρι σήμερα δεν έχουν εγκριθεί φαρμακολογικές θεραπείες και οι τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης θερμιδικής πρόσληψης, με στόχο την απώλεια βάρους 7%-10% από την αρχική αξιολόγηση, αντιπροσωπεύουν την τυπική προσέγγιση.
Αύξηση χρόνο με τον χρόνο
Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος αποτελεί μία από τις συνηθέστερες ηπατικές νόσους στον δυτικό κόσμο με επιπολασμό της τάξης του 20%-40% στον γενικό πληθυσμό.
Η διάγνωσή της βασίζεται στην ανεύρεση επηρεασμένων δεικτών ηπατικής βιοχημείας καθώς και στην ανίχνευση λίπους στο ήπαρ με απεικονιστικές μεθόδους, ενώ η πρόγνωσή της εξαρτάται από την παρουσία φλεγμονής (μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα, NASH) ή ίνωσης/κίρρωσης, που καθορίζουν την ανάγκη θεραπευτικής παρέμβασης.
Και διακρίνεται σε δύο μορφές, την κατάσταση που ονομάζουμε και ως «λιπώδες ήπαρ», που είναι μία αθώα κατάσταση, και τη δεύτερη που είναι η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα, η οποία είναι πολύ πιο σοβαρή αφού είναι μία χρόνια φλεγμονή του ήπατος με ίνωση που μπορεί να εξελιχθεί σε κίρρωση ή/και καρκίνο.
Παρά τη στενή συσχέτιση της ΜΑΛΝΗ με την παχυσαρκία, υπάρχει μία υποομάδα ασθενών της τάξης του 5%-20% που έχει φυσιολογικό σωματικό βάρος.
Στοιχεία από την Ελλάδα μέσα από τις κοινές κατευθυντήριες οδηγίες από τις Εταιρείες Μελέτης Ηπατος, τη Διαβητολογική και την Εταιρεία Παχυσαρκίας δείχνουν ότι περίπου το 1/8 των ασθενών με ΜΑΛΝΗ έχει φυσιολογικό δείκτη μάζας σώματος (body mass index, ΒΜΙ).
Η συσσώρευση λίπους στο συκώτι αποδίδεται στον σύγχρονο τρόπο ζωής, στην ανθυγιεινή και περισσότερο «δυτικού τύπου» διατροφή, που είναι πλούσια σε επιβαρυντικά λιπαρά και πολλά απλά σάκχαρα, και την απουσία άσκησης σε συνδυασμό με την πιο καθιστική ζωή, που όλα συμβάλλουν στην ανάπτυξη μεταβολικών διαταραχών στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη.
Η αντίσταση στην ινσουλίνη που αποτελεί πρόδρομη κατάσταση του σακχαρώδους διαβήτη φαίνεται ότι εμπλέκεται και στη ΜΑΛΝΗ.
Ασπίδα η μεσογειακή διατροφή
Η διατροφή φαίνεται πως κατέχει σημαντική θέση τόσο ως παράγοντας κινδύνου της νόσου όσο και ως θεραπευτικό μέσο.
Για τον λόγο αυτό η σημαντικότερη αλλαγή που πρέπει να κάνουμε είναι η υιοθέτηση μιας πιο παραδοσιακής και μεσογειακής διατροφής και η απώλεια του 5%-10% του αρχικού σωματικού μας βάρους.
Πολλαπλές μη τυχαιοποιημένες μελέτες έχουν δείξει ότι η απώλεια βάρους σε ασθενείς με ΜΑΛΝΗ συσχετίζεται με βελτίωση των ηπατικών ενζύμων και της ηπατικής στεάτωσης εκτιμώμενης με απεικονιστικές μεθόδους.
Η μεσογειακή διατροφή βελτιώνει την ηπατική στεάτωση σε σύγκριση με δίαιτα φτωχή σε λιπαρά και υδατάνθρακες και θα πρέπει να προτιμάται σε μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα.
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η μεγαλύτερη συμμόρφωση στη μεσογειακή διατροφή σχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο παρουσίας σοβαρής στεάτωσης και στεατοηπατίτιδας σε ασθενείς με ΜΑΛΝΗ.
Η μεσογειακή διατροφή έχει προταθεί ως το καλύτερο διατροφικό πρότυπο, καθώς είναι εύκολο να ακολουθηθεί και, ανεξάρτητα από τη θερμιδική πρόσληψη, τα θρεπτικά συστατικά της έχουν ευεργετικά μεταβολικά αποτελέσματα που όχι μόνο βελτιώνουν τη στεάτωση αλλά και παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά επεισόδια, την κύρια αιτία νοσηρότητας/θνησιμότητας στα άτομα με NAFLD.
Άλλες εναλλακτικές
Άλλα διατροφικά πρότυπα όπως η κετογονική δίαιτα και η δίαιτα Διαιτητική Προσέγγιση για Διακοπή της Υπέρτασης (DASH) μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ασθενείς με NAFLD/MASLD.
Πρόσφατα, οι δίαιτες διαλείπουσας νηστείας έχουν αποκτήσει δημοτικότητα μεταξύ υγιών ατόμων και έχουν προταθεί ως ασφαλής και αποτελεσματική θεραπεία για το μεταβολικό σύνδρομο σε πειραματικές και σε λίγες μελέτες σε ανθρώπους.
Μελέτες και μεταναλύσεις μελετών με ασθενείς με ΜΑΛΝΗ που ακολούθησαν αυτό το πρότυπο διατροφής έδειξαν βελτίωση σε επίπεδο ανθρωπομετρικών δεικτών, ηπατικών ενζύμων, στεάτωσης και ηπατικής ακαμψίας.
Γενικά, όσον αφορά τη διατροφή που πρέπει να ακολουθήσουμε είναι πολύ σημαντικό να περιορίσουμε την κατανάλωση απλών υδατανθράκων (π.χ. ζάχαρης, αναψυκτικών και έτοιμων χυμών και φρουτοποτών με προστιθέμενη ζάχαρη, γλυκών, προϊόντων κατεψυγμένης ζύμης, μπισκότων και άλλων).
Όχι στα επεξεργασμένα τρόφιμα
Ιδιαίτερα επιβαρυντικοί παράγοντες θεωρούνται οι επεξεργασμένες τροφές και η βιομηχανική φρουκτόζη που περιέχεται σε αναψυκτικά και φρουτοποτά.
Αντιθέτως πρέπει να αυξήσουμε την κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων πλούσιων σε φυτικές ίνες (λ.χ. όσπρια, λαχανικά).
Παράλληλα είναι επίσης σημαντικό να αποφεύγουμε τα μαγειρικά έλαια που είναι πλούσια σε ωμέγα-6 λιπαρά οξέα (λ.χ. σογιέλαιο, ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο) και να προτιμούμε το αγνό και έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και τα λιπαρά, πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά, ψάρια και να συμπεριλάβουμε στη διατροφή μας τα γαλακτοκομικά προϊόντα που περιέχουν προβιοτικά (λ.χ. κεφίρ, «ζωντανά» γιαούρτια), τα οποία είναι ιδιαιτέρως ευεργετικά.
Ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών έχει αξιολογήσει τη συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης υπερεπεξεργασμένων τροφίμων (UPF) και των μεταβολικών διαταραχών.
Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα (UPF) χαρακτηρίζονται ως ενεργειακά πυκνά, πλούσια σε ανθυγιεινούς τύπους λιπαρών, επεξεργασμένα άμυλα, ελεύθερα σάκχαρα και αλάτι και χαμηλά σε πρωτεΐνες, διαιτητικές ίνες και μικροθρεπτικά συστατικά.
Τα UPF συμβάλλουν σε περισσότερο από το 50% της ενεργειακής πρόσληψης σε χώρες υψηλού εισοδήματος και σε έως και 30% στις χώρες μεσαίου εισοδήματος, με τον σχετικό ετήσιο ρυθμό αύξησης του λιανικού εμπορίου να ανέρχεται σε περίπου 2% παγκοσμίως και σχεδόν τρεις φορές υψηλότερα στις χώρες με χαμηλό μεσαίο εισόδημα.
Η υψηλότερη κατανάλωση UPF συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο NAFLD σε ένα μεγάλο δείγμα του ενήλικου πληθυσμού των ΗΠΑ αλλά και άλλων χωρών.
Τα στοιχεία για τη χρήση αλκοόλ εντός επιτρεπτών ορίων σε μη κιρρωτικούς ασθενείς με ΜΑΛΝΗ είναι αντικρουόμενα, χωρίς αυτή τη στιγμή να συνίσταται η πλήρης αποχή από το αλκοόλ, ενώ η κατανάλωση καφέ συσχετίζεται με χαμηλότερο επιπολασμό στεάτωσης, αλλά για αυτό δεν υπάρχουν μακροχρόνια δεδομένα.
9 διατροφικές αλλαγές που θεωρούνται απαραίτητες
- Να μειωθούν το συνολικό λίπος, τα κορεσμένα λιπαρά (ζωικής προελεύσεως) και η διαιτητική χοληστερόλη από τυριά, κρέατα, τυρόπιτες και γλυκά.
- Να κυριαρχήσει το ελαιόλαδο ως επιλογή λίπους, αλλά κι αυτό με μέτρο.
- Να επιλέγονται υγιεινές μαγειρικές παρασκευές (βραστά και ψητά πιάτα).
- Να υπάρχουν μικρά και συχνά γεύματα, με καλύτερη κατανομή τους όλη την ημέρα, αλλά όχι αργά το βράδυ και μετά τη δύση του ηλίου.
- Να υπάρχουν άφθονα φρούτα και λαχανικά και τρόφιμα με φυτικές ίνες.
- Να γίνεται κατανάλωση αρκετών υγρών, με κυρίαρχο το νερό και τα αφεψήματα/βότανα.
- Να αποφεύγουμε την κατάχρηση του αλκοόλ.
- Να υπάρχει προσπάθεια για κατάκτηση και συντήρηση ενός πιο φυσιολογικού βάρους.
- Να υπάρχει συνετή κατανάλωση αλατιού και επεξεργασμένων τροφίμων.
