Εδώ και δύο εβδομάδες η φίλη μου η Κατερίνα είχε αποκτήσει μια περίεργη συνήθεια: έτρωγε τα παγάκια από τον φρέντο και το νερό. Είχε φτάσει στο σημείο με κάθε παραγγελία καφέ να ζητάει και ένα ποτήρι μόνο με παγάκια, τα οποία έτρωγε μανιωδώς. Παράλληλα, παραπονιόταν ότι ήταν διαρκώς κουρασμένη, αν και δεν έκανε κάτι που να δικαιολογεί τόσο μεγάλη κόπωση. Της πρότεινα να επισκεφτεί το γιατρό της και να κάνει εξετάσεις αίματος. Ακολούθησε τη συμβουλή μου και λίγες μέρες μετά μου ανακοίνωσε τη διάγνωση: σιδηροπενική αναιμία. Με απλά λόγια, τα επίπεδα του σιδήρου στο αίμα της ήταν πολύ χαμηλά και οι αποθήκες σιδήρου του οργανισμού της σχεδόν άδειες. Ο γιατρός τής εξήγησε ότι η έλλειψη σιδήρου προκαλεί αλλοιώσεις στους γευστικούς κάλυκες της γλώσσας, καθώς και αίσθημα καύσου, γι’ αυτό και αποζητούσε τη δροσιά που προσφέρουν τα παγάκια. Επίσης, της τόνισε ότι πρέπει να αρχίσει να τρώει και πάλι κρέας και αυγά -τα οποία είχε «εξορίσει» από τη διατροφή της χάριν μιας χορτοφαγικής διατροφής που ακολουθούσε-, ενώ της συνέστησε και συμπληρώματα σιδήρου για λίγες εβδομάδες. Στην περίπτωση της Κατερίνας, ο «κλέφτης» του σιδήρου ήταν η δίαιτα που ακολουθούσε. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι λόγοι εξαιτίας των οποίων μειώνονται τα αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό μας.

Οι στερητικές δίαιτες
➜ Οι δίαιτες-αστραπή, δηλαδή όσες δεν περιλαμβάνουν όλες τις ομάδες τροφίμων και υπόσχονται απώλεια βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα, στερούν από τον οργανισμό πολύτιμα θρεπτικά συστατικά, όπως ο σίδηρος.
➜ Το χρονικό διάστημα στο οποίο μπορεί να αδειάσουν οι αποθήκες σιδήρου στον οργανισμό εξαρτάται από τα ήδη υπάρχοντα αποθέματα του εν λόγω ιχνοστοιχείου.
Info Η σιδηροπενία μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και εντός ολίγων ημερών από την έναρξη μιας στερητικής δίαιτας.

Τα SOS συμπτώματα
Εκτός από τη λαχτάρα για παγάκια, που δεν παρουσιάζεται πάντα, τα συνηθέστερα συμπτώματα της σιδηροπενικής αναιμίας είναι η αδυναμία, η εύκολη κόπωση, τα νύχια που σπάνε εύκολα και η τριχόπτωση. Επιπλέον, μπορεί να ματώνουν οι άκρες των χειλιών (γωνιακή χειλίτιδα), καθώς και η γλώσσα. Το δέρμα γίνεται ωχρό, ενώ μπορεί να παρουσιάζεται έντονη υπνηλία και αδυναμία συγκέντρωσης.

Ο «επισκέπτης» του μήνα
➜ Μία στις τρεις γυναίκες εκτιμάται ότι έχει έλλειψη σιδήρου εξαιτίας της εμμήνου ρύσεως.
➜ Υπολογίζεται ότι το ποσοστό των γυναικών με αναιμία είναι δεκαπλάσιο από αυτό των ανδρών.
Info Εάν η έμμηνος ρύση είναι έντονη, με αποτέλεσμα να χάνεται μεγάλη ποσότητα αίματος, τότε η εμφάνιση της αναιμίας είναι συχνή και ο γιατρός μπορεί να συστήσει την προληπτική λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου, ιδιαίτερα κατά τις ημέρες της περιόδου.

Η «σιδηρά» εγκυμοσύνη
➜ Οι ανάγκες του γυναικείου οργανισμού σε σίδηρο διπλασιάζονται κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης – από 15 mg σιδήρου ημερησίως, σε 30 mg.
➜ Κατά τη διάρκεια της κύησης, χορηγούνται συμπληρώματα σιδήρου σε συνδυασμό με φυλλικό οξύ, που είναι απαραίτητο για την ομαλή ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του μωρού.
➜ Συνιστάται η έγκυος να καταναλώνει ζωικά τρόφιμα που περιέχουν σίδηρο (κρέας, ψάρι, πουλερικά).
Info Το συκώτι, παρότι είναι εξαιρετική πηγή σιδήρου, καλό είναι να αποφεύγεται στην εγκυμοσύνη, επειδή είναι πλούσιο σε βιταμίνη Α, η οποία θεωρείται εμβρυοτοξική.

Overload σε παυσίπονα
➜ Η περιστασιακή λήψη ενός αντιφλεγμονώδους, π.χ. για την αντιμετώπιση των πόνων της εμμήνου ρύσεως, δεν είναι επισφαλής.
➜ Ωστόσο, η συχνή λήψη αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, όπως η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή αντιφλεμονώδη (π.χ. η ιβουπροφένη, το μεφαιναμικό οξύ), θα μπορούσε να προκαλέσει μικρές αιμορραγίες στο πεπτικό σύστημα, με αποτέλεσμα την εκδήλωση αναιμίας, ή ακόμη και ξαφνική γαστρορραγία (που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση στο νοσοκομείο). Πρόκειται, όμως, για σπάνιες καταστάσεις.
Info Συνιστάται να λαμβάνουμε τα αντιφλεγμονώδη με γεμάτο στομάχι ή μαζί με κάποιο γαστροπροστατευτικό φάρμακο (π.χ. ομεπραζόλη, παντοπραζόλη).

«Πόσο έχεις μεγαλώσει!»
Καθώς μεγαλώνουμε, είναι αναμενόμενο ορισμένες λειτουργίες του οργανισμού να επιβραδύνονται. Μία από αυτές είναι και ο βαθμός απορρόφησης του σιδήρου από το έντερο.
Info Συχνά συστήνεται η λήψη μιας πολυβιταμίνης σε όσους είναι άνω των 55 ετών, με σκοπό την ενίσχυση της εντερικής απορρόφησης του σιδήρου που λαμβάνουμε από τις τροφές.

Alert στο πεπτικό
Ορισμένες παθήσεις του πεπτικού συστήματος (π.χ. έλκος, ελκώδης κολίτιδα, πολύποδες του εντέρου κλπ.) μπορεί να προκαλέσουν μικρές εσωτερικές αιμορραγίες, οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές παρά μόνο εξαιτίας της αναιμίας που προκαλούν.
Info Στους άνδρες άνω των 50 ετών, καθώς και στις γυναίκες που έχουν εμμηνόπαυση, η αναιμία πρέπει να διερευνάται περισσότερο με τις κατάλληλες εξετάσεις (γαστροσκόπηση, κολονοσκόπηση).

Lab test
➜ Οι εξετάσεις που θα αποκαλύψουν αν έχουμε ή όχι πρόβλημα σιδηροπενικής αναιμίας είναι η γενική αίματος σε συνδυασμό με τη μέτρηση του σιδήρου και της φεριτίνης του αίματος.
➜ Στη γενική εξέταση αίματος, ο γιατρός θα δώσει σημασία στις τιμές του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης. Οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη κυμαίνονται για τους άνδρες από 41% έως 53% και για τις γυναίκες από 36% έως 46%. Όσον αφορά την αιμοσφαιρίνη, εκτιμάται ότι υπάρχει αναιμία όταν οι τιμές της είναι κάτω από 12 g/dL για τους άνδρες και λιγότερο από 10 g/dL για τις γυναίκες.
➜ Η φεριτίνη ουσιαστικά αποτελεί την αποθήκη του μη άμεσα χρησιμοποιούμενου σιδήρου. Όταν οι τιμές της είναι κάτω από 20 ng/ml και για τα δύο φύλα, θεωρούνται ενδεικτικές της έλλειψης σιδήρου.
➜ Ο σίδηρος ορού αφορά το σίδηρο που διακινείται στον οργανισμό για να καλύψει τις άμεσες ανάγκες του, τη στιγμή της εξέτασης. Γενικότερα, οι τιμές του σιδήρου ορού θεωρούνται ανησυχητικές όταν είναι χαμηλότερες από 40 ή 60 μg%, ανάλογα με το εργαστήριο που πραγματοποιεί τις εξετάσεις.

Ο σίδηρος στο πιάτο
Καθημερινά συνιστάται να προσλαμβάνουμε 10-30 mg σιδήρου, από τα οποία ο οργανισμός μας απορροφά το 10%. Πλούσιες πηγές ζωικού σιδήρου είναι το συκώτι, η αρνίσια σπλήνα, η μοσχαρίσια μπριζόλα, το μπούτι του κοτόπουλου, τα όστρακα, οι σουπιές, το χταπόδι, ο ξιφίας, ο τόνος, ο σολομός και τα αυγά. Ο σίδηρος ζωικής προέλευσης, αν και καλύπτει μόλις το 10% του σιδήρου που προσλαμβάνουμε, απορροφάται σε υψηλό ποσοστό (20-30%) συγκριτικά με το φυτικό σίδηρο, ο οποίος αποτελεί το 90% του σιδήρου που καταναλώνουμε, αλλά απορροφάται σε ποσοστό 5%. Ο φυτικός σίδηρος περιέχεται στις φακές, τα ρεβίθια, τις αγκινάρες, το σουσάμι, το σπανάκι, τη βρόμη, τα πράσα κλπ. Απορροφάται καλύτερα όταν συνδυάζεται με τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη C (π.χ. εσπεριδοειδή, ακτινίδια, πιπεριές). Πρακτικά, αυτό σημαίνει να τρώμε καθημερινά μια σαλάτα με το φαγητό μας, να καταναλώνουμε όσπρια 1-2 φορές την εβδομάδα και να προτιμούμε τους ξηρούς καρπούς για σνακ.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ δρ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟ ΣΠΑΝΤΙΔΕΑ, παθολόγο, και τον κ. ΧΑΡΗ ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΠΟΥΛΟ, MMedSci. SRD, κλινικό διαιτολόγο-βιολόγο, μέλος του ΔΣ της Εταιρείας Μελέτης Παραγόντων Καρδιομεταβολικού Κινδύνου.