Φοιτήτρια ακόμα κατασκεύασε την πρώτη τεχνητή τραχεία στον κόσμο, σώζοντας έτσι τη ζωή ενός ανθρώπου. Στα 25 της χρόνια εργάζεται στη NASA, όπου δουλεύει ερευνητικά πάνω στις επιδράσεις της ακτινοβολίας στον εγκέφαλο και στην ανάπλαση ιστών από βλαστοκύτταρα σε συνθήκες μικροβαρύτητας. Έχει τη δική της εταιρεία, μέσω της οποίας θέλει να εξαλείψει την αγωνία όλων εκείνων που η ζωή τους βασίζεται στην εύρεση δότη μοσχεύματος και πρόσφατα βραβεύτηκε για τις προσπάθειές της από τη βρετανική διοργάνωση «FDM Everywoman in Technology Awards» ως «Γυναίκα της Χρονιάς 2013». Το όνομά της Ελένη Αντωνιάδου και είναι ένας λόγος για να είμαστε υπερήφανοι ως Έλληνες.
Τι σημαίνει για εσάς η φετινή διάκριση;
Είναι μια τιμητική διάκριση που αντανακλά τις προσπάθειες που έκανα τα τελευταία χρόνια στον επιστημονικό, ακαδημαϊκό και επιχειρηματικό τομέα. Ελπίζω, όμως, να γίνει και η αφορμή για να προωθηθεί η έρευνα στην ανάπτυξη τεχνητών οργάνων και ίσως πηγή έμπνευσης για νέες γυναίκες επιστήμονες. Πιστεύω ότι η κριτική επιτροπή της Μεγάλης Βρετανίας αξιολόγησε το επίπεδο πολυπλοκότητας, αλλά και τη χρησιμότητα του επιστημονικού μου έργου και είμαι ευγνώμων για την εκτίμηση και την υποστήριξη που έχω λάβει.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τον κλάδο της αναγεννητικής ιατρικής;
Η αναγεννητική ιατρική είναι ένας κλάδος που με συναρπάζει, συνδυάζει τις επιστήμες ζωής, με την μηχανική και την τεχνολογία και είμαι ιδιαίτερα ευτυχισμένη που ασχολούμαι καθημερινά με αυτό που αγαπώ.
Η χρήση βλαστοκυττάρων θα αλλάξει το πεδίο των μεταμοσχεύσεων;
Η κλινική χρήση των βλαστοκυττάρων είναι διαδεδομένη για ασθένειες, όπως η λευχαιμία, η απλαστική αναιμία και άλλες αιματολογικές νόσοι. Είναι, λοιπόν, ανάγκη οι γονείς να προσφέρουν ομφαλοπλακουντιακό αίμα στις δημόσιες τράπεζες για την σωτηρία χιλιάδων ανθρώπων σε όλη τη γη. Τα βλαστοκύτταρα είναι σημαντικό εργαλείο και για τις μεταμοσχεύσεις τεχνητών οργάνων από βιοϋλικά, αφού πια έχουμε αποδείξει τη δυνατότητα αναγέννησης και μορφογένεσης διαφόρων ιστών, οι οποίοι αποτελούν τη βάση μιας σειράς οργάνων. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα βλαστοκύτταρα θα φέρουν επανάσταση στις κλινικές πρακτικές.
Θα μπορεί, δηλαδή, σύντομα να πραγματοποιηθεί και μεταμόσχευση οργάνου;
Οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις στην έρευνα των βλαστικών κυττάρων συμβαίνουν την τελευταία δεκαετία και οι επιστήμονες που εργάζονται στον τομέα ίσως είναι από τους λίγους που αναγνωρίζονται για την συνδρομή τους σχεδόν άμεσα. Ήδη -πέρα από τις γνωστές πρακτικές για την ίαση κακώσεων του νωτιαίου μυελού και αιματολογικών ασθενειών-, έχουν αναγεννηθεί με επιτυχία τεχνητά δόντια, έχουν μεταμοσχευτεί κερατοειδή βλαστικά κύτταρα με επιτυχή επαναφορά μερικής όρασης, έχει μεταμοσχευτεί με επιτυχία τεχνητό δέρμα, τεχνητή μύτη και τεχνητή τραχεία. Αυτά είναι μόνο η αρχή.
Ποια είναι η δυσκολία στην κατασκευή οργάνων από βλαστικά κύτταρα;
Η ανάπτυξη επιτυχούς και ασφαλούς πρωτοκόλλου κατευθυνόμενης διαφοροποίησης των βλαστικών κυττάρων στα επιθυμητά ειδικά κύτταρα και η ανάπλαση ικριωμάτων («ραχοκοκαλιά» του οργάνου), που να προσομοιάζουν απόλυτα τις φυσικομηχανικές και βιολογικές ιδιότητες των αληθινών ιστών.
Πολλά ακούγονται για πιθανούς κινδύνους από τη χρήση βλαστοκυττάρων. Τι ισχύει τελικά;
Δεν έχει εφευρεθεί καμία θεραπεία ή φάρμακο που να μην έχει αντενδείξεις και πιθανότητα εμφάνισης κάποιων κινδύνων. Αδιαφοροποίητα βλαστοκύτταρα διατρέχουν μικρό κίνδυνο στο να συντελέσουν στη δημιουργία τερατωμάτων, όμως η υπόσχεση βιώσιμων θεραπευτικών προοπτικών με τη χρήση βλαστοκυττάρων είναι ρεαλιστική και υπερβαίνει τα μειονεκτήματα.
Ο χώρος των βιοεπιστημών έχει μέλλον στην Ελλάδα;
Βεβαίως. Μέλλον υπάρχει όπου υπάρχει ανθρώπινο δυναμικό με ικανότητες και αποφασιστικότητα για πρόοδο.
Θα θέλατε να επιστρέψετε και με ποιες προϋποθέσεις;
Θα ήθελα να επιστρέψω στην Ελλάδα, συναντώντας ωστόσο συνθήκες που θα διαπνέονται από κοινοτικό πνεύμα και ήθος. Ελπίζω να συντελέσουμε όλοι στην εγκαθίδρυση μιας ρεαλιστικής κοινωνικής αυτογνωσίας, αλλά και αλληλεγγύης ως αντιπρόταση στη συρρίκνωση του δημιουργικού πνεύματος του ελληνισμού.
Υπήρξαν αποτυχίες στην καριέρα σας;
Πολλές και εξακολουθώ να τις βιώνω καθημερινά. Αυτή είναι η ζωή ενός ερευνητή, προσπαθείς και αποτυγχάνεις καθημερινά με την ελπίδα ότι θα έρθει μια στιγμή στην καριέρα σου που θα πετύχεις μια μικρή ή μεγάλη ανακάλυψη. Μου δίδαξαν ότι καμία επιτυχία ή αποτυχία δεν μας καθορίζει και ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζω τη ζωή σαν ένα μαραθώνιο, αλλά σαν πολλούς μικρούς αγώνες δρόμου, που μόνο με σωστή προετοιμασία, επιμονή, αποφασιστικότητα και ψυχική δύναμη κερδίζονται.
Ξεκινήσατε από το ελληνικό Πανεπιστήμιο. Υπάρχουν στοιχεία του εκπαιδευτικού μας συστήματος που σας στενοχώρησαν ή σας ώθησαν να προχωρήσετε;
Το Πανεπιστήμιο για μένα προσδιορίζεται κυρίως από την ποιότητα των φοιτητών και των καθηγητών του και κατά δεύτερο λόγο από τις υποδομές, την οργανωτική δομή και τα ερευνητικά δίκτυα. Θεωρώ ότι ο τρόπος εισαγωγής των μαθητών στα πανεπιστήμια είναι εντελώς ανορθόδοξος και αναποτελεσματικός. Η απαράδεκτη βαθμοθηρία και το άγχος μιας διαρκούς αναμέτρησης σκοτώνουν τη χαρά της μάθησης, αναπτύσσουν κανιβαλικά ιδανικά και ευνοούν μια χυδαία ωφελιμιστική τοποθέτηση απέναντι σε όλες τις εκφράσεις της ζωής. Όσα για την κατάσταση στα Α.Ε.Ι. , βρισκόμαστε σε μια προκωματώδη κατάσταση πνευματικής ανεπάρκειας και απαιτούνται άμεσα διαρθρωτικές αλλαγές και πολιτικές που θα έχουν στόχο την ουσία της εκπαίδευσης, την απόκτηση γνώσης.
Είστε και συνιδρύτρια της εταιρείας Transplants Without Donors. Πώς γεννήθηκε η ιδέα;
Η ιδέα γεννήθηκε το 2009, κάτω από την εποπτεία του καθηγητή Σειφαλιάν, όταν δημιουργήθηκε σε πειραματικό στάδιο μια τεχνητή τραχεία και παράλληλα ανέπτυξα το επιχειρηματικό σχέδιο για την δημιουργία κλινικής θεραπευτικής οδού. Η μελέτη κέρδισε το 1ο Βραβείο σε διαγωνισμό του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και λίγους μήνες αργότερα χρησιμοποιήθηκε για να θεραπεύσει ένα ασθενή σε τελικό καρκινικό στάδιο της τραχείας. Ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο σε διεθνές επίπεδο, όπου οι ασθενείς θα μπορούν να επιλέξουν τη μεταμόσχευση τεχνητών οργάνων ως εναλλακτική θεραπεία και ελπίζουμε να συμβάλλουμε στην εκμηδένιση φαινομένων παραεμπορίου ανθρωπίνων οργάνων.
Συμμετέχετε, επίσης, σε εθελοντικές αποστολές. Ποια είναι η καλύτερη εμπειρία που είχατε;
Μια από τις πιο όμορφες εμπειρίες ήταν όταν μια 22-χρονη ασθενής, που είχε πέσει θύμα παραεμπορίου ανθρωπίνων οργάνων και της είχε αφαιρεθεί ένα νεφρό (ενώ βρισκόταν σε προχωρημένη κύηση), κατάφερε να ξεπεράσει τα προβλήματα υγείας και να φέρει στη ζωή ένα υγιέστατο κοριτσάκι. Όταν τη ρώτησα από που αντλεί τόση ψυχική δύναμη, μου είπε πως αν ο καθένας μας τοποθετούσε τα προβλήματά του πάνω σε ένα τραπέζι και βλέπαμε τα προβλήματα των άλλων, θα παίρναμε πίσω τα δικά μας χωρίς δεύτερη σκέψη.
Για να φτάσετε στο σημείο που είστε σήμερα, τι θυσίες χρειάστηκε να κάνετε;
Πολλές και ίσως αρκετές που δεν είμαι σε θέση να αντιληφθώ σήμερα. Σημαντική θυσία για μένα είναι ότι συμβιβάστηκα με το να είμαι ένας απλός θεατής των ζωών των αγαπημένων μου ανθρώπων (και ίσως λόγω πίεσης χρόνου, δεν είμαι καν αυτό και τους ζητώ συγγνώμη για την απουσία μου).
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Σχετίζονται με την συνέχιση της έρευνας στην αναγεννητική ιατρική και ιδίως στην ανάπτυξη τεχνητών οργάνων, αλλά και τη μετατροπή αυτών από πειραματικές μελέτες σε βιώσιμες και προσιτές κλινικές θεραπείες.
