Ο βιολόγος Robert G. Edwards, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ιατρικής, κρύβεται πίσω από τη μέθοδο που προσφέρει λύση σε εκατομμύρια υπογόνιμα ζευγάρια. Πολλά έχουν αλλάξει από το 1978, όταν γεννήθηκε το πρώτο «παιδί του σωλήνα». Ένα, όμως, παραμένει ίδιο: η λαχτάρα γυναικών και ανδρών να γίνουν επιτέλους γονείς. Το παρακάτω κείμενο σας δίνει όλες τις πρακτικές οδηγίες για να γνωρίζετε ακριβώς τη διαδικασία που θα χρειαστεί να ακολουθήσετε από τη στιγμή που θα επιλέξετε να υποβληθείτε σε εξωσωματική γονιμοποίηση.Πότε υπάρχει πρόβλημα υπογονιμότητας;Αρκετά ζευγάρια δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδί με την πρώτη προσπάθεια. Ωστόσο, μερικές «αποτυχίες» δεν συνεπάγονται απαραιτήτως και πρόβλημα υπογονιμότητας. Ένα ζευγάρι είναι πιθανό να αντιμετωπίζει σχετικό πρόβλημα όταν δεν καταφέρνει να συλλάβει μετά από διάστημα ενός χρόνου κατά το οποίο έχει συστηματικές επαφές χωρίς προφύλαξη τις γόνιμες ημέρες. Το διάστημα αυτό μειώνεται στους 6 μήνες όταν η γυναίκα είναι πάνω από 35 ετών. Αν το ζευγάρι δεν καταφέρει να συλλάβει και μετά το δεύτερο έτος, θα πρέπει να ζητήσει την καθοδήγηση ειδικών.Πού οφείλονται οι αποτυχίες;*Το 30% των περιπτώσεων υπογονιμότητας οφείλεται σε προβλήματα που αντιμετωπίζει η γυναίκα (π.χ. προβλήματα στις σάλπιγγες, διαταραχές ωορρηξίας, ενδομητρίωση, ηλικία).*Ένα 30% αποδίδεται σε προβλήματα υγείας του άνδρα (π.χ. φλεγμονές, τραυματισμοί, συγγενείς ανωμαλίες, παθολογικές καταστάσεις που επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος).*Άλλο ένα 30% αφορά και τους δύο συντρόφους και έχει να κάνει με τον τρόπο ζωής τους (π.χ. κάπνισμα, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, παχυσαρκία, κακή διατροφή, στρες).*Τέλος, το 10% των περιπτώσεων παραμένει ανεξήγητο και οι ειδικοί μιλούν για υπογονιμότητα άγνωστης αιτιολογίας.Στάδιο 1: Η επίσκεψηΣτο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης ο γυναικολόγος αρχικά θα ζητήσει ένα λεπτομερές ιστορικό γονιμότητας και των δύο συντρόφων (π.χ. σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή φλεγμονές των γεννητικών οργάνων). Στη συνέχεια, είναι πιθανό να εξετάσει τη γυναίκα και με ένα διακολπικό υπερηχογράφημα, για να έχει μια πρώτη εικόνα του γεννητικού της συστήματος (π.χ. τυχόν ύπαρξη ινομυωμάτων, ενδομητρίωση, πολυκυστικές ωοθήκες, αποφραγμένες σάλπιγγες κ.λπ.). Πριν φύγετε, θα σας ενημερώσει για τις απαραίτητες εξετάσεις που θα ολοκληρώσουν τον έλεγχο της γονιμότητας.Tip: Οι εξετάσεις γονιμότητας γίνονται στην αρχή του μηνιαίου κύκλου, οπότε καλό είναι να κανονίσετε την επίσκεψη λίγο πριν ξεκινήσει η έμμηνος ρύση ή την πρώτη ημέρα της περιόδου σας, ώστε να έχετε αρκετό χρόνο μπροστά σας. Στάδιο 2: Οι εξετάσεις γονιμότηταςΧρονικό πλαίσιο: Συνήθως χρειάζεται ένας μήνας για να ολοκληρωθούν οι εξετάσεις.Γυναίκα: Η γυναίκα πρέπει σε πρώτη φάση να κάνει ορμονικές εξετάσεις (FSH, LH, οιστραδιόλη ή και περισσότερες ορμόνες αν κριθεί απαραίτητο), προκειμένου να ελεγχθεί το πόσο νεανικές είναι οι ωοθήκες της. Οι εξετάσεις αυτές πραγματοποιούνται την τρίτη ημέρα του κύκλου. Στη συνέχεια, από τη στιγμή που θα τελειώσει η έμμηνος ρύση της γυναίκας έως και τη 11η ημέρα του κύκλου της, θα πρέπει να υποβληθεί σε υστεροσαλπιγγογραφία (ακτινογραφία της μήτρας με ταυτόχρονη διακολπική έγχυση σκιαγραφικού υλικού), για να βρεθεί τυχόν ανατομικό πρόβλημα στη γεννητική περιοχή.Άνδρας: Συνήθως στους άνδρες αρκεί ένα σπερμοδιάγραμμα. Στην περίπτωση, όμως, που τα αποτελέσματά του δείξουν προβλήματα στην ποιότητα ή την ποσότητα του σπέρματος, τότε ο άνδρας θα πρέπει να παραπεμφθεί στον ουρολόγο. Αν τελικά ο γιατρός συστήσει θεραπεία (π.χ. ορμονική θεραπεία για τη βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος, αντιβίωση για την καταπολέμηση προστατίτιδας κ.λπ.), τότε η εξωσωματική θα πάει πίσω περίπου 1-3 μήνες, γιατί οι θεραπείες αυτές είναι χρονοβόρες.Στάδιο 3: Πριν την εξωσωματικήΧρονικό πλαίσιο: 1-6 μήνεςΌταν ο γιατρός πάρει στα χέρια του τα αποτελέσματα των εξετάσεων γονιμότητας, θα είναι σε θέση να εκτιμήσει αν χρειάζονται πρόσθετες εξετάσεις ή και θεραπευτικές επεμβάσεις. Η εξωσωματική, άλλωστε, δεν είναι η μοναδική επιλογή ενός ζευγαριού. Ανάλογα, δηλαδή, με την αιτία της υπογονιμότητας, γίνονται τα απαραίτητα βήματα προκειμένου να μείνει έγκυος η γυναίκα. Στην περίπτωση π.χ. που υπάρχουν αποφραγμένες σάλπιγγες οι οποίες δημιουργούν πρόβλημα σε πιθανή εγκυμοσύνη ή και στην εξωσωματική, γίνεται αφαίρεσή τους (λαπαροσκοπικά ή με ανοιχτό χειρουργείο) και η γυναίκα είναι πιθανό να μείνει έγκυος φυσιολογικά με τον σύντροφό της. Εναλλακτικά, μπορεί η σύλληψη να γίνει με σπερματέγχυση (τοποθέτηση του επεξεργασμένου σπέρματος στη μήτρα της γυναίκας με καθετήρα), αν ο γιατρός κρίνει ότι το σπέρμα του συντρόφου μπορεί να ενισχυθεί. Το σημαντικό σε αυτή τη φάση είναι οι όποιες παρεμβάσεις να γίνουν το συντομότερο δυνατό, ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρόνος, ειδικά όταν η γυναίκα είναι άνω των 37 ετών και η γονιμότητά της φθίνει με γρήγορο ρυθμό. Στην περίπτωση της πλαστικής σαλπίγγων, για παράδειγμα, ο γιατρός συνήθως συστήνει φυσιολογικές επαφές για 6 μήνες, ενώ στην περίπτωση των σπερματεγχύσεων προτείνονται μέχρι 3 προσπάθειες, που διαρκούν έως 6 μήνες.Στάδιο 4: Η πρώτη φάση της εξωσωματικήςΧρονικό πλαίσιο: 2-3 εβδομάδεςΣτην περίπτωση που το ζευγάρι επιλέξει την εξωσωματική γονιμοποίηση, η γυναίκα θα ξεκινήσει φαρμακευτική αγωγή, προκειμένου να υπάρξει διέγερση των ωοθηκών και επομένως παραγωγή πολλών ωαρίων. Η αγωγή ξεκινά τη 2η ή την 21η ημέρα του κύκλου. Για διάστημα 2 ή 3 εβδομάδων (ανάλογα με το είδος της φαρμακευτικής αγωγής), η γυναίκα πρέπει να κάνει μόνη της καθημερινά μία ένεση στον μηρό ή την κοιλιά. Παράλληλα, θα πρέπει να κάνει τακτικά ορμονικές εξετάσεις αίματος (οιστραδιόλη, LH) στο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης, για να ελεγχθεί ο τρόπος ανταπόκρισης των ωοθηκών στην αγωγή.Στάδιο 5: Η λήψη ωαρίων και σπέρματοςΧρονικό πλαίσιο: 24 ώρεςΌταν τα ωάρια της γυναίκας φτάσουν να έχουν ικανοποιητικό αριθμό και μέγεθος, γίνεται η ωοληψία. Η γυναίκα υφίσταται ελαφριά νάρκωση (μέθη) και ο γυναικολόγος λαμβάνει διακολπικά τα ωάρια. Η διαδικασία δεν είναι επώδυνη και διαρκεί το πολύ 30΄. Την ίδια ημέρα, ο σύντροφος δίνει σπέρμα, με το οποίο θα γονιμοποιηθούν τα ωάρια εργαστηριακά (ενδεχομένως να γίνει και μικρογονιμοποίηση, τεχνική που βασίζεται στην εξίσωση: ένα ωάριο + ένα σπερματοζωάριο = ένα έμβρυο). Μέσα σε 24 ώρες το ζευγάρι θα έχει ενημερωθεί για το πόσα ωάρια γονιμοποιήθηκαν.Στάδιο 6: Η εμβρυομεταφοράΧρονικό πλαίσιο: 10’Δύο ή τρεις ημέρες μετά τη γονιμοποίηση των ωαρίων, τα έμβρυα τοποθετούνται στη μήτρα της γυναίκας με τη βοήθεια ενός λεπτού καθετήρα. Η διαδικασία είναι απλή και δεν απαιτείται νάρκωση.Στάδιο 7: H αναμονή για το τεστ κύησηςΧρονικό πλαίσιο: 2 εβδομάδεςΚατά το διάστημα αυτό, η γυναίκα λαμβάνει προγεστερόνη σε χάπια ή σε μορφή κολπικής κρέμας, απαραίτητη για την προετοιμασία του ενδομητρίου να δεχθεί τα έμβρυα. Στο τέλος των 2 εβδομάδων, μετριέται η β-χοριακή γοναδοτροπίνη (αιματολογική εξέταση), προκειμένου να διαπιστωθεί αν η γυναίκα είναι έγκυος. Η πιθανότητα εγκυμοσύνης είναι 30-50% (ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας). Tip: Η περίοδος αυτή είναι εξαιρετικά στρεσογόνος για τα περισσότερα ζευγάρια και συχνά μπορεί να χρειαστεί η ψυχολογική στήριξη των δύο συντρόφων.Κι αν δεν πετύχει;Στην περίπτωση που η εγκυμοσύνη δεν επιτευχθεί, ο γιατρός θα αναλύσει όλες τις παραμέτρους της πρώτης προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης (π.χ. ο αριθμός των ωαρίων που ελήφθησαν, η ποιότητα του σπέρματος, ο αριθμός των εμβρύων που προέκυψαν) και θα ζητήσει από το ζευγάρι να υποβληθεί σε επιπλέον εξετάσεις ή θα προχωρήσει αμέσως σε μια δεύτερη προσπάθεια. Η επόμενη προσπάθεια μπορεί να ξεκινήσει μετά από διακοπή ενός μήνα, στην περίπτωση που έχουν καταψυχθεί έμβρυα προς εμβρυομεταφορά. Διαφορετικά, η γυναίκα θα πρέπει να λάβει ξανά φαρμακευτική αγωγή για τη διέγερση των ωοθηκών, οπότε και πάλι θα χρειαστεί διάλειμμα ενός μήνα ώστε να έχει ηρεμήσει ο οργανισμός της.ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ κ. ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗ, γυναικολόγο-μαιευτήρα.