Η επιστήμη αποδεικνύει ότι το βλέμμα μπορεί να προδώσει τις προθέσεις μας χωρίς να χρειαστεί να πούμε λέξη. Όπως η γλώσσα του σώματος, έτσι και η γλώσσα των ματιών μπορεί να είναι σιωπηλή, αλλά αν ξέρουμε πώς να την διαβάσουμε, αποκαλύπτει πολλά μυστικά για τις προθέσεις ενός ανθρώπου.
O εγκέφαλός μας «διαβάζει» τα μάτια μας προτού ακόμη ειπωθεί μία λέξη και αυτό συμβαίνει ασυνείδητα, πέρα από τον έλεγχό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι συχνά λέγεται πως «τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής» ή πως «το βλέπω στα μάτια σου». Αυτές οι φράσεις αποτυπώνουν εύστοχα το γεγονός ότι η όραση είναι μια από τις κυρίαρχες αισθήσεις του ανθρώπου.
Βλέμμα: Ένα εξελικτικό εργαλείο επικοινωνίας
Ο άνθρωπος ζει σε ομάδες από τα πρώτα στάδια της ιστορίας του. Αυτός ο πολύπλοκος κοινωνικός τρόπος ζωής έχει διαμορφώσει τον εγκέφαλό μας έτσι ώστε να μπορεί να αποκωδικοποιεί εκφράσεις και μικρές αλλαγές στο πρόσωπο μας και κυρίως στα μάτια. Πρόκειται για ένα σύστημα που εξελίχθηκε για να επιτρέπει την ταχύτατη ανταλλαγή σύνθετων κοινωνικών πληροφοριών.
Έχουμε έμφυτη τάση να παρατηρούμε τα βλέμματα των άλλων, προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τα συναισθήματα και τις προθέσεις τους. Μάλιστα, το βλέμμα ενός ανθρώπου λειτουργεί καθοριστικά και ως παράγοντας εμπιστοσύνης, γοητείας ή και παραπλάνησης.
Τι μπορούμε να μάθουμε για τη «γλώσσα των ματιών»;
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο McGill στο Μόντρεαλ μελέτησαν το πώς το ανθρώπινο βλέμμα μπορεί να προδώσει τις προθέσεις μας χωρίς να χρειαστεί να αρθρώσουμε ούτε μία λέξη.
Για να μελετήσει καλύτερα αυτό το φαινόμενο, η ερευνητική ομάδα διεξήγαγε μια σειρά πειραμάτων με τη συμμετοχή 70 έως 81 εθελοντών. Οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν βίντεο στα οποία άτομα γύριζαν το βλέμμα τους είτε προς τα αριστερά είτε προς τα δεξιά. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι κινήσεις των ματιών ήταν αυθόρμητες, ενώ σε άλλες ήταν σκόπιμα προκαλούμενες.
Τα βίντεο σταματούσαν ακριβώς πριν ολοκληρωθεί η κίνηση, και οι συμμετέχοντες καλούνταν να μαντέψουν προς ποια κατεύθυνση θα κινηθεί το βλέμμα. Αν και το ποσοστό των σωστών απαντήσεων δεν παρουσίασε μεταβολή, η ταχύτητα αντίδρασης αυξανόταν όταν η κίνηση των ματιών γινόταν σκόπιμα.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες η ταχύτητα αντίδρασης δείχνει πως οι παρατηρητές αναγνωρίζουν ασυνείδητα τις κινήσεις των ματιών που γίνονται σκόπιμα και όχι αυθόρμητα και έτσι αντιδρούν ταχύτερα σε αυτές.
Μάλιστα, για να κατανοήσουν τι κρύβεται πίσω από αυτή την αντίδραση, οι ερευνητές ανέλυσαν τους μικρο-κινήσεις που προηγούνται της μετακίνησης των ματιών. Διαπιστώθηκε ότι τα σκόπιμα βλέμματα συνοδεύονται από μεγαλύτερη κινητική δραστηριότητα γύρω από τα μάτια, κάτι που υποδηλώνει την ύπαρξη χαρακτηριστικών κινητικών μοτίβων.
Αυτές οι λεπτές διαφορές λειτουργούν σαν μια «αόρατη υπογραφή» της πρόθεσης, ένα είδος «ίχνους» το οποίο ο εγκέφαλος εντοπίζει σχεδόν αυτόματα.
Μελλοντικοί στόχοι της επιστήμης
Οι επιστήμονες σχεδιάζουν μελλοντικά να μελετήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ταχύτητα, την τροχιά και τη συχνότητα των βλεφαρισμών σε διάφορους τύπους βλέμματος. Θέλουν επίσης να διερευνήσουν εάν αυτοί οι παράγοντες αλλάζουν ανάλογα με την πρόθεση του ατόμου (όπως το να λέει ψέματα, να προσφέρει βοήθεια ή να απομακρυνθεί), αλλά και ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των παρατηρητών, ιδιαίτερα σε άτομα με διαταραχές όπως ο αυτισμός ή η ΔΕΠΥ.
Το να διαβάζουμε επομένως τα μάτια των άλλων δεν είναι κάποιο «μαγικό» χάρισμα. Είναι μια φυσική ικανότητα, ένα έμφυτο εργαλείο κατανόησης, βαθιά ριζωμένο στην εξελικτική μας πορεία.
Χάρη σε αυτό, οι πρόγονοί μας κατάφεραν να συνεργαστούν, να επιβιώσουν και να αναπτύξουν σύνθετες κοινωνικές σχέσεις. Ενώ ακόμα και σήμερα, σε κάθε μας αλληλεπίδραση, πίσω από κάθε βλέμμα κρύβεται μια πρόθεση, την οποία ο εγκέφαλός μας, την αναγνωρίζει συχνά χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε.
