Τις ζεστές, καλοκαιρινές μέρες, λίγα πράγματα είναι τόσο απολαυστικά όσο ένα παγωτό. Όμως, δεν είναι λίγοι εκείνοι που με την πρώτη κιόλας βιαστική μπουκιά, πιάνουν το κεφάλι τους από πόνο. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «brain freeze» ή «πονοκέφαλος από παγωτό». Τι συμβαίνει όμως πραγματικά;
Τι είναι ο «πονοκέφαλος από παγωτό»;
Το brain freeze είναι ένα σύντομο αλλά ενοχλητικό φαινόμενο, το οποίο δεν σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μας παγώνει στην κυριολεξία. Είναι μια νευρολογική και αγγειακή αντίδραση στο απότομο ψυχρό ερέθισμα. Ο «πονοκέφαλος από ψυχρό ερέθισμα», όπως αποκαλείται επιστημονικά, είναι ένας οξύς, σύντομος και έντονος πόνος που εντοπίζεται κυρίως στο μέτωπο ή τους κροτάφους. Συμβαίνει όταν ένα πολύ κρύο τρόφιμο ή ρόφημα, όπως το παγωτό, έρθει σε επαφή με τον ουρανίσκο ή το πίσω μέρος του λαιμού.
Αν και ακίνδυνο, λέει πολλά για τη σύνδεση μεταξύ αισθητηριακών νεύρων, ροής αίματος και πόνου, και μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των ημικρανιών. Μια διεθνής ομάδα νευρολόγων ορίζει το brain freeze ως τον πονοκέφαλο που αποδίδεται σε κατανάλωση ή εισπνοή ψυχρού ερεθίσματος. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, μέχρι και ένας στους τρεις ανθρώπους υποφέρουν από τον «πονοκέφαλο του παγωτού» ή «πάγωμα εγκεφάλου».
Αν και ο πόνος που σχετίζεται με το παγωτό είναι γνωστός εδώ και αρκετό καιρό, η Διεθνής Εταιρεία Πονοκεφάλων αναγνώρισε επίσημα την κατάσταση μόλις το 1988, αν και η πρώτη γραπτή αναφορά χρονολογείται από το 1939. Η ιατρική βιβλιογραφία, ωστόσο, συζητά το φαινόμενο ήδη από τον 19ο αιώνα.
Το 2013 μια διεθνής ομάδα ερευνητών πονοκεφάλων, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι πονοκέφαλοι από παγωτό είναι πόνοι που ξεκινούν με την εφαρμογή ψυχρού ερεθίσματος είτε στο κεφάλι είτε στο στόμα, και οι οποίοι υποχωρούν λίγο μετά την αφαίρεση της ψυχρής ουσίας.
Ο εγκέφαλός μας δεν «παγώνει» πραγματικά
Παρά το όνομα, ο εγκέφαλος δεν μπορεί να νιώσει κρύο ή πόνο, διότι δεν έχει αισθητήρες πόνου. Ο πόνος προέρχεται από το τρίδυμο νεύρο, το οποίο μεταφέρει ερεθίσματα από το στόμα, το πρόσωπο και το κεφάλι.
Όταν κάτι πολύ κρύο αγγίζει τον ουρανίσκο, το τρίδυμο νεύρο στέλνει ένα σήμα πόνου στον εγκέφαλο, που ερμηνεύεται λανθασμένα ως πονοκέφαλος. Ο μηχανισμός αυτός είναι γνωστός ως αναφερόμενος πόνος, δηλαδή πόνος σε ένα σημείο, που προέρχεται από ερέθισμα σε άλλο.
Ποιος κινδυνεύει περισσότερο;
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα που υποφέρουν από ημικρανίες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να βιώσουν «brain freeze». Μια σουηδική μελέτη διαπίστωσε ότι οι γυναίκες με ιστορικό ημικρανιών είχαν διπλάσιες πιθανότητες να βιώσουν πονοκέφαλο από παγωμένο νερό.
Αντίστοιχα, ερευνητές στην Ταϊβάν διαπίστωσαν ότι το 40% των εφήβων είχαν βιώσει πονοκεφάλους από παγωτό, ενώ το ποσοστό ήταν ακόμα υψηλότερο σε όσους έπασχαν από ημικρανίες.
Μια άλλη μελέτη συνέκρινε τη συχνότητα του «brain freeze» σε ανθρώπους με ημικρανία και σε αυτούς με πονοκεφάλους τάσης. Όταν ένα παγάκι τοποθετήθηκε στην σκληρή υπερώα του στόματος για 90 δευτερόλεπτα, το 74% των ατόμων με ημικρανία ανέφερε πόνο στους κροτάφους, σε σύγκριση με το 32% αυτών με ιστορικό πρωτογενών πονοκεφάλων (πονοκέφαλοι χωρίς προφανή αιτία). Ενώ μόνο το 12% των εθελοντών χωρίς ιστορικό πρωτογενών πονοκεφάλων παρουσίασαν πονοκέφαλο από παγωτό με το ίδιο ερέθισμα.
Τι προκαλεί αυτό τον πόνο όταν τρώμε παγωτό;
Η επικρατέστερη θεωρία αφορά τη διαστολή και συστολή των αιμοφόρων αγγείων στον εγκέφαλο, ως αντίδραση στην ψυχρή θερμοκρασία. Όταν νιώθουμε το κρύο, το σώμα μας μπορεί να αντιδρά στέλνοντας μια μεγάλη ποσότητα ζεστού αίματος στον εγκέφαλο ως αντίδοτο. Η γρήγορη αυτή αλλαγή στη ροή του αίματος μπορεί να είναι υπεύθυνη για τον πόνο.
Παράλληλα, εξετάζεται ο ρόλος του τριδύμου νεύρου, που σε μερικά άτομα φαίνεται να είναι υπερευαίσθητο, όπως συμβαίνει και στις ημικρανίες. Η υπερερεθιστικότητα αυτή ίσως οφείλεται στην επίδραση του ενός πεπτιδίου που εμπλέκεται στην εκδήλωση ημικρανιών.
Το τεστ με το παγάκι
Τούρκος νευρολόγος χρησιμοποίησε ένα απλό τεστ: ζήτησε από ασθενείς με ημικρανίες ή πονοκεφάλους τάσης να κρατήσουν ένα παγάκι στον ουρανίσκο τους. Το 60% εμφάνισε πονοκέφαλο, με το 80% από αυτούς να είναι ασθενείς με ημικρανία.
Άλλη μελέτη κατέδειξε ότι η ταχύτητα κατανάλωσης παγωτού επηρεάζει την εμφάνιση του φαινομένου. Έφηβοι που έπρεπε να φάνε παγωτό μέσα σε 5 δευτερόλεπτα παρουσίασαν διπλάσιο ποσοστό brain freeze σε σχέση με όσους έτρωγαν με φυσιολογικό ρυθμό.
Μερικοί τρόποι για να το αποφύγουμε:
- Φάτε αργά: αποφύγετε τις μεγάλες ή γρήγορες μπουκιές παγωτού.
- Ζέστανετε τον ουρανίσκο σας: πιέστε τη γλώσσα σας στον ουρανίσκο για να εξισορροπήσετε τη θερμοκρασία.
- Αποφύγετε την κατάποση παγωμένων τροφών χωρίς μάσημα.
