Οι φράσεις που μουρμουρίζουμε χαμηλόφωνα είναι σαν τα αυλάκια που χαράζει μια ρόδα σε χωματόδρομο. Αν η ρόδα περάσει αρκετές φορές από το ίδιο αυλάκι, γίνεται η μόνη διαδρομή που γνωρίζει ο νους. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν αυτό “γλωσσικό πλαίσιο”. Όπως και να το πει κανείς, έχει αποδειχθεί πως τα λόγια λειτουργούν μπούμερανγκ—ό,τι… πετάμε προς τα έξω επιστρέφει στο νευρικό μας σύστημα, επηρεάζοντας τα επίπεδα ορμονών, την ένταση στους μυς και, τελικά, τις ιστορίες που πιστεύουμε για το ποιοι είμαστε.
Δέκα καθημερινές φράσεις που μπορεί να ακούμε από φίλους αλλά και από τον ίδιο μας τον εαυτό μοιάζουν αθώες, όμως δεκαετίες έρευνας δείχνουν ότι αντιστοιχούν σε γνωστά γνωστικά μοτίβα που υποσκάπτουν την ευημερία. Το να τις αναγνωρίζουμε είναι το πρώτο “καμπανάκι” ενσυνειδητότητας· το να τις επαναδιατυπώσουμε είναι η ίδια η πρακτική.
10 φράσεις που αποκαλύπτουν τη δυστυχία
1. «Όλα μου πάνε μονίμως στραβά»
Όταν πιάνεις τον εαυτό σου να γενικεύει μια μεμονωμένη αποτυχία ως… κατάρα ζωής, έχεις πέσει σε αυτό που ο Μάρτιν Σέλιγκμαν, ο «πατέρας» της θετικής ψυχολογίας, αποκάλεσε απαισιόδοξο ερμηνευτικό στυλ: τα αρνητικά γεγονότα γίνονται προσωπικά («εγώ φταίω»), καθολικά («αυτό καταστρέφει τα πάντα») και μόνιμα («θα είναι πάντα έτσι»). Άτομα που εξηγούν τη ζωή με αυτόν τον τρόπο έχουν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν το αίσθημα του «αβοήθητου», ακόμα και κατάθλιψη.
Επαναδιατύπωσε: «Αυτό το ένα πράγμα πήγε στραβά. Τι μπορώ να αλλάξω την επόμενη φορά;»
2. «Δεν έχω επιλογή»
Αυτό το αίσθημα παγίδευσης αντανακλά έναν εξωτερικό τύπο ελέγχου, την πεποίθηση ότι εξωτερικές δυνάμεις καθορίζουν τη μοίρα σου. Μακροχρόνιες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι όσο πιο εξωτερικός είναι ο έλεγχός μας, τόσο χαμηλότερα είναι τα επίπεδα κινήτρου και ικανοποίησης από τη ζωή.
Επαναδιατύπωσε: «Οι επιλογές μου φαίνονται περιορισμένες—ποιο μικρό μοχλό μπορώ ακόμα να κινήσω;»
3. «Έτσι είμαι εγώ»
Η Κάρολ Ντουέκ, Αμερικανίδα ψυχολόγος, αποκαλεί αυτό το σκεπτικό «σταθερή νοοτροπία» (fixed mindset). Όταν οι ικανότητες θεωρούνται αμετάβλητες, οι αποτυχίες μοιάζουν με καταδίκες ταυτότητας αντί για ανατροφοδότηση προς ανάπτυξη. Η γλώσσα της σταθερής νοοτροπίας προβλέπει την αποφυγή, το άγχος και—όπως σωστά φαντάζεσαι—χαμηλότερα επίπεδα ευτυχίας.
Επαναδιατύπωσε: «Είμαι ένα έργο σε εξέλιξη και η πρόοδος είναι δυνατή.»
4. «Ποιο το νόημα;»
Πειράματα δείχνουν πως, μετά από αρκετά σοκ, τα ζώα και οι άνθρωποι σταματούν να προσπαθούν ακόμα και όταν υπάρχει διέξοδος. Αυτή η φράση είναι ο νοητικός διακόπτης που κρατά ζωντανό τον φαύλο κύκλο.
Επαναδιατύπωσε: «Η διαδρομή δεν είναι ακόμη φανερή. Ποιο μικρό βήμα μπορεί να την αποκαλύψει;»
5. «Έπρεπε να το είχα καταλάβει—όλα είναι δικό μου λάθος»
Η υπερβολική αυτοενοχή είναι μια μορφή κατάθλιψης που χαρακτηρίζεται από επίμονες τύψεις και αίσθημα αναξιότητας. Η νευροεπιστήμη συνδέει αυτή την τάση (της υπερβολικής αυτοενοχής) με την υπερδραστηριότητα στο δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας του εγκεφάλου, την περιοχή που παράγει συνεχείς αφηγηματικούς κύκλους.
Επαναδιατύπωσε: «Έκανα ένα λάθος και αυτό είναι ανθρώπινο. Ποιο μάθημα μπορώ να κρατήσω;»
6. «Αυτή είναι η χειρότερη μέρα όλων των εποχών»
Αυτή η απόλυτη φράση είναι καθαρή καταστροφολογία—μια γνωστική παραμόρφωση που συνδέεται έντονα με αγχώδεις διαταραχές. Με το να πηδάμε νοητικά από μια ενόχληση σε μια… αποκάλυψη, εκτοξεύουμε την αδρεναλίνη και περιορίζουμε την προσοχή μας, κάτι που καθιστά πιο δύσκολο το να δούμε λύσεις.
Επαναδιατύπωσε: «Σήμερα ήταν μια δύσκολη μέρα, Αλλά είναι μόνο μία μέρα, όχι όλη μου η ζωή.» ή «Αυτό τώρα μοιάζει δύσκολο· σε μια ώρα μπορεί να το βλέπω αλλιώς.»
7. «Γιατί μου συμβαίνει αυτό συνέχεια;»
Όταν επαναλαμβάνεται συχνά, αυτή η φράση παγιώνει μια νοοτροπία θύματος. Όταν υιοθετούμε τέτοιου είδους αφηγήσεις, διαβρώνουμε την προσωπική μας δύναμη και καταπονούμε τις κοινωνικές μας σχέσεις (οι φίλοι που ακούν εξαντλούνται γρήγορα). Με τον καιρό, η απομόνωση που προκύπτει χειροτερεύει τη διάθεση.
Επαναδιατύπωσε: «Αυτό έχει ξανασυμβεί—τι μοτίβο μπορώ να εντοπίσω και πώς μπορώ να το σπάσω;»
8. «Δεν μου αξίζουν τα καλά»
Δηλώσεις χαμηλής αυτοεκτίμησης σχετίζονται άμεσα με χαμηλή αυτοσυμπόνια. Η έρευνα δείχνει πως τα άτομα με υψηλή αυτοκαλοσύνη είναι πιο ανθεκτικά στο άγχος, την κατάθλιψη και την ντροπή ενώ εκείνοι που στερούνται αυτοσυμπόνια καταρρέουν πιο εύκολα όταν η ζωή δυσκολεύει.
Επαναδιατύπωσε: «Τα καλά πράγματα δεν ανήκουν αποκλειστικά σε κανέναν· έχω κι εγώ δικαίωμα να τα δεχτώ.»
9. «Μακάρι τότε να…»
Η υποθετική αναμόχλευση του παρελθόντος—το να ξαναπαίζουμε τη σκηνή στο μυαλό μας για να διορθώσουμε λάθη—μας παγιδεύει σε έναν αδιέξοδο διάλογο με το χθες. Αναλύσεις φαβερώνουν πως η εμμονική ανακύκλωση σκέψεων όχι μόνο προβλέπει την εμφάνιση της κατάθλιψης, αλλά και την διάρκειά της στο χρόνο.
Επαναδιατύπωσε: «Έκανα το καλύτερο που μπορούσα με βάση όσα ήξερα τότε—τώρα ξέρω κάτι παραπάνω.»
10. «Πόσο χάλια είναι όλα»
Η συνήθεια του συνεχούς παραπόνου διαχέει συναισθηματική “μόλυνση”. Έρευνες αποκαλύπτουν ότι η διαρκής αρνητική ομιλία αυξάνει την κορτιζόλη (την ορμόνη του στρες) και εκπαιδεύει τα νευρωνικά κυκλώματα να εντοπίζουν περισσότερους λόγους για να παραπονεθούν—ένας αυτοτροφοδοτούμενος βρόχος άγχους και κακής διάθεσης.
Επαναδιατύπωσε: «Υπάρχουν πράγματα που πάνε στραβά, ναι—αλλά τι πάει έστω και λίγο καλά αυτή τη στιγμή;»
Φράσεις: Σωτήρια η γλωσσική ακρίβεια
Σύμφωνα με τη νευροεπιστήμη, η γλώσσα διαμορφώνει την προσοχή, η προσοχή διαμορφώνει το συναίσθημα και το συναίσθημα διαμορφώνει τη συμπεριφορά.
Αντικαθιστώντας οποιαδήποτε από τις παραπάνω 10 φράσεις με μια πιο ευγενική και ακριβή, αλλάζεις τη φορά αυτής της αιτιακής αλυσίδας.
Δεν πρόκειται για αναγκαστική θετικότητα αλλά για γλωσσική ακρίβεια. Η ζωή δεν είναι πάντα καταστροφική, έχεις ακόμη επιλογές και το μέλλον μας σπάνια καθορίζεται από ένα μόνο λάθος. Όταν τα λόγια μας ευθυγραμμίζονται με αυτές τις αλήθειες, το νευρικό μας σύστημα χαλαρώνει και οι επιλογές μας διευρύνονται.
Άρα, την επόμενη φορά που θα σου ξεφύγει μια από αυτές τις φράσεις, κάνε μια παύση, ανάπνευσε, διόρθωσε. Θυμήσου: Η γλώσσα είναι το τιμόνι του νου…
