Η λεγόμενη «ψηφιακή ανάσταση», δηλαδή η δημιουργία με τεχνητή νοημοσύνη avatar ή bot ανθρώπων που έχουν πεθάνει, βασισμένη σε φωτογραφίες, βίντεο, φωνητικά μηνύματα και άλλα ψηφιακά ίχνη, αρχίζει να γίνεται όλο και πιο κοινή.
Παράλληλα όμως, η εξάπλωσή της γεννά σοβαρά ερωτήματα για την ηθική, την ψυχολογία και την ιδιωτικότητα.
Στη σκηνή της Βόρειας Καρολίνας
Στη Σάρλοτ της Βόρειας Καρολίνας, ο Rod Stewart παρουσίασε μια συναυλία με κάποιους απρόσμενους «καλεσμένους».
Στην οθόνη εμφανίστηκαν, σαν να επέστρεψαν από έναν ροκ παράδεισο, προσωπικότητες όπως ο Michael Jackson, η Tina Turner, ο Bob Marley και, φυσικά, ο Ozzy Osbourne, που είχε φύγει από τη ζωή μόλις έναν μήνα πριν.
Οι εικόνες είχαν δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου με τεχνητή νοημοσύνη.
Οι αντιδράσεις του κοινού ήταν έντονες και διχασμένες: για κάποιους επρόκειτο για μια συγκινητική στιγμή τιμής, ενώ για άλλους ήταν μια μακάβρια και ασεβής χρήση της τεχνολογίας.
Η τεχνολογία γέφυρα με το παρελθόν
Η περίπτωση του Stewart δεν είναι μοναδική.
Ο δημοσιογράφος Jim Acosta, πρώην ανταποκριτής του CNN, «πήρε συνέντευξη» από το ψηφιακό avatar του Joaquin Oliver, θύματος ένοπλης επίθεσης σε σχολείο της Φλόριντα το 2018. Το avatar δημιουργήθηκε από τους γονείς του, που περιέγραψαν την εμπειρία ως παρηγορητική, αφού μπορούσαν να ακούσουν ξανά τη φωνή του γιου τους.
Ο Alexis Ohanian, συνιδρυτής του Reddit, μοιράστηκε στα κοινωνικά δίκτυα ένα animation που τον δείχνει παιδί, να αγκαλιάζεται από τη μητέρα του – μια στιγμή που αναπαράχθηκε από μια απλή φωτογραφία.
Για τον ίδιο, η εμπειρία ήταν συγκλονιστική, καθώς δεν υπήρχαν βίντεο από την παιδική του ηλικία.
Τα «Deathbots» και η ραγδαία εξάπλωσή τους
Σύμφωνα με τον Guardian τα λεγόμενα «deathbots» – από το αγγλικό death και robot – είναι προγράμματα που μιμούνται την εμφάνιση, τη φωνή και συχνά τον τρόπο ομιλίας ενός αποθανόντος, χρησιμοποιώντας τα ψηφιακά δεδομένα που άφησε πίσω του.
Η πρόοδος στα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και η ευκολία πρόσβασης σε εργαλεία όπως το ChatGPT έχουν κάνει τη δημιουργία αυτών των avatar γρήγορη και οικονομική.
Αυτό έχει ανοίξει τον δρόμο σε μια νέα, εμπορική βιομηχανία, που δεν περιορίζεται πλέον σε ειδικές παραγωγές ή ερευνητικά προγράμματα.
Η ψυχολογία του πένθους στην εποχή της AI
Η ανάγκη για σύνδεση με τους νεκρούς δεν είναι καινούργια.
Από τα παλιά χρόνια, οι άνθρωποι κρατούσαν προσωπικά αντικείμενα, ξαναδιάβαζαν γράμματα, κοίταζαν φωτογραφίες ή ακόμη και συμμετείχαν σε πνευματιστικές συνεδρίες για να «επικοινωνήσουν» με τους νεκρούς.
Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει μια πιο αλληλεπιδραστική εκδοχή: ένα avatar που απαντά σε ερωτήσεις και μιλά σαν να ήταν ο ίδιος ο άνθρωπος.
Όπως εξηγεί η φιλόσοφος Louise Richardson, αυτό μπορεί να προσφέρει προσωρινή παρηγοριά, αλλά και να παρεμποδίσει την αποδοχή της απώλειας, αν ο πενθών προσκολληθεί υπερβολικά στο ψηφιακό αντίγραφο.
Ηθικά ζητήματα
Η δημιουργία ενός deathbot θέτει ηθικά και νομικά ζητήματα. Ο αποθανών δεν μπορεί να δώσει συναίνεση, ούτε να ελέγξει τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα του.
Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος εξιδανίκευσης: η οικογένεια ή η εταιρεία που δημιουργεί το avatar μπορεί να «σβήσει» πτυχές της προσωπικότητας που θεωρεί αρνητικές, παρουσιάζοντας μια ωραιοποιημένη εκδοχή που απέχει από την πραγματικότητα.
Ο Nathan Mladin, ο συγγραφέας του AI and the Afterlife, μιλά για «ψηφιακή νεκρομαντεία» – μια εμπειρία που δημιουργεί την ψευδαίσθηση επικοινωνίας με τον νεκρό, ενώ στην ουσία πρόκειται για διάλογο με έναν αλγόριθμο.
Η παγκόσμια αγορά
Η άνθηση αυτής της τεχνολογίας είναι ιδιαίτερα έντονη στην Κίνα. Η δημιουργία ενός απλού avatar μπορεί να κοστίζει μόλις 20 γιουάν, όμως η αγορά εκτιμάται ήδη σε 1,2 δισ. λίρες το 2022 και προβλέπεται να φτάσει τα 4,8 δισ. μέχρι το 2025.
Πιο σύνθετες εκδόσεις, που κινούνται και μιλούν, μπορεί να κοστίζουν έως και 50.000 γιουάν.
Εταιρείες όπως η Fu Shou Yuan International Group δηλώνουν ότι «είναι δυνατόν οι νεκροί να επιστρέψουν στη ζωή στον εικονικό κόσμο».
Η ανθρώπινη αναζήτηση για την αθανασία
Ο Nathan Mladin θεωρεί ότι η δημοτικότητα της ψηφιακής ανάστασης συνδέεται με την υποχώρηση της παραδοσιακής πίστης στη μετά θάνατον ζωή και την άνοδο μιας τεχνολογικής αισιοδοξίας: της πεποίθησης ότι η τεχνολογία μπορεί να νικήσει τον θάνατο.
Όμως, η Elaine Kasket, μία «κυβερνοψυχολόγος» με έδρα το Λονδίνο, προειδοποιεί ότι ο κίνδυνος είναι η παθολογικοποίηση της θλίψης – η αντιμετώπισή της σαν πρόβλημα που πρέπει να «διορθώσει» η τεχνολογία, αντί να γίνει αποδεκτή ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής.
Η ψηφιακή ανάσταση είναι ένα φαινόμενο που βρίσκεται ακόμη στα πρώτα του βήματα, αλλά ήδη προκαλεί έντονες συζητήσεις.
Το αν θα εξελιχθεί σε εργαλείο προσωπικής ενδυνάμωσης ή σε βιομηχανία που εμπορεύεται τον πόνο, θα εξαρτηθεί από τα όρια που θα θέσουμε – ως άτομα και ως κοινωνία – και από το αν θα μπορέσουμε να θυμόμαστε ότι η τεχνολογία, όσο προηγμένη κι αν είναι, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη μοναδικότητα της ανθρώπινης παρουσίας.
