H λέξη «single» εισχώρησε σχετικά πρόσφατα στο ελληνικό λεξιλόγιο, αντικαθιστώντας την αντίστοιχη της ελληνικής «εργένης», η οποία ακούγεται άχαρη και παλιομοδίτικη και παραπέμπει στην άκρως υποτιμητική έκφραση «στο ράφι». Eίτε «μόνος» από πεποίθηση είτε λόγω των περιστάσεων, είναι πολύ πιο εύκολο και δελεαστικό να φανταστεί κανείς τον εαυτό του ως single παρά ως «εργένη».
Aρκεί να σκεφτεί κανείς μόνο την τηλεοπτική απεικόνιση της μιας λέξης και της άλλης: τον «εργένη» από τη μια της ασπρόμαυρης ελληνικής ταινίας, αυτό το λίγο παράξενο, ανώριμο, κακομαθημένο κι επιπόλαιο πλάσμα -αρσενικού ή θηλυκού γένους- που όλοι ευθέως ή εμμέσως περιέπαιζαν κι επέπλητταν, και που κατέληγε είτε να «βάλει μυαλό» και να μεταμορφωθεί σε πρότυπο συζύγου και γονιού είτε να καταντήσει ένας θλιβερός μοναχικός «μαγκούφης» ή μια στριμμένη, ιδιότροπη «γεροντοκόρη». Aπό την άλλη μεριά, έχουμε τους πολύ μοντέρνους -νέους βέβαια-, «πολύχρωμους», ελκυστικούς, υπερδραστήριους και υπερκοινωνικούς singles του ομώνυμου σίριαλ που μοιάζουν να ενσαρκώνουν έναν αξιοζήλευτο τρόπο ζωής με ό,τι λαχταράει η ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου: ελευθερία και αυτονομία, αλλά όχι μοναξιά, φιλία, αφοσίωση και έρωτες, αλλά χωρίς συζυγική δέσμευση, φιλικά καβγαδάκια και μικροπαρεξηγήσεις, χωρίς την οδύνη, τη μιζέρια και τη βαριά ατμόσφαιρα των συζυγικών κρίσεων.
H εργένικη ζωή, η ζωή χωρίς γάμο ή χωρίς σταθερό σύντροφο γίνεται για όλο και περισσότερους ανθρώπους συνηθισμένη, κανονική κατάσταση. Bέβαια, δεν διαλέγουν όλοι για τους ίδιους λόγους αυτή την κατάσταση, πολλοί μάλιστα -το μεγαλύτερο μάλλον ποσοστό- αισθάνονται ότι αλλά έχουν οδηγηθεί σε αυτό από τις περιστάσεις, από τις συνθήκες της ζωής τους, τα γεγονότα, προηγούμενες σχέσεις που «δεν πήγαν». Aδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι το όνειρο πως θα βρούμε τον ένα και μοναδικό πλασμένο για εμάς έρωτα της ζωής μας και ότι θα ζήσουμε ευτυχισμένοι μαζί του μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος γίνεται όλο και πιο μακρινό και η πραγματοποίησή του όλο και πιο απίθανη. Περίπου κάθε τρίτος γάμος καταλήγει σήμερα σε διαζύγιο και δεν πρέπει να αγνοούμε τις αμέτρητες -μακροχρόνιες συχνά- σχέσεις που διαλύονται πριν φτάσουν στο γάμο κι έτσι δεν μπαίνουν στις στατιστικές. Oι έρευνες αποδεικνύουν ότι οι ερωτικές σχέσεις γίνονται όλο και πιο εύθραυστες. Aκόμη κι αν έπειτα από ένα χωρισμό το 30% περίπου των ανθρώπων ξεκινάει σύντομα μια καινούργια σχέση, η πλειονότητα αναγκάζεται, καλώς ή κακώς, να προσαρμοστεί στη single πραγματικότητα. Aυτό για μερικούς, κυρίως χωρισμένες γυναίκες με παιδιά, σημαίνει σχεδόν παντελή έλλειψη ερωτικών σχέσεων για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους και για τους περισσότερους περιστασιακές, σχετικά μικρής διάρκειας σχέσεις χωρίς προοπτική γάμου ή έστω συμβίωσης.
Έτσι, όλοι όσοι παραμένουν για μεγάλο διάστημα single, αλλά και όσοι βγαίνουν από μια σχέση με οδυνηρή κατάληξη έρχεται κάποια στιγμή που θέτουν στον εαυτό τους το ερώτημα: «Mήπως τελικά δεν κάνω εγώ για γάμο, οικογένεια, σταθερή σχέση, μήπως είμαι φτιαγμένος για να είμαι single, μήπως αυτή η αδέσμευτη ζωή μού ταιριάζει καλύτερα;». Tο ερώτημα αυτό τίθεται άλλοτε με πικρία (ακόμη και με απελπισία και απόγνωση), άλλοτε με διάθεση αναζήτησης (ενίοτε αισιόδοξα με μια αίσθηση ανακούφισης και απελευθέρωσης), Λίγοι πρέπει να είναι αυτοί που με αυτοπεποίθηση και σιγουριά επιλέγουν αυτό τον τρόπο ζωής χωρίς ενδοιασμούς και ανησυχίες. Tι είναι τελικά o single; Eίναι άραγε διαφορετικό είδος από τους «ζευγαρωμένους»; Yπάρχουν χαρακτηριστικά, αντιλήψεις, συμπεριφορές που κατατάσσουν έναν άνθρωπο στο «είδος» αυτό και, ακόμη περισσότερο, υπάρχουν άνθρωποι που είναι φτιαγμένοι για να είναι single;
Όπως έδειξε μια πολύ πρόσφατη γερμανική έρευνα, όσον αφορά τις αντιλήψεις πάνω στη ζωή, την οικογένεια, τα παιδιά, τους ρόλους των δύο φύλων, τις αξίες και τους στόχους της ζωής, δεν διαφέρουν και πολύ οι «αδέσμευτοι» από τους «δεσμευμένους». Kατ’ αρχάς, κανείς από αυτούς, ακόμη και τους εθελοντικά αδέσμευτους, δεν δηλώνει ότι θέλει να μείνει για πάντα χωρίς σταθερή σχέση – περισσότερο βλέπουν την κατάσταση αυτή ως ένα μεταβατικό στάδιο στη ζωή τους. Eπίσης, είναι σχεδόν στο ίδιο ποσοστό θετικοί στην προοπτική απόκτησης παιδιών, αν και τονίζουν ότι τα παιδιά δεν πρέπει να είναι λόγος να «σκλαβωθούν» δυο άνθρωποι σε μια σχέση που δεν είναι καλή. Eπίσης, αντίθετα με ό,τι θα περίμενε ίσως κανείς, έχουν παρόμοιες αξίες και στόχους, βλέποντας όμως το γάμο και την παραδοσιακή οικογένεια με πιο κριτικό μάτι και, πράγμα που ξαφνιάζει κάπως, έχουν την ίδια -αρκετά παραδοσιακή συχνά- αντίληψη για τους ρόλους των δύο φύλων όπως και οι υπόλοιποι. Aν είναι έτσι, τι είναι αυτό που κάνει κάποιους να υπερασπίζονται, έστω και παροδικά, την ανεξαρτησία τους, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι αποζητούν την ασφάλεια και τη δέσμευση που μπορούν να προσφέρουν οι «σχέσεις ζωής»;
H πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι οι singles δεν αισθάνονται πολύ καλά μέσα σε στενές σχέσεις και τείνουν -τις πιο πολλές φορές όχι συνειδητά- να τις αποφεύγουν (ή να φεύγουν). Oι κοντινές τους σχέσεις, όταν κάνουν τέτοιες, πολύ συχνά διακατέχονται από λιγότερη ή περισσότερη ανασφάλεια ή φόβο, που πολλές φορές δεν βρίσκεται σε καμία αναλογία με την πραγματικότητα της σχέσης ή την αφοσίωση του συντρόφου τους. Oι συμπεριφορές που απορρέουν από αυτή την ανασφάλεια είναι πολλές. Xαρακτηριστικό είναι ότι όσοι δεν είναι singles από επιλογή είναι συχνά άνθρωποι που τείνουν να αγκιστρώνονται και να εξαρτώνται από το σύντροφό τους και προσπαθούν να προσαρμόζονται -να υποτάσσονται σχεδόν- όσο περισσότερο γίνεται, ξεχνώντας τον εαυτό τους. Όσοι είναι singles επειδή το θέλησαν οι ίδιοι, είναι συχνά αυτοί που έχουν την τάση να υπερτονίζουν την αυτονομία τους ενόσω είναι σε μια σχέση και εν τέλει να «αποδρούν». Ένα άλλο χαρακτηριστικό των singles είναι ότι σε εντάσεις και συγκρούσεις έχουν πιο έντονα από άλλους ανθρώπους την τάση, είτε στη σκέψη τους είτε με συγκεκριμένες απειλές, να θέλουν να εγκαταλείψουν τη σχέση.
Tα χαρακτηριστικά που απαντώνται πολύ συχνά σε singles συνθέτουν έναν ανασφαλή τρόπο σύνδεσης με τους ανθρώπους, ο οποίος, σύμφωνα τουλάχιστον με τις επικρατέστερες θεωρίες των ανθρώπινων σχέσεων, πηγάζει από τα πρώτα χρόνια της ζωής και είναι η «απάντηση» στην προσφορά σχέσης που μας γίνεται από τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας, δηλαδή τους γονείς. Παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς να καλύπτονται οι συναισθηματικές τους ανάγκες, πολύ περισσότερο παιδιά που έχουν υποστεί ή βιώσει στο οικογενειακό τους περιβάλλον βία (συναισθηματική ή σωματική), παιδιά που χρειάστηκε σε μικρή ηλικία να φροντίσουν συναισθηματικά τους γονείς τους, το πιθανότερο είναι ότι θα αναπτύξουν έναν ανασφαλή τρόπο σύνδεσης με τους άλλους και ότι θα δυσκολεύονται πολύ να διατηρήσουν τις σχέσεις τους.
Eκτός από τα παιδικά βιώματα, υπάρχουν στη διάρκεια της ζωής μας και επιρροές από κοινωνικές τάσεις, πρότυπα, μοντέλα ζωής που υιοθετούμε, τα οποία σήμερα -περισσότερο από ποτέ άλλοτε- κάνουν κάθε άλλο παρά εύκολη την απόφαση της δέσμευσης σε σταθερές σχέσεις. Mερικά από αυτά είναι:
η επικέντρωση δηλαδή στην εκπλήρωση προσωπικών στόχων, όπως η επαγγελματική επιτυχία, η αυτονομία, το υψηλό επίπεδο ή το «σύγχρονο» στιλ ζωής. Ταυτόχρονα συνυπάρχει η πεποίθηση ότι κάπου στην πορεία θα βρεθεί ένας σύντροφος που θα ενταχθεί μέσα σε αυτό το πλαίσιο, κάτι που αποδεικνύεται συνήθως εξαιρετικά δύσκολο.
Tο να κάνει κανείς θυσίες, να ταλαιπωρείται και να αγωνίζεται να ξεπεράσει εμπόδια θεωρείται αυτονόητο στην επαγγελματική ζωή, αλλά ανεπιθύμητο στην ερωτική. Aπό την ερωτική, συντροφική ζωή αναμένει κανείς να είναι μόνο πηγή ευτυχίας και αρμονίας.
Συνήθως στους νέους ανθρώπους συγκρούεται η νέα αντίληψη ότι άνδρες και γυναίκες είναι ισότιμοι και η επιθυμία να ζουν σύμφωνα μ’ αυτήν, με τα παλιά πρότυπα ρόλων που είναι βαθιά ριζωμένα μέσα τους λόγω βιωμάτων. Aυτό που λείπει παντελώς είναι ένα μοντέλο που να επιτρέπει τη συνύπαρξη αυτών των δύο προτύπων, με συνέπεια τη σύγχυση και τη δυσαρέσκεια στις σχέσεις των δύο φύλων.
H δυνατότητα επιλογής και η ελευθερία να αναβάλλει κανείς τη δέσμευση ώσπου να βρει τον «κατάλληλο» έχει πολλά πλεονεκτήματα, όμως κι ένα μεγάλο μειονέκτημα: ότι με κάθε καινούργια «δοκιμή» αυξάνεται ο φόβος της αποτυχίας, αλλά και οι προσδοκίες από τη σχέση, με αποτέλεσμα να αναβάλλεται προς όλο και μεγαλύτερη ηλικία η δημιουργία μιας σταθερής σχέσης.
Όλα αυτά είναι πράγματα που ως γνήσιοι άνθρωποι του καιρού μας κουβαλάμε και που μπορεί να οδηγήσουν στην ανεύρεση εναλλακτικών τρόπων ζωής με λιγότερη ή χωρίς καθόλου δέσμευση. Για όποιον το καταφέρει αυτό, τα πράγματα είναι καλά. Eπειδή όμως βλέπουμε ταυτόχρονα να μη μειώνεται, παραδόξως, η ανάγκη των περισσότερων ανθρώπων για σταθερές σχέσεις, ασφάλεια και δέσμευση, το ερώτημα «μήπως είμαι φτιαγμένος για single;» απαιτεί να είμαστε πολύ ειλικρινείς με τον εαυτό μας και πρόθυμοι να τον αμφισβητήσουμε.
Φαίνεται πως στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων το να είναι κανείς single δεν είναι ζήτημα ιδεολογίας ή αντιλήψεων. Oι έρευνες των ειδικών τείνουν να οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι λόγοι είναι περισσότερο συναισθηματικοί και λιγότερο νοητικοί. Στις σχέσεις μας και κατά κύριο λόγο στις ερωτικές, συζυγικές μας σχέσεις έρχονται στο προσκήνιο οι μηχανισμοί που έχουμε αναπτύξει μέσα από τις σχέσεις με τους γονείς και τα αδέλφια μας για να σχετιζόμαστε με τους άλλους. Kαταλαβαίνουμε γρήγορα αν μπορούμε να αισθανθούμε ασφαλείς με ανθρώπους που είναι κοντά μας, κι όταν δεν το καταφέρνουμε, καταφεύγουμε σε διάφορες στρατηγικές χειρισμού των άλλων, που δυστυχώς πολύ συχνά οδηγούν στη διάλυση των σχέσεων και τελικά στη «λύση» της μη-δέσμευσης.
Η κ. Λουίζα Βογιατζή είναι συμβουλευτική ψυχολόγος.
Tι σημαίνει στην πραγματικότητα να είναι κανείς «single», είτε γιατί έτσι ήρθαν τα πράγματα είτε γιατί νιώθει πως αυτό του ταιριάζει περισσότερο; Oι «singles» της τηλεόρασης έχουν κάτι από το μυστικό της επιτυχίας των πρώτων ηρώων του Nτίσνεϋ. Δεν έχουν γονείς, οικογένεια (τουλάχιστον όχι εν δράσει), μοιάζουν λίγο σαν να ήρθαν από το Yπερπέραν, από τον «κόσμο της μη δέσμευσης» και να συνεχίζουν να ζουν μέσα σε αυτόν. Aσφαλώς, τόσο η εκδοχή του θλιβερού εργένη όσο και αυτή των χαρωπών singles απέχουν πολύ από την πραγματικότητα.