“Να είσαι αρκετά δυνατός για να σταθείς μόνος σου, αρκετά έξυπνος για να ξέρεις πότε χρειάζεσαι βοήθεια και αρκετά γενναίος για να την ζητήσεις”
Τι είναι η ομάδα αυτοβοήθειας;
Ως ομάδα αυτοβοήθειας (self-help group) ορίζεται κάθε ομάδα ανθρώπων που συναντιέται για την αντιμετώπιση ενός κοινού προβλήματος. Τα μέλη της ομάδας αυτοβοήθειας παρέχουν ο ένας στον άλλο βοήθεια για αυτό το συγκεκριμένο κοινό πρόβλημα ή κατάσταση ζωής (η οποία είναι συνήθως τέτοια που προκαλεί δυσκολίες ή/και δυσλειτουργία).
Με πολύ απλά λόγια, η αυτοβοήθεια σημαίνει η βοήθεια προς τον εαυτό μου. Στις ομάδες αυτοβοήθειας, ο ένας βοηθάει τον άλλο να βοηθήσει τον εαυτό του.
Ενώ στη βιβλιογραφία, ο όρος χρησιμοποιείται με ασυνεπές τρόπο και περιλαμβάνει τόσο τις αυτοσυντονιζόμενες όσο και τις ομάδες που συντονίζονται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, εμείς ενστερνιζόμαστε τις ενστάσεις του Peter Lehmann: “Ομάδες αυτοβοήθειας που ιδρύονται από επαγγελματίες για τους ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία είναι μια αντίφαση από μόνη της. Αυτοβοήθεια μπορεί να οργανωθεί μόνο από άμεσα ενδιαφερόμενους, οτιδήποτε άλλο είναι ετεροβοήθεια.” Συνεπώς, σε αυτό το άρθρο, ως ομάδα αυτοβοήθειας νοείται μόνο η ομάδα που συντονίζεται από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους, δηλαδή ο συντονιστής είναι κι ο ίδιος μέλος της ομάδας και αντιμετωπίζει το κοινό πρόβλημα.
Τι γίνεται σε μια ομάδα αυτοβοήθειας;
Στις συναντήσεις των ομάδων αυτoβοήθειας, οι συμμετέχοντες μοιράζονται τις εμπειρίες τους, τα προσωπικά τους συναισθήματα, την ενημέρωση που έχει ο καθένας και τις στρατηγικές που έχουν αναπτύξει προκειμένου να αντιμετωπίζουν το κοινό πρόβλημα (ψυχικής υγείας) και να ζουν μια ικανοποιητική ζωή. Πρόκειται δηλαδή για αλληλο-υποστήριξη μέσω της ανταλλαγής προσωπικών εμπειριών, γνώσης, προβληματισμών, ανησυχιών, στρατηγικών.
Σε καμία περίπτωση, οι ομάδες αυτές δεν επιτελούν θεραπευτικό κλινικό ρόλο και άρα δεν υποκαθιστούν ή αντικαθιστούν την θεραπεία των συμμετεχόντων (φαρμακευτική, ψυχιατρική, ψυχοθεραπευτική).
Τι ΔΕΝ είναι η ομάδα αυτοβοήθειας;
Δεν είναι θεραπεία.
Δεν είναι μέρος για διάγνωση ή υποκατάστατο οποιαδήποτε θεραπείας.
Δεν είναι διάλεξη ειδικών (παρόλο που μπορούν να «φιλοξενούν» και ειδικούς σε συγκεκριμένες συναντήσεις με στόχο την ενημέρωση)
Δεν είναι μέρος αυτό-λύπησης. Είναι συνάντηση αισιοδοξίας με εστίαση στην αλληλοβοήθεια, την ελπίδα και την ενθάρρυνση.
Ποια είναι η πιο βασική αρχή λειτουργίας των ομάδων αυτοβοήθειας;
Η εστίαση στην αυτοβοήθεια σύμφωνα με τις εξής παραδοχές:
• Κάθε άτομο έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί τους διαθέσιμους σε αυτό πόρους ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες του. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να χρησιμοποιούν αυτή την ικανότητα περισσότερο επιτυχημένα, όμως η ικανότητα είναι παρούσα (υπάρχει) σε όλους.
• Όλοι μαζί γνωρίζουμε περισσότερα απ’ ό,τι ο καθένας ξεχωριστά. Ο καθένας έχει την αξία του και κάτι να προσθέσει – να προσφέρει στην ομάδα.
• Κάθε άτομο αποτελεί για τον εαυτό του τον υπέρτατο ειδικό σχετικά με τις ανάγκες του και το τι «δουλεύει» για την περίπτωση του (σύμφωνα και με τις οδηγίες του γιατρού ή του θεραπευτή του).
Είναι αποτελεσματικές οι ομάδες αυτοβοήθειας;
Λόγω της φύσης των ομάδων αυτοβοήθειας, η έρευνα της αποτελεσματικότητας τους έχει δυσκολίες μεθοδολογίας και είναι σχετικά περιορισμένη. Παρόλ’ αυτά, τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον. Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας δείχνει τα παρακάτω οφέλη από τη συμμετοχή σε ομάδες αυτοβοήθειας για θέματα ψυχικής υγείας:
• μείωση των συμπτωμάτων (όπως αισθήματα ενοχών και ντροπής, άγχος, αρνητική διάθεση, αρνητικές σκέψεις, συνολική ψυχική δυσφορία)
• ανάπτυξη ελπίδας και αισιοδοξίας, αύξηση ικανοποίησης από τη ζωή
• μείωση χρήσης υπηρεσιών ψυχικής υγείας και νοσηλειών
• βελτίωση επιπέδου λειτουργικότητας στην καθημερινή ζωή
• ανάπτυξη νέων κοινωνικών δικτύων και βελτίωση κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων. Συνεπακόλουθα, μείωση αισθήματος απομόνωσης / μοναξιάς
• καλύτερη γνώση για το πρόβλημα, αποδοχή κατάστασης, μείωση άγχους για την ίδια την διαταραχή
• αύξηση αίσθησης ασφάλειας, αυτοαποτελεσματικότητας και αυτοεκτίμησης
• καταπολέμηση παθητικότητας, αυξημένη ανάληψη προσωπικής ευθύνης
• μείωση υπαρξιακής αγωνίας
• μείωση επηρεασμού από το στίγμα
• αύξηση ικανότητας αυτοδιαχείρισης και αυτοφροντίδας
• ενδυνάμωση
• ψυχοκοινωνική αποκατάσταση (επανένταξη στην κοινωνία)
• βελτίωση συμμόρφωσης με φαρμακευτική αγωγή
Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως οι μελέτες αναδεικνύουν ένα καθοριστικό παράγοντα για την αποτελεσματικότητα της ομάδας αυτοβοήθειας: η συχνή και μακρόχρονη συμμετοχή. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο συχνά και για όσο περισσότερο καιρό συμμετέχει κανείς σε μια ομάδα αυτοβοήθεια, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να ωφεληθεί σημαντικά.
Με τα λόγια των ίδιων των συμμετεχόντων:
“Η ομάδα αυτοβοήθειας έχει δώσει νόημα στη ζωή μου, η οποία έχει ομαλοποιηθεί”.
“Χωρίς την ομάδα αυτοβοήθειας, θα θεωρούσα τη ζωή μου μια αποτυχία. Έχω βρει νόημα και σκοπό στη ζωή μου”.
“Νόμιζα ότι η αυτοβοήθεια είναι ένα σωρό δυστυχισμένων ανθρώπων που μοιράζονται τη μιζέρια τους και κάνουν ο ένας τον άλλο να νιώθει χειρότερα. Είναι ακριβώς το αντίθετο, μπορεί να νιώσεις μεγάλη ανάταση”.
“Τα μέλη της ομάδας αυτοβοήθειας άπλωσαν χέρι βοήθειας και με έκανα να συνειδητοποιήσω ότι δεν είμαι μόνος. Πιθανώς να μην ήμουν ζωντανός αν δεν είχα λάβει αυτή την υποστήριξη”.
“ Βρήκα την ομάδα αυτοβοήθειας στην πιο δύσκολη στιγμή της ζωής μου, ήμουν τελείως κάτω. Με τη βοήθεια της ομάδας, κέρδισα πίσω τη ζωή μου. Παλεύω με την ασθένεια μου τον περισσότερο καιρό, αλλά είμαι λειτουργικός και έχω πάλι όνειρα, ελπίδες και φιλοδοξίες”.
“Νομίζω πως ο λόγος που ένιωθα τόσο καταθλιπτικά ήταν ότι ένιωθα αποκλεισμένη από όλους, ακόμη και από την οικογένεια μου. Βρίσκοντας ανθρώπους που με δέχτηκαν γι αυτό που είμαι… η αξία αυτή είναι ανεκτίμητη”.
