Όλοι έχουμε ακούσει για το «βιολογικό μας ρολόι», γνωστό και ως κιρκάδιος ρυθμός αλλά πώς αυτός επηρεάζεται από την αλλαγή των εποχών. Αυτός ρυθμίζει βασικές λειτουργίες του οργανισμού όπως ο ύπνος, η θερμοκρασία του σώματος και η παραγωγή ορμονών.
Νέα μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν δείχνει ότι αυτό το ρολόι είναι πιο πολύπλοκο απ’ όσο πιστεύαμε: αποτελείται από δύο ξεχωριστά συστήματα χρονισμού, ένα για την αυγή και ένα για το σούρουπο.
Αυτός ο «διπλός ταλαντωτής», όπως ονομάζεται, είναι προγραμματισμένος από την εξελικτική ιστορία του ανθρώπου να συγχρονίζεται με τις εποχιακές αλλαγές στο φως της ημέρας. Αυτή η προσαρμοστικότητα όμως μπορεί να λειτουργεί αντίστροφα σε σύγχρονα περιβάλλοντα με τεχνητό φωτισμό και ακανόνιστα ωράρια εργασίας;
Καλοκαίρι Vs χειμώνας: Η επιρροή των εποχών στην απόδοσή μας;
Το εσωτερικό ρολόι του σώματος δεν είναι ένα ενιαίο σύστημα — περιλαμβάνει ξεχωριστούς “ιχνηλάτες” για την αυγή και το σούρουπο, που εξελίχθηκαν για να προσαρμόζονται στις εποχές, γεγονός που ίσως κάνει ορισμένα άτομα πιο ευαίσθητα στις αλλαγές ωραρίου.
Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και καιρό ότι οι άνθρωποι, όπως και πολλά ζώα, διαθέτουν εσωτερικά ρολόγια που ανταποκρίνονται στις εποχιακές αλλαγές στο φως της ημέρας. Ωστόσο, αυτή θεωρείται ως η πρώτη μελέτη μεγάλης κλίμακας που συνδέει την εποχιακή ευαισθησία με τον τρόπο που τα άτομα ανταποκρίνονται σε ακανόνιστα ωράρια εργασίας.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό npj Digital Medicine, παρακολούθησε πάνω από 3.000 ιατρικούς ασκούμενους, μια ομάδα γνωστή για τις εξαντλητικές βάρδιες και την έλλειψη ύπνου. Αφού καταγράφηκε η καθημερινή τους δραστηριότητα και οι καρδιακοί τους ρυθμοί, κατέληξαν σε εντυπωσιακά ευρήματα.
Όσοι εμφάνιζαν μεγαλύτερες διαφορές στη φυσική τους δραστηριότητα ανάμεσα στις εποχές, για παράδειγμα περπατούσαν πολύ περισσότερο το καλοκαίρι απ’ ό,τι τον χειμώνα, παρουσίαζαν μεγαλύτερη απορρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού κατά τις νυχτερινές βάρδιες — κυρίως τον χειμώνα.
Με άλλα λόγια, αν ο αριθμός των βημάτων μας διαφέρει σημαντικά μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα, ίσως δυσκολευόμαστε περισσότερο με τις βάρδιες από κάποιον του οποίου η δραστηριότητα παραμένει σχετικά σταθερή όλο τον χρόνο.
Αυτή η απορρύθμιση παρατηρήθηκε μέσα από την ασυμφωνία μεταξύ ύπνου και καρδιακού ρυθμού, κάτι που έχει συνδεθεί
- με αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης,
- καρδιαγγειακών παθήσεων και
- μειωμένης απόδοσης.
Ποιος ο ρόλος της γενετικής;
Η ευαισθησία αυτή φαίνεται να έχει και γενετική βάση. Η ομάδα των ερευνητών εντόπισε παραλλαγές σε ένα γονίδιο που ονομάζεται SLC20A2, το οποίο σχετίζεται με εποχιακή συμπεριφορά. Τα άτομα με αυτές τις παραλλαγές εμφάνιζαν μεγαλύτερες διακυμάνσεις στην εποχιακή δραστηριότητα και πιο έντονες αποκρίσεις στο κιρκάδιο σύστημα κατά τη διάρκεια νυχτερινών βαρδιών.
Αν και οι γενετικές διαφορές είναι μικρές, αποκαλύπτουν έναν πολύτιμο βιολογικό μηχανισμό που εξηγεί γιατί κάποιοι άνθρωποι δυσκολεύονται περισσότερο από άλλους σε εργασίες με ακανόνιστο ωράριο.
Ευαισθησία στις αλλαγές των εποχών και των ωραρίων
Η ικανότητα του σώματος να προσαρμόζεται στο φυσικό περιβάλλον υπήρξε πλεονέκτημα για τους προγόνους μας. Σήμερα όμως, αυτή η ίδια ευαισθησία μπορεί να αποτελεί πρόβλημα σε συνθήκες εργασίας 24/7.
Για παράδειγμα, άτομα με έντονη εποχιακή ανταπόκριση μπορεί να προσαρμόζονται πολύ γρήγορα σε μια νυχτερινή βάρδια — αλλά αυτό το γρήγορο reset προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση όταν επιστρέφουν σε ημερήσιο ωράριο λίγες ώρες μετά. Το αποτέλεσμα; Συνεχής απορρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Αν και η έρευνα είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο, αναδεικνύει την ανάγκη για εξατομικευμένες στρατηγικές:
- Προληπτικός εντοπισμός ατόμων με υψηλή εποχιακή ευαισθησία.
- Εξατομίκευση ωραρίων με βάση τις κιρκάδιες αντιδράσεις.
- Έξυπνες παρεμβάσεις φωτισμού, π.χ. έκθεση σε φως πλήρους φάσματος κατά τις βραδινές ώρες.
- Καθιέρωση σταθερών προγραμμάτων.
Η μελέτη αποδεικνύει ότι το εσωτερικό μας ρολόι δεν είναι καθόλου τυχαίο, αλλά βαθιά συνδεδεμένο με τον κύκλο του φωτός, τις εποχές και τη γενετική μας καταβολή. Στον κόσμο της σύγχρονης εργασίας, η κατανόηση του κιρκάδιου ρυθμού μπορεί να είναι το κλειδί για καλύτερη υγεία, αποδοτικότητα και ποιότητα ζωής.
