Ο ανθρώπινος εγκέφαλος παίρνει αποφάσεις ζωής και θανάτου μέσα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου: Ο φόβος μπορεί να σε σπρώξει να παλέψεις, να το βάλεις στα πόδια ή απλώς να μείνεις ακίνητος… Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα βρήκαν πως δύο διαφορετικά νευρωνικά «μονοπάτια» ανταγωνίζονται μεταξύ τους, καθορίζοντας το πώς θα αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο. Το πιο εντυπωσιακό; Το ίδιο σύστημα που ελέγχει τον φόβο, αποφασίζει και αν μια μυρωδιά είναι ευχάριστη ή αποκρουστική.
Η ερευνητική ομάδα επικεντρώθηκε σε μια περιοχή του εγκεφάλου γνωστή ως αμυγδαλή, το «συναγερμικό κέντρο» που επεξεργάζεται αν κάτι είναι απειλητικό ή ευχάριστο. Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Molecular Psychiatry, η περιοχή αυτή συνδέεται άμεσα με τη ζώνη του εγκεφάλου που σχετίζεται με τα κίνητρα και την κίνηση (ventral striatum).
Όπως εξηγεί η Σάρα Σνίφεν, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, «οι οσμές συνδέονται βαθιά με το συναίσθημα γιατί τα οσφρητικά κέντρα του εγκεφάλου είναι πιο άμεσα δεμένα με περιοχές όπως η αμυγδαλή». Αυτός είναι και ο λόγος που η μυρωδιά ενός φαγητού, ενός προσώπου ή ενός χώρου μπορεί να ξυπνήσει πιο ισχυρές αναμνήσεις από μια φωτογραφία ή μια μελωδία.
Δύο μονοπάτια, δύο κόσμοι
Η μελέτη χαρτογράφησε δύο τύπους νευρώνων στην αμυγδαλή — τους Drd1+ και Drd2+ — οι οποίοι μεταφέρουν πληροφορίες σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου. Οι Drd1+ κατευθύνονται κυρίως προς τον πυρήνα accumbens, ενώ οι Drd2+ καταλήγουν στο λεγόμενο tubular striatum.
Αντί να προκαλούν απλώς «θετικά» ή «αρνητικά» συναισθήματα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η δράση αυτών των κυκλωμάτων εξαρτάται από τον προορισμό τους. Ο τρόπος με τον οποίο ενεργοποιούνται ή μπλοκάρονται μπορεί να καθορίσει αν μια εμπειρία θα καταγραφεί ως ελκυστική ή απωθητική – ή ακόμα και τρομακτική.
Όταν οι ερευνητές ενεργοποίησαν τεχνητά αυτά τα μονοπάτια σε πειραματόζωα, παρατήρησαν διαφορετικούς τύπους αποφυγής: απέφευγαν και τις δύο περιοχές διέγερσης, αλλά με διαφορετικές συμπεριφορές.
Μαθαίνεται ο φόβος;
Σε επόμενο πείραμα, οι επιστήμονες συνέδεσαν ουδέτερες μυρωδιές με ήπια ηλεκτρικά σοκ, αναπαριστώντας τον μηχανισμό με τον οποίο δημιουργούνται συναισθηματικοί συνειρμοί — όπως όταν η μυρωδιά καπνού μάς κάνει να θυμηθούμε μια φωτιά ή ένα τραύμα.
Το μπλοκάρισμα των συγκεκριμένων νευρωνικών δρόμων εμπόδισε τη δημιουργία αυτής της μάθησης φόβου. Αυτό υποδηλώνει ότι δεν αρκεί η «πηγή» του σήματος (οι νευρώνες), αλλά παίζει κρίσιμο ρόλο και ο προορισμός – η περιοχή όπου φτάνει το σήμα.
Αυτή η γνώση μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το άγχος: όχι σαν μία ενιαία διαταραχή, αλλά ως πολλαπλά, διακριτά μονοπάτια φόβου, που ίσως χρειάζονται το καθένα τη δική του προσέγγιση.
