Το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή της οποίας τα πολλά μέρη – από τις μικροσκοπικές λεπτομέρειες των κυττάρων μας μέχρι τα άκρα, τα μάτια, το συκώτι και τον εγκέφαλό μας – έχουν συναρμολογηθεί με συνεχείς αλλαγές και ανατροπές μέσα από την εξέλιξη κατά τη διάρκεια των τεσσάρων δισεκατομμυρίων χρόνων της ιστορίας μας.
Ωστόσο, οι επιστήμονες εξακολουθούν να αναρωτιούνται γιατί εξελιχθήκαμε σε αυτή τη συγκεκριμένη μορφή.
Γιατί, για παράδειγμα, μόνο οι άνθρωποι έχουν πηγούνι; Και γιατί, σε σχέση με το σωματικό βάρος, οι όρχεις του ανθρώπου είναι τριπλάσιοι από αυτούς του γορίλα, αλλά πέντε φορές μικρότεροι από αυτούς του χιμπατζή;
Όπως γράφει στο νέο του βιβλίο, The Tree of Life (Το δέντρο της ζωής) ο εξελικτικός βιολόγος Max Telford, εξακολουθούμε να αναζητούμε τις απαντήσεις σε πολλά από αυτά τα «γιατί».
Ωστόσο, αρχίζουμε να τις βρίσκουμε σε μερικά από αυτά, σύμφωνα με άρθρο του στο BBC.
Πώς φτάσαμε εδώ;
Η ιστορία της εξέλιξης μας λέει πώς, ξεκινώντας από απλά αρχικά στάδια, δημιουργήθηκε κάθε είδος – πότε προστέθηκε κάθε ένα από τα συστατικά που συνθέτουν ένα ζωντανό ον στο σχέδιό του.
Αν αναρριχηθούμε στο εξελικτικό δέντρο της ζωής, μπορούμε να ακολουθήσουμε ένα ελικοειδές μονοπάτι που επισκέπτεται τους όλο και πιο εξειδικευμένους κλάδους στους οποίους ανήκει κάθε είδος.
Εμείς οι άνθρωποι, για παράδειγμα, ήμασταν ζώα πριν γίνουμε σπονδυλωτά, θηλαστικά πριν εξελιχθούμε σε πρωτεύοντα και ούτω καθεξής.
Οι ομάδες ειδών με τις οποίες μοιραζόμαστε κάθε ένα από αυτά τα κλαδιά αποκαλύπτουν τη σειρά με την οποία εμφανίστηκαν τα μέρη του σώματός μας.
Το σώμα και το έντερο (εφευρέσεις του κλαδιού των ζώων) πρέπει να προηγήθηκαν της σπονδυλικής στήλης και των άκρων (κλάδος των σπονδυλωτών), ενώ το γάλα και τα μαλλιά (θηλαστικά) προηγήθηκαν των νυχιών (πρωτεύοντα).
Υπάρχει ένας τρόπος να μελετήσουμε το ξεχωριστό πρόβλημα του γιατί εξελίχθηκαν τα διάφορα μέρη του σώματός μας, αλλά λειτουργεί μόνο αν το χαρακτηριστικό που εξετάζουμε έχει εξελιχθεί περισσότερες από μία φορές σε ξεχωριστούς κλάδους του δέντρου της ζωής. Αυτή η επαναλαμβανόμενη εξέλιξη ονομάζεται «σύγκλιση».
Το μέγεθος έχει σημασία στην εξέλιξη
Ωστόσο, η συγκλίνουσα εξέλιξη γίνεται χρήσιμη όταν τη θεωρούμε ως ένα είδος φυσικού πειράματος.
Το μέγεθος των όρχεων των πρωτευόντων είναι ένα κλασικό παράδειγμα. Οι ενήλικες αρσενικές μαϊμούδες της Αβησσυνίας και μακάκοι έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος. Ωστόσο, όπως οι χιμπατζήδες, οι άνθρωποι και οι γορίλες, αυτές οι παρόμοιες μαϊμούδες έχουν πολύ διαφορετικούς όρχεις.
Θα μπορούσατε να βρείτε αρκετές πιστευτές εξηγήσεις για το διαφορετικό μέγεθος των όρχεων. Οι μεγάλοι όρχεις μπορεί να είναι το αντίστοιχο της ουράς του παγώνι, που δεν είναι χρήσιμοι από μόνοι τους, αλλά είναι ελκυστικοί για τα θηλυκά.
Ωστόσο, η πιο εύλογη εξήγηση σχετίζεται με τον τρόπο που ζευγαρώνουν.
Μονογαμία και πολυγαμία
Ένας αρσενικός πίθηκος colobus ανταγωνίζεται άγρια για την πρόσβαση σε ένα χαρέμι θηλυκών που θα ζευγαρώσουν αποκλειστικά μαζί του.
Οι μακάκοι, από την άλλη πλευρά, ζουν σε ειρηνικές μικτές ομάδες περίπου 30 πιθήκων και έχουν μια διαφορετική προσέγγιση στον έρωτα, όπου όλοι ζευγαρώνουν με όλους: τα αρσενικά με πολλές θηλυκές (πολυγαμία) και οι θηλυκές με πολλούς αρσενικούς (πολυανδρία).
Ο colobus με το χαρέμι του μπορεί να τα βγάλει πέρα με την παραγωγή ελάχιστου σπέρματος – αν μια σταγόνα αρκεί για να γεννήσει ένα μωρό, τότε γιατί να παράγει περισσότερο;
Για έναν αρσενικό μακάκο, ο ανταγωνισμός για την αναπαραγωγή γίνεται σε μια μάχη μεταξύ του σπέρματος του και του σπέρματος άλλων αρσενικών που ζευγάρωσαν πριν ή μετά. Ένας αρσενικός μακάκος με μεγάλους όρχεις θα πρέπει να παράγει περισσότερο σπέρμα, δίνοντάς του μεγαλύτερες πιθανότητες να μεταδώσει τα γονίδιά του.
Είναι μια λογική εξήγηση για το διαφορετικό μέγεθος των όρχεών τους, αλλά είναι αλήθεια; Εδώ μας βοηθά η συγκλίνουσα εξέλιξη.
Αν εξετάσουμε ολόκληρο τον κλάδο των θηλαστικών στο δέντρο της ζωής, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν πολλές ομάδες θηλαστικών που έχουν εξελίξει όρχεις όλων των μεγεθών. Σε όλες σχεδόν αυτές τις ξεχωριστές περιπτώσεις, οι μεγαλύτεροι όρχεις βρίσκονται σταθερά σε είδη που είναι πολυγαμικά και οι μικρότεροι σε είδη που είναι μονογαμικά.
Χάρη στις πολλαπλές παρατηρήσεις που μας παρείχε η συγκλίνουσα εξέλιξη, μπορέσαμε να ανακαλύψουμε αυτή τη συνεπή συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους των όρχεων και της σεξουαλικής ζωής σε όλα τα θηλαστικά. Όσο για τους ανθρώπους, το μέγεθος των όρχεών μας βρίσκεται κάπου στη μέση, «ερμηνεύστε το όπως θέλετε», λέει ο Telford
Τι γίνεται όμως με το ανθρώπινο πηγούνι;
Το ανθρώπινο πηγούνι έχει αποτελέσει γόνιμο έδαφος για διαμάχες μεταξύ επιστημόνων σχετικά με το σκοπό του.
Όπως και με τους όρχεις, υπάρχουν μισή ντουζίνα εύλογες ιδέες για να εξηγήσουν την εξέλιξη του ανθρώπινου πηγουνιού.
Θα μπορούσε να έχει εξελιχθεί για να ενισχύσει τη σιαγόνα ενός μαχητικού πρωτόγονου ανθρώπου.
Ίσως το πηγούνι εξελίχθηκε για να υπερτονίσει τη μεγαλοπρέπεια μιας ανδρικής γενειάδας.
Μπορεί ακόμη και να είναι ένα υποπροϊόν της εφεύρεσης του μαγειρέματος και των πιο μαλακών τροφών που παρήγαγε – ένα άχρηστο προεξέχον τμήμα του προσώπου που απομείνει από την υποχώρηση της σιαγόνας λόγω της εξασθένισης.
Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι το πηγούνι δεν υπάρχει σε κανένα άλλο θηλαστικό, ούτε καν στους πιο κοντινούς μας συγγενείς, τους Νεάντερταλ.
Χάρη στη μοναδικότητα του πηγουνιού του Homo sapiens, ενώ έχουμε μια πλούσια σειρά πιθανών εξηγήσεων για τον εξελικτικό του σκοπό, ελλείψει συγκλίνουσας εξέλιξης, δεν έχουμε κανένα λογικό τρόπο να τις ερευνήσουμε στην πράξη.
Από την Σιμόνη Σωτηρέλη Παπαδοπούλου
