Η ονειροπόληση συνδέεται με χαμηλή απόδοση σε διάφορους γνωστικούς τομείς. Κι όμως, οι άνθρωποι περνάμε το 30–50% του χρόνου μας με το μυαλό μας να περιπλανιέται. Οι συγγραφείς μιας πρόσφατης σχετικής μελέτης από το Πανεπιστήμιο Eötvös Loránd στην Ουγγαρία που δημοσιεύθηκε στο The Journal of Neuroscience, θέλησαν να αμφισβητήσουν προηγούμενη βιβλιογραφία που υποστήριζε ότι η ονειροπόληση επηρεάζει αρνητικά την απόδοση.
«Η ιδέα να μελετήσουμε την πιθανώς ευεργετική επίδραση της περιπλάνησης του νου στην επεξεργασία πληροφοριών μάς ήρθε κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID, όταν είχαμε άφθονο χρόνο για… ονειροπόληση», είπε με χιουμοριστική διάθεση ο Πίτερ Σάιμορ, επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας.
Επιπλέον, οι ερευνητές εμπνεύστηκαν από μελέτες που δείχνουν ότι ο ύπνος μπορεί να προκύψει σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου ακόμη και όταν το άτομο είναι ξύπνιο.
Με απλά λόγια, η ονειροπόληση —όπως υποδηλώνει και το όνομά της— είναι μια μορφή ξεκούρασης ενώ είμαστε σε εγρήγορση και έτσι ο Σάιμορ και οι συνεργάτες του υπέθεσαν ότι, όπως κάθε μορφή ξεκούρασης, μπορεί να δίνει στον εγκέφαλο ένα μικρό «boost».
«Υποθέσαμε ότι η περιπλάνηση του νου ενώ είμαστε ξύπνιοι μπορεί να μην έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις, αλλά αντίθετα, να διευκολύνει την επεξεργασία πληροφοριών —ιδιαίτερα σε εργασίες που δεν απαιτούν έντονη προσοχή και οι οποίες μαθαίνονται χωρίς συνειδητή επίγνωση. Αν η ονειροπόληση διευκολύνει τη μάθηση σε πιθανολογικά σχήματα μάθησης (όπως παρατηρήσαμε), ίσως να μην είναι απαραίτητος ο ύπνος μετά τη μάθηση για τη βελτίωση της απόδοσης. Ίσως αυτού του είδους η μάθηση να μη χρειάζεται καθόλου ύπνο, επειδή η επεξεργασία των πληροφοριών γίνεται κατά την εξάσκηση και τα επεισόδια ονειροπόλησης», δήλωσε ο Σάιμορ.
Ωστόσο, ο ίδιος τόνισε ότι η περιπλάνηση του νου δεν είναι το ίδιο με τον ύπνο.
«Όταν μιλάμε για “ξεκούραση” κατά την εγρήγορση, αναφερόμαστε σε μια κατάσταση κατά την οποία ο εγκέφαλος αποσυνδέεται προσωρινά από τις απαιτήσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος για να ασχοληθεί με εσωτερικές γνωστικές διεργασίες», εξήγησε.
«Παρ’ όλα αυτά, αυτή η αποσύνδεση είναι προσωρινή και περιορισμένη στο χρόνο και το χώρο (σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου). Γι’ αυτό και θυμίζει μεν ορισμένες πτυχές του ύπνου, αλλά διαφέρει σαφώς από τον ύπνο», υπογράμμισε.
Οι ονειροπόλοι βιώνουν μια «ώθηση» στη μάθηση
Για να διαπιστώσουν πώς επηρεάζει πραγματικά η περιπλάνηση του νου τη γνωστική λειτουργία, οι ερευνητές σχεδίασαν μια μελέτη με 27 συμμετέχοντες — νέους ενήλικες στα 20 τους — οι οποίοι κλήθηκαν να ολοκληρώσουν μια απλή μαθησιακή άσκηση.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της άσκησης, οι ερευνητές κατέγραφαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους χρησιμοποιώντας ηλεκτροεγκεφαλογραφία υψηλής πυκνότητας (high-density EEG), μια τεχνολογία ειδικά σχεδιασμένη για πειράματα συμπεριφοράς.
Οι συμμετέχοντες έκαναν μια απλή εργασία που απαιτούσε την εξαγωγή πληροφοριών, χωρίς όμως να απαιτεί υψηλά επίπεδα προσοχής. Μετά την ολοκλήρωση της άσκησης, συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο αξιολογώντας πόσο συγκεντρωμένοι ένιωθαν κατά τη διάρκεια της άσκησης.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι είχαν αφήσει το μυαλό τους να περιπλανηθεί, παρουσίασαν εγκεφαλική δραστηριότητα που υποδήλωνε μια κατάσταση παρόμοια με τον ύπνο την ώρα του πειράματος. Αυτό συνδέθηκε με βελτιωμένη πιθανολογική μάθηση, ειδικά στα πρώτα στάδια της άσκησης.
Με απλά λόγια, οι ονειροπόλοι φάνηκε να βιώνουν μια ώθηση στη μαθησιακή τους ικανότητα.
Επιπλέον, οι ερευνητές βρήκαν ότι τόσο οι ονειροπόλοι όσο και οι συγκεντρωμένοι συμμετέχοντες ήταν εξίσου ικανοί να ολοκληρώσουν την άσκηση με επιτυχία.
«Είναι εντυπωσιακό ότι ο εγκέφαλος μπορεί να μαθαίνει αθόρυβα στο παρασκήνιο ενώ ονειροπολούμε. Η μελέτη υπογραμμίζει ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί συνεχώς, ακόμα κι όταν φαίνεται ότι έχουμε αποσυνδεθεί. Και για όσους έχουν ακούσει ότι ‘δεν προσέχουν αρκετά’, ειδικά για όσους έχουν ΔΕΠΥ, αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως επιβεβαίωση και ελπίδα», σχολίασαν οι ερευνητές.
Πώς συμβάλλει η ονειροπόληση στη μάθηση;
Οι μηχανισμοί με τους οποίους η περιπλάνηση του νου μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της μαθησιακής ικανότητας υπό ορισμένες συνθήκες παραμένουν, ωστόσο, ασαφείς.
Παρά ταύτα, οι επιστήμονες τόνισαν:
«Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι οι περίοδοι περιπλάνησης του νου δεν συνδέονται αρνητικά, αλλά έως έναν βαθμό θετικά, με τη μη συνειδητή, πιθανολογική μάθηση, η οποία αποτελεί μια πολύ θεμελιώδη μορφή μάθησης. […] Η ονειροπόληση μπορεί να αντανακλά μια κατάσταση κατά την οποία οι γνωστικοί πόροι κατανέμονται στην επεξεργασία πληροφοριών εις βάρος των ακριβών απαντήσεων και της διατηρημένης προσοχής. Μια πιθανότητα είναι ότι η περιπλάνηση του νου συνδέεται με νευρωνική δραστηριότητα παρόμοια με τον ύπνο, η οποία διευκολύνει την επεξεργασία πληροφοριών και την εδραίωση της μνήμης. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι η περιπλάνηση του νου αντανακλά μια κατάσταση κατά την οποία οι ελεγχόμενες διαδικασίες μειώνονται και αυξάνεται η συνειρμική, αυτόματη μάθηση.»
Ταυτόχρονα, επισήμαναν ότι η ονειροπόληση δεν είναι πάντα βοηθητική και ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο να επιτρέπουμε στο μυαλό μας να περιπλανιέται σε καταστάσεις που απαιτούν πλήρη εμπλοκή.
«Το εύρημα αυτό δεν αμφισβητεί την ευρέως αποδεκτή παρατήρηση ότι η περιπλάνηση του νου ασκεί αρνητική επίδραση σε διάφορους γνωστικούς τομείς, ειδικά σε αυτούς που απαιτούν έντονη προσοχή», ανέφεραν χαρακτηριστικά.
