Παρά το γεγονός ότι ζούμε σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο, στον οποίο οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης υπόσχονται συνεχή αλληλεπίδραση και εκατοντάδες “φίλους” με ένα… κλικ, πολλοί αναφέρουν ότι αισθάνονται μοναξιά. Αυτή η αντίφαση οδηγεί σε μια σημαντική πολιτισμική μετατόπιση. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται όχι σε άλλους ανθρώπους, αλλά σε συντρόφους Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) για να νιώσουν το αίσθημα του ανήκειν.
Αυτή η μετατόπιση εγείρει κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη φύση των ανθρώπινων σχέσεων, τους κινδύνους της εξάρτησης από την AI για συναισθηματική οικειότητα και την επείγουσα ανάγκη να ξαναχτίσουμε πιο υγιείς, αυθεντικούς κοινωνικούς δεσμούς, επισημαίνουν οι ειδικοί.
Μοναξιά στη σύγχρονη εποχή
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι ερευνητές έχουν καταγράψει μια σταθερή αύξηση των ποσοστών των ατόμων που αισθάνονται μοναξιά στις δυτικές κοινωνίες. Οι έρευνες δείχνουν ότι ένας σημαντικός αριθμός τόσο νέων όσο και ηλικιωμένων βιώνουν μάλιστα χρόνια μοναξιά. Η πανδημία COVID-19 επιδείνωσε περαιτέρω αυτό το φαινόμενο, διακόπτοντας τις διαπροσωπικές επαφές και αντικαθιστώντας τις με ψηφιακές αλληλεπιδράσεις που, αν και βολικές, συχνά στερούνται βάθους.
Η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα δυσάρεστο συναίσθημα· αποτελεί σοβαρή απειλή για την υγεία. Μια μετα-ανάλυση με περισσότερους από 300.000 συμμετέχοντες έδειξε ότι οι ισχυρές κοινωνικές σχέσεις αυξάνουν την πιθανότητα επιβίωσης κατά 50% σε μέσο χρονικό διάστημα 7,5 ετών—ένα μέγεθος επίδρασης συγκρίσιμο με τη διακοπή του καπνίσματος ή τη μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ.
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Σύνδεση ή ψευδαίσθηση;
Τα social media προσφέρουν αμέτρητες ευκαιρίες για σύνδεση. Μπορούμε να δούμε τις αναρτήσεις των φίλων μας, να κάνουμε “like” σε φωτογραφίες και να μοιραστούμε στιγμές από τη ζωή μας άμεσα.
Ωστόσο, αυτές οι πλατφόρμες έχουν σχεδιαστεί κυρίως για να μεγιστοποιούν την αλληλεπίδραση, όχι για να προάγουν τη γνήσια οικειότητα ή επαφή. Οι αλληλεπιδράσεις είναι συχνά σύντομες, επιφανειακές και βασίζονται περισσότερο στην εικόνα παρά στην ουσία.
Αντί να εμβαθύνουν τους δεσμούς, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να επιτείνουν τη μοναξιά με διάφορους τρόπους:
- Επιφανειακή επιβεβαίωση: Τα “likes” και τα σχόλια προσφέρουν στιγμιαία ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, αλλά σπάνια οδηγούν σε πραγματικό αίσθημα κατανόησης ή αξίας.
- Κουλτούρα σύγκρισης: Η συνεχής έκθεση στις ζωές των άλλων μπορεί να τροφοδοτήσει τη ζήλια, την ανεπάρκεια και την αποξένωση.
- Ποσότητα έναντι ποιότητας: Το να έχει κανείς εκατοντάδες διαδικτυακές επαφές δεν ισοδυναμεί με το να έχει έστω και λίγους ανθρώπους να στηριχτεί στις δύσκολες στιγμές.
Στροφή προς την τεχνητή νοημοσύνη για συντροφιά
Μέσα σε αυτό το κλίμα, δεν προκαλεί έκπληξη ότι ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν παρηγοριά στις σχέσεις με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Τα chatbots, οι εικονικοί σύντροφοι και οι “φίλοι” AI εξελίσσονται όλο και πιο πολύ. Αυτά τα συστήματα μπορούν να προσφέρουν προσεκτική ακρόαση, μη επικριτικές απαντήσεις, ακόμη και προσομοιωμένη στοργή.
Για ορισμένους, η συντροφιά της AI αποτελεί έναν ασφαλή χώρο, απαλλαγμένο από τις πολυπλοκότητες και την ευαλωτότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Είναι πάντα διαθέσιμη, υπομονετική και προσαρμοστική….
Ωστόσο, ενώ οι σύντροφοι AI μπορούν να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση από τη μοναξιά, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συναισθηματική πληρότητα μιας αυθεντικής ανθρώπινης σχέσης.
Η γνήσια οικειότητα βασίζεται στην κοινή ευαλωτότητα, την απρόβλεπτη φύση της ίδιας της ζωής και την αμοιβαιότητα—χαρακτηριστικά που ούτε τα πιο εξελιγμένα αλγοριθμικά μοντέλα δεν μπορούν να αναπαράγουν. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η εξάρτηση από τις σχέσεις με την AI να ενισχύει την αποφυγή των διαπροσωπικών επαφών, οδηγώντας σε ακόμη βαθύτερη απομόνωση με τον καιρό.
Η κοινωνική σύνδεση έχει σημασία
Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον. Ο εγκέφαλος και το σώμα μας εξελίχθηκαν μέσα σε μικρές ομάδες, στις οποίες η επιβίωση εξαρτιόταν από τη συνεργασία, την εμπιστοσύνη και τους συναισθηματικούς δεσμούς. Η κοινωνική σύνδεση δεν ενισχύει μόνο την ευημερία· ρυθμίζει το άγχος, υποστηρίζει την διαμόρφωση της ταυτότητας του ατόμου και δίνει νόημα στη ζωή.
Όταν οι άνθρωποι αποσυρόμαστε σε μοναχικές σχέσεις με την AI ή παραμένουμε εγκλωβισμένοι σε επιφανειακές διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις, κινδυνεύουμε να στερηθούμε τα βαθιά οφέλη των ανθρώπινων σχέσεων. Οι φιλίες, οι οικογενειακοί δεσμοί και οι σχέσεις μέσα στην κοινότητα λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες ενάντια στις ψυχικές ασθένειες και προσφέρουν ανθεκτικότητα απέναντι στις προκλήσεις της ζωής.
Η άνοδος των σχέσεων με την AI δεν είναι απαραίτητα “κακή”. Σε ορισμένα πλαίσια, οι σύντροφοι AI μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα, προσφέροντας παρηγοριά όσο τα άτομα αποκτούν την αυτοπεποίθηση και τις δεξιότητες για να επανασυνδεθούν με άλλους ανθρώπους. Μπορεί ακόμη να έχουν θεραπευτικές εφαρμογές. Δεν πρέπει όμως να επιτραπεί στην AI να αντικαταστήσει το αναντικατάστατο. Χρειάζεται λοιπόν ισορροπία: να αξιοποιούμε την τεχνολογία στο μέτρο που μας βοηθά, αλλά και να καλλιεργούμε το θάρρος να αντιμετωπίζουμε το απρόβλεπτο των ανθρώπινων σχέσεων, που κρύβει τόση ομορφιά…
