Όλοι έχουμε βιώσει στιγμές έντονου άγχους που μένουν χαραγμένες στη μνήμη μας: μια ομιλία που μας τρομάζει πάνω στη σκηνή ή μια κρίση πανικού σε μια σημαντική εξέταση. Ωστόσο, συχνά είναι οι μικρές, καθημερινές στιγμές άγχους που, αθροιστικά, έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στη ζωή μας, χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε. Μια βασική αιτία είναι το λεγόμενο «Just-In-Case» (JIC) ή «για παν ενδεχόμενο»—η τάση να προβλέπουμε πιθανά προβλήματα και να ενεργούμε για να τα αποτρέψουμε, ακόμα και όταν δεν υπάρχει πραγματική ανάγκη.

Τι είναι το JIC άγχος

Η λογική του JIC είναι απλή: «Καλύτερα να κάνω κάτι, σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά». Μπορεί να ακούγεται αθώο: να ελέγξετε αν κλειδώσατε την πόρτα, να μελετήσετε ξανά ένα κεφάλαιο, να βάλετε ένα επιπλέον εσώρουχο στο ταξίδι—«για καλό και για κακό».

Κάθε μικρή κίνηση που υποκύπτει σε αυτήν την ανάγκη γίνεται μια συμπεριφορά ασφαλείας—μια ενέργεια που προσωρινά μειώνει το άγχος αλλά μακροπρόθεσμα το ενισχύει. Παραδείγματα είναι:

Αυτές οι συμπεριφορές λειτουργούν με μηχανισμό αρνητικής ενίσχυσης: προσωρινά ανακουφίζουν το άγχος και έτσι αυξάνεται η πιθανότητα να τις επαναλάβουμε. Με τον καιρό, γίνονται έντονες, επαναλαμβανόμενες και προβληματικές.

Ο κίνδυνος των μικρών στιγμών

Κάθε μεμονωμένη συμπεριφορά ασφαλείας μπορεί να φαίνεται ασήμαντη—και μερικές φορές όντως μας βοηθά. Αν π.χ. επιστρέψουμε να κλειδώσουμε την πόρτα και διαπιστώσουμε ότι είναι ξεκλείδωτη, η εμπειρία ενισχύει τη συμπεριφορά μας.

Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν αυτές οι συμπεριφορές γίνονται συνήθεια. Αντί να μειώνουν το άγχος, το διατηρούν ή ακόμα το αυξάνουν. Επαναλαμβανόμενος έλεγχος μπορεί να οδηγήσει σε αμφιβολία για ό,τι είδαμε με τα ίδια μας τα μάτια και σε απώλεια εμπιστοσύνης στις αποφάσεις μας.

Πώς να αντιμετωπίσετε το JIC άγχος

Δεν χρειάζεται να σταματήσετε εντελώς τις JIC συμπεριφορές—το πρόβλημα είναι όταν αυτές αρχίζουν να προκαλούν έντονο άγχος ή επηρεάζουν τη ζωή σας. Σε αυτή την περίπτωση, είναι σημαντικό να μάθετε να λέτε «όχι»:

  • Αναγνωρίστε την ένταση: Προσέξτε πότε οι συμπεριφορές σας αυξάνονται.

  • Αξιολογήστε το κόστος: Σκεφτείτε αν η συμπεριφορά πραγματικά σας ωφελεί ή απλώς σας καθηλώνει.

  • Εφαρμόστε εναλλακτικές στρατηγικές: Αντί για επαναλαμβανόμενο έλεγχο, δοκιμάστε αποδοχή της αβεβαιότητας ή αναδιαμόρφωση της σκέψης σας.

Το «Just-In-Case» άγχος μπορεί να φαίνεται αθώο, αλλά οι μικρές στιγμές του αθροίζονται και μπορούν να ελέγξουν τη ζωή μας. Το πρώτο βήμα για απελευθέρωση είναι να αναγνωρίσουμε αυτές τις στιγμές και να μάθουμε να λέμε «όχι» στις επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που μας κρατούν δεμένους.