Για κάποιο λόγο σήμερα ξύπνησα και στο κεφάλι μου έπαιζε από το πρωί το «All I want for Christmas is You» της Mariah Carrey. Οι γιορτές αργούν ακόμα και δεν νομίζω να το άκουσα στο ραδιόφωνο. Μα πώς γίνεται να μου «κόλλησε» αυτό το τραγούδι; Σίγουρα σου έχει συμβεί κι εσένα κάτι παρόμοιο. Σύμφωνα με έρευνες, το 90% των ανθρώπων βιώνουν το φαινόμενο που στα αγγλικά ονομάζεται «earworm» ή «Involuntary Musical Imagery».
Ποιος είναι ο λόγος; Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα περισσότερα από αυτά δεν εμφανίζονται τυχαία. Αντίθετα, συνδέονται με συναισθήματα, πρόσφατες εμπειρίες ή σκέψεις που δεν έχουν βρει ακόμη διέξοδο. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τη μουσική σαν έναν κώδικα, για να εκφράσει όσα δεν μπορούν εύκολα να ειπωθούν.
Smart info: Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Psychology of Music έδειξε ότι όσο πιο οικείο είναι ένα τραγούδι τόσο πιο πιθανό είναι να μας «κολλήσει».
Και δεν είναι μόνο η μουσική. Ο νευρολόγος Oliver Sacks είχε παρατηρήσει ότι όταν ο εγκέφαλος στερείται ερεθισμάτων, για παράδειγμα σε ανθρώπους με απώλεια ακοής, τείνει να δημιουργεί εικόνες ή ήχους για να «γεμίσει τα κενά». Αυτό δείχνει ότι η ανάγκη μας για νόημα είναι τόσο ισχυρή, που ο εγκέφαλος προτιμά να δημιουργήσει κάτι δικό του από το τίποτα.
Οι άνθρωποι είμαστε προγραμματισμένοι να αναζητούμε μοτίβα
Θέλουμε να βρίσκουμε νόημα ακόμα και στο πιο τυχαίο ερέθισμα. Ένα χρώμα που μας ξυπνά μια μνήμη, μια φράση που παίζει στο repeat στο μυαλό μας, ένα déjà vu… Όλα αυτά μπορεί να μοιάζουν με τυχαίες λεπτομέρειες, αλλά ο ψυχισμός μας τις φορτίζει με σημασία. Η ψυχολογία μιλά γι’ αυτό ως «patternicity», δηλαδή την τάση να αναγνωρίζουμε νοήματα εκεί που μπορεί να μην υπάρχουν.
Όμως, ακόμη κι αν δεν υπάρχει «αντικειμενικό» μήνυμα, το προσωπικό νόημα που αποδίδουμε εμείς έχει αξία. Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί σύμβολα και μεταφορές, όπως τα όνειρα, για να μας βοηθήσει να επεξεργαστούμε συναισθήματα και αποφάσεις. Ένα τραγούδι που εμφανίζεται απρόσμενα μπορεί να είναι η εσωτερική μας φωνή που μας δείχνει πού να στρέψουμε την προσοχή μας.
Όταν το ασυνείδητο δίνει τη λύση
Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτερες ιδέες και οι πιο δημιουργικές λύσεις συχνά εμφανίζονται τη στιγμή που δεν τις αναζητούμε συνειδητά. Ορισμένοι νευροεπιστήμονες υπογραμμίζουν ότι τα «aha moments» γεννιούνται από διεργασίες του ασυνείδητου, που δουλεύει στο παρασκήνιο ενώ εμείς κάνουμε κάτι άλλο. Έτσι, μια φράση, ένας στίχος ή μια εικόνα μπορεί να είναι το «τελικό προϊόν» της εσωτερικής μας επεξεργασίας.
Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτά τα «μηνύματα»
- Να μην τα απορρίπτουμε αμέσως: Αν κάτι «κολλήσει» στο μυαλό μας, αξίζει να αναρωτηθούμε: γιατί τώρα; τι μου θυμίζει; τι συναισθήματα προκαλεί;
- Να τα καταγράφουμε: Η καταγραφή ενός στίχου ή μιας εικόνας μπορεί να μας αποκαλύψει βαθύτερες σκέψεις.
- Να τα χρησιμοποιούμε δημιουργικά: Ένα τραγούδι μπορεί να γίνει αφορμή για γράψιμο, ζωγραφική ή απλώς για αναστοχασμό.
- Να παρατηρούμε τα μοτίβα με τον χρόνο: Αν κάποια θέματα επανέρχονται, ίσως είναι ο τρόπος του μυαλού μας να επιμένει σε κάτι που δεν πρέπει να αγνοούμε.
Πώς «ξεκολλάει» ένα τραγούδι
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Ρίντινγκ εξέτασαν έναν πρωτότυπο τρόπο για να «ξεκολλήσουμε» ένα τραγούδι από το μυαλό μας. Στα πλαίσια της μελέτης τους που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό The Quarterly Journal of Experimental Psychology, ζήτησαν από εθελοντές να ακούσουν δύο ιδιαίτερα δημοφιλή τραγούδια, το Play Hard του David Guetta και το Payphone των Maroon 5.
Έπειτα, τους έβαλαν για τρία λεπτά να πατούν ένα πλήκτρο κάθε φορά που το τραγούδι τους ερχόταν ξανά στο μυαλό, υπό τρεις διαφορετικές συνθήκες: μασώντας τσίχλα, χτυπώντας ρυθμικά τα δάχτυλά τους ή χωρίς να κάνουν τίποτα.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η πιο αποτελεσματική «άμυνα» απέναντι στα επίμονα μουσικά κολλήματα ήταν η τσίχλα. Όσοι μασούσαν σκέφτονταν πολύ πιο σπάνια το τραγούδι, σε σχέση με τις άλλες δύο συνθήκες, ενώ ο χρόνος που το αναπαρήγαγαν νοερά μειώθηκε περίπου κατά ένα τρίτο.
Οι συγγραφείς της μελέτης ελπίζουν ότι τα ευρήματα ίσως ανοίγουν τον δρόμο για τη χρήση της ίδιας τεχνικής και απέναντι σε άλλες ανεπιθύμητες ή ενοχλητικές σκέψεις.
