Την ώρα που η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την εξάρτηση παιδιών και εφήβων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μία πιο σιωπηρή μεταβολή σημειώνεται στους ηλικιωμένους που τείνουν να περνούν ώρες μπροστά στην οθόνη ή να μην αποχωρίζονται τα παιχνίδια στο κινητό.
Η «ψηφιακή γενιά» των 60+ επαναπροσδιορίζει τι σημαίνει εθισμός στην οθόνη μεταβάλλοντας μια νεανική υπόθεση σε χαρακτηριστικό της τρίτης ηλικίας. Οι ψηφιακές συνήθειες που καθόρισαν την εφηβεία μεταφέρονται τώρα και στα γηρατειά. «Ορισμένοι ηλικιωμένοι αρχίζουν να ζουν ολοένα και περισσότερο μέσα από τα κινητά τους, με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι έφηβοι», σημειώνει ο Ίψιτ Βάια, επικεφαλής του Εργαστηρίου Τεχνολογίας και Γήρανσης στο Νοσοκομείο McLean του Χάρβαρντ.
Όπως αναφέρει άρθρο του Economist, από το 2019 έχουν περάσει τις πόρτες του βρετανικού κέντρου διαταραχών εθισμού σε βιντεοπαιχνίδια εκατοντάδες έφηβοι, αλλά τελευταία ζητούν θεραπεία άνθρωποι άνω των 40 ετών. Μάλιστα, η μεγαλύτερη σε ηλικία ασθενής, εθισμένη σε παιχνίδια στο κινητό της, ήταν 72 ετών.
Ο κοινωνικός ψυχολόγος και συγγραφέας Τζόναθαν Χάιντ μιλάει για μια «αγχωμένη γενιά» παιδιών, ομάδες γονέων όπως η «Smartphone Free Childhood» κηρύττουν την αποχή. Ωστόσο, οι… παππούδες τους φαίνεται να τους ξεπερνούν. Οι σημερινοί εξηντάρηδες, ήδη εξοικειωμένοι με την ψηφιακή τεχνολογία, περνούν ατελείωτες ώρες στις έξυπνες συσκευές καθώς βαδίζουν ή ήδη έχουν μπει στη συνταξιοδότηση.
Οι ηλικιωμένοι ως αναδυόμενη αγορά
Οι ηλικιωμένοι υπήρξαν εδώ και χρόνια φανατικοί τηλεθεατές. Ο ελεύθερος χρόνος, η περιορισμένη κινητικότητα και η μοναξιά βοήθησαν σε αυτό. Πέρυσι, οι άνω των 75 στη Βρετανία είδαν τηλεόραση πάνω από πέντεμισι ώρες ημερησίως, πέντε περισσότερες από τις ηλικίες 16 – 24 ετών.
Αν και πριν από μία δεκαετία πολλοί λίγοι άνω των 65 είχαν smartphone, οι νέοι συνταξιούχοι συγκαταλέγονται πλέον στους πιο ενθουσιώδεις χρήστες ψηφιακών συσκευών. Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας GWI σε επτά χώρες, οι άνω των 65 ετών είναι πιο πιθανό από τους κάτω των 25 ετών να διαθέτουν tablets, smart TV, e-readers ή ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Από την πλευρά τους, οι τεχνολογικές εταιρείες βλέπουν στους ηλικιωμένους μια αναδυόμενη αγορά. Τεχνολογικό κολοσσός λανσάρει ακουστικά που λειτουργούν και ως ακουστικά βαρηκοΐας, καθώς και ρολόγια που μπορούν να εκτελέσουν ηλεκτροκαρδιογράφημα ή να καλέσουν ασθενοφόρο σε περίπτωση πτώσης του χρήστη. Διόλου τυχαίο ότι το 17% των άνω των 65 ετών διαθέτει smartwatch.
Η επόμενη γενιά συνταξιούχων είναι ακόμα πιο ενθουσιώδης με τα ψηφιακά gadgets. Σχεδόν ένας στους πέντε, ηλικίας από 55 έως 64 ετών – έχει κονσόλα παιχνιδιών. Η συνταξιοδότηση αρχίζει να μοιάζει περισσότερο με «Grand Theft Auto» και ο χρόνος που περνούν οι ηλικιωμένοι μπροστά στις οθόνες αυξάνεται. Τα κινητά και τα tablets δεν αντικαθιστούν απλώς άλλες μορφές μέσων, αλλά προστίθενται στο συνολικό ημερήσιο χρόνο μπροστά στις οθόνες.
Η Ofcom διαπίστωσε ότι πέρυσι οι Βρετανοί άνω των 65 ετών πέρασαν πάνω από τρεις ώρες την ημέρα online μέσω κινητών, υπολογιστών και tablets. Αυτό αντιστοιχεί στο μισό του χρόνου που αφιερώνουν οι νέοι 18 – 24 ετών. Όμως, αν συνυπολογιστούν τηλεόραση και έξυπνες συσκευές, οι συνταξιούχοι καταγράφουν συνολικά περισσότερη «ώρα οθόνης» από τους νέους ενήλικες.
Στις χώρες όπου το φαινόμενο είναι πιο έντονο, αρχίζει να εκδηλώνεται ανησυχία για τους ηλικιωμένους χρήστες smartphones, ανάλογη με εκείνη που υπάρχει για τους εφήβους. Ιαπωνική έρευνα διαπίστωσε ότι ο αυξημένος χρόνος οθόνης συνδέεται με λιγότερη σωματική δραστηριότητα στους ηλικιωμένους, ενώ μια κινεζική μελέτη σε άτομα άνω των 60 τον συνέδεσε με χειρότερη ποιότητα ύπνου.
Όταν η ψηφιακή απάντηση στη μοναξιά γίνεται επικίνδυνη
Καθώς τα smartphones και οι εφαρμογές εισχωρούν στην καθημερινότητα των συνταξιούχων, τα όρια ανάμεσα στην εξάρτηση και τη διευκόλυνση ή την ψυχαγωγία θολώνουν και οι κίνδυνοι ελλοχεύουν.
Σε αντίθεση με τους περισσότερους εφήβους, τα κινητά και τα tablets των ηλικιωμένων είναι συχνά συνδεδεμένα με τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Οι «μικροσυναλλαγές» μέσα στα παιχνίδια μπορούν να αδειάσουν πορτοφόλια. Οι διαδικτυακοί απατεώνες έχουν πλέον τη δυνατότητα να προσεγγίσουν και να κλέψουν τα θύματά τους μέσα από την ίδια εφαρμογή.
Σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ειδικά, οι ηλικιωμένοι έχουν υιοθετήσει το WhatsApp για επικοινωνία και αγορές, σημειώνει ο δρ. Βάια «κι αυτός είναι ο λόγος που το WhatsApp έχει γίνει και το αγαπημένο εργαλείο των απατεώνων».
Επίσης οι ηλικιωμένοι είναι αφεντικά του εαυτού τους όταν βρίσκονται μπροστά στην οθόνη και μπορεί να μην έχουν κανέναν να τους προτρέψει να ζητήσουν βοήθεια αν την χρειάζονται. «Με τους ηλικιωμένους, μερικές φορές δεν υπάρχει κανείς τριγύρω ή, αν υπάρχει, κανείς δεν προσέχει πραγματικά τι κάνουν στον υπολογιστή τους», λέει η Ενριέτα Μπόουντεν-Τζόουνς, διευθύντρια βρετανικής κλινικής εθισμού στο gaming.
Ανησυχητικές ή παραπλανητικές ειδήσεις αποτελούν ιδιαίτερη απειλή για την τρίτη ηλικία, η οποία έχει διπλάσιες πιθανότητες από τους νέους κάτω των 25 ετών να χρησιμοποιεί εφαρμογές ή ιστοσελίδες ενημέρωσης. Πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ έδειξε ότι η αποχή από το Facebook οδήγησε σε μικρές βελτιώσεις της ψυχικής υγείας σε χρήστες όλων των ηλικιών, ωστόσο το θετικό αποτέλεσμα ήταν πάνω από διπλάσιο στους μεγαλύτερους σε ηλικία συμμετέχοντες.
Τα οφέλη
Παρόλα αυτά, η αύξηση του χρόνου που αφιερώνουν οι ηλικιωμένοι μπροστά στην οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή τους δεν είναι απαραίτητα κάτι αρνητικό. Από διαδικτυακές λειτουργίες εκκλησιών μέσω Zoom μέχρι online μαθήματα γιόγκα και απομακρυσμένες λέσχες ανάγνωσης, η συνδετική δύναμη του διαδικτύου είναι ανεκτίμητη για όσους δυσκολεύονται να βγουν από το σπίτι.
Η Μπόουντεν-Τζόουνς πιστεύει ότι για ανθρώπους που μένουν στο σπίτι επειδή δεν μπορούν ή δεν νιώθουν ικανοί να μετακινηθούν, η δυνατότητα να συνεχίσουν δραστηριότητες διαδικτυακά «είναι πραγματικά υπέροχη». Οι εφαρμογές μηνυμάτων φέρνουν την οικογένεια πιο κοντά. Τα παιχνίδια σκοτώνουν την ανία και γνωστές εφαρμογές μουσικής λειτουργούν ως «μηχανές νοσταλγίας» που ανασύρουν μουσικές και βίντεο από την παιδική ηλικία.
Οι «κολλημένοι με την οθόνη» ηλικιωμένοι έχουν και μερικά πλεονεκτήματα έναντι των εφήβων. Ενώ τα smartphones μπορούν να απομακρύνουν τους νέους από τις πραγματικές σχέσεις, οι ηλικιωμένοι έχουν ήδη οικοδομήσει τους βασικούς κοινωνικούς δεσμούς της ζωής τους. «Διαθέτουν διαμορφωμένες συμπεριφορές, σταθερές σχέσεις και καθιερωμένους τρόπους επικοινωνίας. Τα smartphones μπορούν συχνά να τα ενισχύσουν αυτά», εξηγεί από την πλευρά του ο δρ. Βάια.
Από την άλλη, αυτός ο ευεργετικός ως έναν βαθμό χρόνος μπροστά στην οθόνη εγείρει νέα ερωτήματα: Πόσο πολύ είναι το πολύ; Αν και οι ειδικοί μέσα από τις μελέτες εκφράζουν την ανησυχία τους για την επίπτωση από τον καθιστικό τρόπο ζωής, άλλες έρευνες δείχνουν ότι η χρήση ψηφιακών συσκευών μπορεί να ενισχύει τη νοητική διαύγεια και εγρήγορση. Από τις πλατφόρμες ταινιών μέχρι την εικονική πραγματικότητα, η τρίτη ηλικία ανακαλύπτει έναν νέο κόσμο και ίσως μια δεύτερη νεότητα αναφέρει το βρετανικό μέσο.
Αν και προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι η υπερβολική χρήση οθονών επηρεάζει αρνητικά τη συγκέντρωση και τη μνήμη, οδηγώντας σε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν «ψηφιακή άνοια», τον περασμένο Απρίλιο μια μετα-ανάλυση μελετών σε περισσότερους από 400.000 ηλικιωμένους έδειξε ότι όσοι άνω των 50 ετών χρησιμοποιούν συστηματικά ψηφιακές συσκευές παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά γνωστικής φθοράς σε σχέση με εκείνους που δεν τις χρησιμοποιούν.
Ο ενθουσιασμός των ηλικιωμένων για την τεχνολογία δεν δείχνει σημάδια κάμψης. Το επόμενο ψηφιακό «σύνορο» για τους ηλικιωμένους ίσως είναι η εικονική πραγματικότητα (VR), που επιτρέπει σε ανθρώπους καθηλωμένους στο σπίτι να απολαμβάνουν εμπειρίες ζωής, σε οποιοδήποτε τόπο ή χρόνο επιθυμούν. Αυτό μπορεί είτε να αναζωπυρώσει ευχάριστες αναμνήσεις είτε να επαναφέρει ξεχασμένα περιστατικά και να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να συμβιβαστούν με παλιά, άλυτα συναισθήματα, σημειώνει ο δρ. Βάια.
*Από την Ιωάννα Κουμπαρέλη
