Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το «να ζεις καλά» και το «να είσαι καλά» σαν να είναι το ίδιο με το «να είσαι ευτυχισμένος», λέει ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια», «αλλά για τη φύση αυτής της ευτυχίας, διαφωνούν…». Σύγχρονοι δημοσκόποι και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν ασχοληθεί με την ευτυχία και τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι.
Για περισσότερο από μια δεκαετία, οι ερευνητές πίσω από την Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας (World Happiness Report) προσπάθησαν να κωδικοποιήσουν μια συγκριτική κλίμακα για την ευημερία και να τονίσουν τα μέρη όπου ευδοκιμεί, με στόχο να προσανατολίσουν την παγκόσμια δημόσια πολιτική γύρω από την ανθρώπινη ευτυχία.
Βασικοί παράγοντες που εξετάζουν περιλαμβάνουν την υλική ευημερία, το να μοιράζονται γεύματα, να προσφέρουν σε άλλους και να βοηθούν αγνώστους. «Είμαστε πολύ κοινωνικά πλάσματα και οι ενέργειες που βοηθούν στην ενίσχυση των επαφών με τους άλλους είναι πολύ πιθανό να μας προσφέρουν ευτυχία», δήλωσε η Lara Aknin, καθηγήτρια κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser και συντάκτρια της φετινής Έκθεσης Παγκόσμιας Ευτυχίας.
Από την άλλη πλευρά: η φτώχεια, η ανισότητα και η έλλειψη διασύνδεσης συχνά φαίνεται να εμποδίζουν την ευτυχία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς οι οικογένειες συγκεντρώθηκαν χθες (27/11) για την Ημέρα των Ευχαριστιών, η εθνική στιγμή της συντροφικότητας έρχεται σε πλήρη αντίθεση με μια αυξανόμενη τάση στην καθημερινή ζωή: Περισσότεροι από ένας στους 4 Αμερικανούς ανέφεραν ότι έτρωγαν όλα τα γεύματά τους μόνοι τους μια τυπική μέρα το 2023, από 1 στους 6 το 2003.
Να πώς μοιάζει η ευτυχία σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με δημοσίευμα της αμερικανικής εφημερίδας Washington Post, που βασίζεται σε στοιχεία τόσο της ετήσιας Έκθεσης Παγκόσμιας Ευτυχίας όσο και σε έρευνες που έχουν γίνει σε εθνικό επίπεδο ανά τον κόσμο.
Πώς μετράς την ευτυχία;
Η Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας δημοσιεύεται από το Κέντρο Ερευνών Ευημερίας στην Οξφόρδη, το Δίκτυο Λύσεων Αειφόρου Ανάπτυξης του ΟΗΕ και μια ανεξάρτητη συντακτική επιτροπή, με δημοσκόπηση της Gallup. Η έκθεση χρησιμοποιεί την κλίμακα Cantril, που αναπτύχθηκε από τον ερευνητή Hadley Cantril, για να ερευνήσει ανθρώπους σε περισσότερες από 140 χώρες σχετικά με την αυτοαναφερόμενη ευημερία τους – και να εξετάσει τις συνθήκες που την προκαλούν.
Οι ερωτηθέντες καλούνται να αξιολογήσουν την ευτυχία τους με μια κλίμακα 10 σκαλοπατιών, στην οποία το «10» αντιπροσωπεύει την ιδανική ζωή – μια μεθοδολογία που έχει τους επικριτές της, ορισμένοι από τους οποίους διαπιστώνουν ότι της λείπουν πιο λεπτές έννοιες ευημερίας.
Η έκθεση περιλαμβάνει μια κατάταξη ευτυχίας ανά χώρα, με βάση αυτές τις απαντήσεις, η οποία τείνει να τραβάει τη μεγαλύτερη προσοχή. Αλλά κοιτάζει επίσης πέρα από την πιο υψηλού προφίλ κατάταξή της, και σε άλλες μετρήσεις για ποικίλες πηγές ευτυχίας σε όλο τον κόσμο.
«Η Φινλανδία είναι η χώρα της ήσυχης ικανοποίησης»
Η Φινλανδία κυριαρχεί στα παγκόσμια charts ευτυχίας για οκτώ χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της πιο πρόσφατης έκθεσης που κυκλοφόρησε στις αρχές του έτους.
«Η Φινλανδία είναι η χώρα της ήσυχης ικανοποίησης», περιέγραψε χαρακτηριστικα ο Frank Martela, καθηγητής που ερευνά την ανθρώπινη ευημερία και τα κίνητρα στο Πανεπιστήμιο Aalto στη Φινλανδία. «Όταν οι Φινλανδοί σταματούν να σκεφτούν τη ζωή τους, συνειδητοποιούν ότι τα πράγματα είναι σχετικά εντάξει».
Άλλες σκανδιναβικές χώρες – όπως η Ισλανδία, η Σουηδία και η Νορβηγία – με υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, χαμηλή εισοδηματική ανισότητα και χαμηλά ποσοστά φτώχειας ήταν οι σταθεροί σύντροφοί της στην παγκόσμια κατάταξη.
«Οι σκανδιναβικές χώρες προσφέρουν επίσης καθολικά επιδόματα πρόνοιας για τους πολίτες τους», εξήγησε ο Μαρτέλα. «Η έρευνα δείχνει ότι η παροχή δωρεάν υγειονομικής περίθαλψης, δωρεάν εκπαίδευσης, επιδομάτων ανεργίας, άδειας μητρότητας και πατρότητας θα οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή».
Ο ρόλος μιας κυβέρνησης που λειτουργεί καλά και οι πολιτικές ελευθερίες δεν μπορούν να υποτιμηθούν, υπογράμμισε.
Ωστόσο, η Φινλανδία, η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο όσον αφορά στην «ικανοποίηση από τη ζωή» με βάση τη συνολική μέτρηση της έκθεσης, κατατάσσεται χαμηλότερα σε ορισμένες άλλες κατηγορίες που εξετάζουν οι συγγραφείς: φιλανθρωπία, βοήθεια αγνώστων και κατανάλωση γευμάτων στην κοινότητα.
Τα χαμηλότερα επίπεδα ατομικής προσφοράς και εθελοντισμού θα μπορούσαν να εξηγηθούν από τη φινλανδική προτίμηση για καθολική έναντι της στοχευμένης κοινωνικής βοήθειας. Όταν οι κάτοικοι ερωτώνται αν πιστεύουν ότι ένας γείτονας, ένας αστυνομικός ή ένας άγνωστος θα επέστρεφε ένα πορτοφόλι που έπεσε στον ιδιοκτήτη του, οι Φινλανδοί λένε πως πιστεύουν ότι άνθρωποι και στις τρεις κατηγορίες θα ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν.
Η Ινδονησία της προσφοράς
Η Ινδονησία, η τέταρτη σε πληθυσμό χώρα στον κόσμο, βρίσκεται στην κορυφή της κατάταξης της έκθεσης των χωρών όπου το μεγαλύτερο μερίδιο των ανθρώπων έκανε μια φιλανθρωπική δωρεά και πρόσφερε εθελοντικά τον χρόνο του τον περασμένο μήνα.
Η ινδονησιακή έννοια του «gotong royong» – που σημαίνει «συνεργασία» ή «κάνουμε πράγματα μαζί» – είναι πανταχού παρούσα, από τη διοργάνωση γάμων μέχρι την αντιμετώπιση καταστροφών, δήλωσε η Aulia Nastiti, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Προηγμένης Έρευνας στο Πανεπιστήμιο Monash της χώρας.
«Αυτό το πνεύμα αμοιβαίας βοήθειας είναι βαθιά ενσωματωμένο στην κοινωνική ζωή» σε όλο το αρχιπέλαγος, τόνισε, προσθέτοντας πως «οι άνθρωποι μεγαλώνουν με την προσδοκία ότι δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα μόνοι τους, συσπειρώνονται γύρω από την οικογένειά τους, τους γείτονές τους ή την τοπική κοινότητα του τζαμιού, εάν έχουν πρόβλημα».
Για πολλούς οπαδούς του Ισλάμ, της θρησκείας της πλειοψηφίας της χώρας, η υποχρεωτική καθώς και η εθελοντική προσφορά θεωρείται ηθικό καθήκον και πνευματική πράξη. Αλλά τα επίπεδα προσφοράς επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από μια σειρά παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών πολιτικών και της κρατικής συμμετοχής στην κοινωνική πρόνοια.
Η Τζαμάικα του εθελοντισμού
Οι κάτοικοι της Τζαμάικα κατατάχθηκαν ως οι άνθρωποι με τις περισσότερες πιθανότητες να βοηθήσουν έναν άγνωστο και τοποθετήθηκαν στην πρώτη δεκάδα για εθελοντισμό.
Μεγαλώνοντας στην Τζαμάικα, η Michelle Beadle Holder, κοινωνική επιστήμονας με έδρα το Μέριλαντ, θυμάται ότι της έλεγαν συνεχώς να είναι ευγνώμων και ευγενική. Αν κάποιος βοηθά αγνώστους, θεωρείται καλός άνθρωπος, είπε χαρακτηριστικά.
«Τα παιδιά διδάσκονται παροιμίες για να βοηθάς όλους», εξήγησε, προσθέτοντας ότι η κουλτούρα είναι απαραίτητη λόγω της έλλειψης ενός δικτύου κοινωνικής ασφάλειας στην Τζαμάικα.
Η Τζαμάικα, η Λιβερία και η Σιέρα Λεόνε κατατάσσονται σε υψηλά επίπεδα για την παροχή βοήθειας σε αγνώστους – αλλά όχι στις δωρεές. Η Νιγηρία και η Κένυα, επίσης στο top 10 για τη βοήθεια αγνώστων, ακολουθούν το ίδιο μοτίβο.
Αυτές οι πέντε κατατάχθηκαν χαμηλά σε μια λίστα χωρών, στις οποίες οι πολίτες ερωτήθηκαν αν θα εμπιστεύονταν έναν αστυνομικό να επιστρέψει ένα πορτοφόλι που έπεσε, σηματοδοτώντας μια ευρύτερη έλλειψη πίστης στους κυβερνητικούς θεσμούς.
Σε χώρες με αδύναμες θεσμικές δομές, οι άνθρωποι συχνά θεωρούν την άμεση βοήθεια αγνώστων ως πιο αποτελεσματική από τη δωρεά σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, σύμφωνα με την έκθεση.
Ο Χέρμπερτ Γκέιλ, κοινωνικός ανθρωπολόγος από το Πανεπιστήμιο των Δυτικών Ινδιών, είπε ότι δεν ήταν περίεργο το γεγονός πως οι Τζαμαϊκανοί θα κατατάσσονται ως από τους πιο ευγενικούς στον κόσμο προς τους ξένους σύμφωνα με τα μέτρα της έκθεσης: «Ιστορικά, οι άνθρωποι που έχουν υποφέρει ως ομάδα τείνουν να προσπαθούν να σώσουν τους άλλους από τον πόνο. Οι Τζαμαϊκανοί αισθάνονται υποχρεωμένοι να συμπεριφέρονται καλά στους ξένους».
Η σημασία του οικογενειακού γεύματος
Στην Σενεγάλη, οι άνθρωποι δεν αδιαφορούν για το μεσημεριανό γεύμα. Τα παιδιά τρέχουν στο σπίτι από το σχολείο. Οι υπάλληλοι γραφείου και οι εργοδότες πηγαίνουν στο σπίτι, επίσης, όπως και 0ι δάσκαλοι, που πάνε στο σπίτι για μεσημεριανό γεύμα με τις οικογένειές τους, είπε η Samba Sow, δασκάλα και εργαζόμενη σε ΜΚΟ από την Σενεγάλη.
Κατά μέσο όρο, οι άνθρωποι τρώνε γεύματα με την οικογένεια ή τους φίλους σχεδόν 12 φορές την εβδομάδα, περισσότερες από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Η Γκάμπια, η Μαλαισία και η Παραγουάη ισοβαθμούν στη δεύτερη θέση, με τους ανθρώπους σε αυτές τις χώρες να τρώνε μαζί 11 φορές την εβδομάδα, σύμφωνα με την World Happiness Report.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, από την άλλη πλευρά, η Ημέρα των Ευχαριστιών – όταν συγκεντρώνονται οικογένειες, μερικές φορές από μακρινές γωνιές της χώρας – αποτελεί εξαίρεση. Γενικά, οι Αμερικανοί ξοδεύουν όλο και λιγότερο χρόνο τρώγοντας γεύματα με άλλους.
Πόσο ευτυχισμένοι είναι οι Έλληνες;
Όσο για την Ελλάδα, στην ετήσια έκθεση World Happiness Report βρίσκεται στην 81η θέση της παγκόσμιας κατάταξης ευτυχίας, με την ανεργία των νέων (ηλικίες 15-24 ετών) να βρίσκεται στο 19,5% (18,5% τον Ιούνιο του 2025), με συνολική ανεργία σε όλες τις ηλικίες στο 8,2% (Αύγουστος 2025) και πολλούς ακόμα από τους δείκτες να είναι αρνητικοί.
Οι θάνατοι είναι σχεδόν διπλάσιοι από τις γεννήσεις και η εισερχόμενη μετανάστευση είναι μεγαλύτερη από την εξερχόμενη, κάτι που μειώνει την ταχύτητα με την οποία «αδειάζει» η χώρα μας.
Χαρακτηριστικό είναι ότι η Ελλάδα εμφανίζει μείωση του πληθυσμού κατά 110 άτομα την ημέρα, δηλαδή κάθε χρόνο χάνεται μια μικρή επαρχιακή πόλη πληθυσμιακά ή 35.750 άτομα, κάτι που αντανακλά ιδιαίτερα αρνητικά στην έρευνα.
Πολύ χαμηλά βρίσκεται η Ελλάδα στην διαφθορά, την ελευθερία και την γενναιοδωρία. Όσο για το κοινωνικό κράτος, όπως ήταν αναμενόμενο, η Ελλάδα βρίσκεται στην 77η θέση κάτι που επίσης αποτιμάται αρνητικά.
Από την Νατάσα Ρουγγέρη
