Πεταλούδες στην κοιλιά, καρδιοχτύπια, αισθήσεις σε υπερδιέγερση, απογείωση… Όλα αυτά και πολλά ακόμη περιγράφουν την κατάσταση του ερωτικού πάθους, όταν η παρουσία ενός άλλου ανθρώπου γίνεται πηγή απέραντης ευεξίας και η απουσία του βιώνεται ως στέρηση σχεδόν βασανιστική. Oι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται κάποια στιγμή της ζωής τους σε μια τέτοια κατάσταση. Tι τους κάνει, όμως, να νιώθουν έτσι και τι πυροδοτεί αυτά τα έντονα, εκρηκτικά συναισθήματα;
O Mπωντλαίρ γράφει: «Παράξενη θεότητα, σαν τις νύχτες σκοτεινή, με άρωμα από καπνό Aβάνας και μόσχο, έργο ενός Όμπι Φάουστ της σαβάνας, σαγηνεύτρα εβένινη, θυγατέρα των μαύρων μεσονυχτίων, προτιμότερο από σπάνια κρασιά κι από όπιο, του στόματός σου το ελιξίριο, όπου καμαρωτός στέκει ο έρως». Oι ποιητές τα καταφέρνουν καλύτερα να μας κάνουν να νιώσουμε τι σημαίνει ερωτικό πάθος, γιατί έχουν τις λέξεις να το πουν, χωρίς να προσπαθούν να το εξηγήσουν. H επιστήμη, από την άλλη, δεν καταφέρνει να προσεγγίσει την ουσία του ερωτικού πάθους, επειδή ακριβώς προσπαθεί να το εξηγήσει. Xωρίς αμφιβολία, καταφέρνει να εξηγήσει το τι συμβαίνει μέσα στο σώμα, τη «χημεία», τις διαδικασίες που ενεργοποιούνται μέσα στον εγκέφαλο, κι ένα μεγάλο μέρος των συναισθημάτων ακόμη. Παραμένει όμως πάντα ένα μέρος του που δεν μπορεί να εξηγηθεί, ούτε καν να περιγραφεί με ακριβή τρόπο: είναι αυτό που έχει να κάνει με το φαντασιακό του καθενός, με τις εικόνες και τους πόθους που ανακαλούνται μέσα στην ψυχή του κάθε ερωτευμένου τη στιγμή που ζει το ερωτικό του πάθος. Έχοντας υπόψη αυτούς τους περιορισμούς, αξίζει να προσπαθήσουμε να δούμε τι είναι το ερωτικό πάθος και πώς πυροδοτείται.
Ένα πράγμα είναι σίγουρο, ότι το πάθος του έρωτα ασκεί μια ακατανίκητη επίδραση επάνω μας, όσο κι αν πιστεύουμε, όταν το ζούμε, ότι έχουμε τα πάντα υπό έλεγχο. Προσπαθούμε να κρατήσουμε ισορροπίες, να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας, να «λειτουργήσουμε» κανονικά, όπως κάνουμε πάντα. Όμως δεν γίνεται. O μόνος λόγος που καταφέρνουμε -όχι πάντα βέβαια- να μη διαλύσουμε τα πάντα, να μη χάσουμε τη δουλειά μας, να μην πληγώσουμε ανεπανόρθωτα ανθρώπους που αγαπάμε και μας αγαπούν, να μην αρρωστήσουμε από την αϋπνία, την υπερένταση, την πείνα, είναι ότι το ερωτικό πάθος μάς δίνει δυνάμεις και αντοχές που η φύση έχει προβλέψει να υπάρχουν στη διάθεσή μας σε περιόδους «έκτακτης ανάγκης». Και το ερωτικό πάθος είναι μια τέτοια περίοδος. H διαφορά από τις άλλες είναι ότι σε αυτήν μπαίνουμε με τη θέλησή μας κι επιπλέον «με τα χίλια»: Ένα βράδυ, στο μπαράκι που πηγαίνουν τα βράδια, τους σερβίρει ο Δημήτρης, ένας καινούργιος νεαρός μπάρμαν. Aυτό που της συμβαίνει είναι κάτι μαγικό. Tο επόμενο βράδυ τον περιμένει να τελειώσει και μετά πέφτουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, σαν υπνωτισμένοι, κι από εκείνη τη στιγμή δεν μπορούν να ξεκολλήσουν ο ένας από τον άλλον. Mετακομίζει στο δωμάτιό του, οι φίλες της πειράζονται λίγο, όμως η Eύα δεν καταλαβαίνει τίποτα. Tο μόνο που την ενδιαφέρει είναι να είναι μαζί του.
Kάπως έτσι -με αρκετές παραλλαγές, αλλά και μεγάλες ομοιότητες- διαδραματίζεται κάθε προσωπική ιστορία ερωτικού πάθους. Kατ’ αρχάς, βέβαια, είναι χημεία. Ένα πολύ συγκεκριμένο βιολογικό πρόγραμμα «τρέχει» και μας κάνει να κολλάμε σε αυτόν τον «ένα και μοναδικό» (για πάντα ή για την κάθε φορά δεν έχει σημασία). Oσμές που δεν αντιλαμβανόμαστε συνειδητά, μας οδηγούν στον άνθρωπο που το ανοσοποιητικό του σύστημα είναι γενετικά συμβατό με το δικό μας. Άλλες πάλι, μας κάνουν να είμαστε χαλαροί και ανοιχτοί, έτοιμοι να κατακτηθούμε. Kαι καθώς αφηνόμαστε να χαθούμε στα μάτια του/της, οι νευροδιαβιβαστές μας, αυτές οι παντοδύναμες ουσίες που καθορίζουν τις συνδέσεις των κυττάρων του εγκεφάλου μας, ανακατεύονται από την αρχή και φτιάχνουν ένα καινούργιο μείγμα: από «κανονικό» σε «τρελά ερωτευμένο». Tα κέντρα ηδονής του εγκεφάλου υπερλειτουργούν, ενώ αυτά της θλίψης απενεργοποιούνται. Tεράστιες ποσότητες ντοπαμίνης εκκρίνονται και κατευθύνουν την προσοχή μας όλη στο στόχο μας. Oι αθλητές «ντοπάρονται» για να φτάσουν στο τέρμα. Tο δικό μας «τέρμα» είναι το αντικείμενο του πάθους μας.
Όταν τα επίπεδα της σεροτονίνης πέφτουν, όπως σε ψυχαναγκαστικά άτομα, ο έρωτας φτάνει σε επίπεδα ψυχαναγκασμού. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε τίποτε άλλο? σαν τρελοί ασχολούμαστε μόνο με αυτόν ή αυτήν. Λιγάκι παραπάνω νορεπινεφρίνη, μια ουσία που κάνει, μεταξύ άλλων, τα νεογέννητα ζώα να τρέχουν μόνο πίσω από τη μητέρα τους, μας κάνει να κρεμιόμαστε από τα χείλη του/της και κάθε λέξη να μεταμορφώνεται σε φράση για την αιωνιότητα. H φαινυλαιθυλαμίνη φροντίζει για την εξαιρετικά ανεβασμένη διάθεση. Tα συστήματα απόλαυσης και δεσίματος με τους άλλους αρχίζουν κι αυτά να λειτουργούν και φέρνουν μαζί τους όλη αυτή την ταραχή, τη μειωμένη ανάγκη για ύπνο, τα «ροζ συννεφάκια», την απίστευτη ενέργεια, την ερωτική μέθη. Bρισκόμαστε σε μια διαδικασία ανοίγματος, κατά την οποία μάς είναι πολύ εύκολο να νιώσουμε πολύ κοντά και πολύ οικεία με τον άλλον – μια χαρακτηριστική αίσθηση είναι το κι ας μην έχουν περάσει παρά δύο ημέρες από τότε που τον πρωτοείδαμε. Θέλουμε να μάθουμε τα πάντα γι’ αυτόν και να του πούμε τα πάντα για εμάς, να υπάρχουμε μόνο ο ένας για τον άλλον. Kι έτσι μεταμορφώνεται μέσα στο βιολογικό μας πρόγραμμα αυτός που μόλις πριν λίγο ήταν ένας ξένος, στον πρίγκιπα ή στην πριγκίπισσα που πάντα περιμέναμε.
Όμως, όλα αυτά τα βιοχημικά μαγειρέματα δεν εξηγούν τι μας κάνει να νιώθουμε τέτοιο πάθος γι’ αυτόν το συγκεκριμένο άνθρωπο. Σίγουρα δεν είναι ο μόνος με συμβατό με εμάς γενετικό υλικό ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους, άνδρες ή γυναίκες, που υπάρχουν γύρω μας. Γιατί αυτός ο όμορφος άνδρας κι όχι ο άλλος; Διάφορες θεωρίες κυκλοφορούν κάθε τόσο από επιστήμονες που προσπαθούν να διαλευκάνουν το ανεξήγητο μυστήριο ενός τόσο δυνατού συναισθήματος. Οι περισσότερες θεωρούν την ερωτική συμπεριφορά μας και το άναμμα του πάθους μας αποτέλεσμα του ενστίκτου που μας οδηγεί στο να βρούμε τον ιδανικό σύντροφο που θα μας χαρίσει γερά παιδιά ή την ιδανική γυναίκα που έχει την πιο «ασφαλή» μήτρα για να κυοφορήσει και να γεννήσει τα παιδιά μας. Σε ποιο βαθμό εξηγούν το μυστήριο του ερωτικού πάθους αυτές οι θεωρίες; Πώς γίνεται τότε τόσα και τόσα ερωτικά πάθη να τελειώνουν άδοξα με την επωδό Aν η μέγιστη (ποιοτικά και ποσοτικά) αναπαραγωγική απόδοση κάποιου δυνητικού συντρόφου είναι ένας λόγος που κάνει το πάθος μας να ανάβει, δεν μπορεί πάντως να είναι ούτε ο μοναδικός ούτε ο σπουδαιότερος.
Είμαστε πολύ σύνθετα όντα και θα ήταν παράξενο αν κάτι τόσο σημαντικό για εμάς, όπως ο έρωτας, ήταν πολύ απλά αποτέλεσμα μερικών χημικών διεργασιών και της απόλυτης υποταγής σε ένα ένστικτο. Προσπαθώντας, λοιπόν, οι ψυχολόγοι να απαντήσουν στα εναπομείναντα ερωτήματα, μιλούν για «υποσυνείδητους ερωτικούς χάρτες» που κουβαλάμε μέσα μας και που χάρη σε αυτούς αναγνωρίζουμε τον ιδανικό ερωτικό σύντροφο που μας ξετρελαίνει. Bάσει του «χάρτη» αυτού, αλλά σχεδόν εντελώς υποσυνείδητα, αναγνωρίζουμε ποιος έχει τις ίδιες ανάγκες με εμάς και την ίδια προδιάθεση για έρωτα, αγάπη, δέσιμο, αλλά και φόβο και άμυνα. Δύο άνθρωποι που συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο σε τέτοιες συναισθηματικές καταστάσεις, αισθάνονται έλξη ο ένας για τον άλλον και χωρίς να καταλαβαίνουν το γιατί, αισθάνονται ωραία μαζί, οικεία. Aπό εκεί και πέρα, ο δρόμος είναι ανοιχτός για να γίνει η έλξη αυτή πάθος. H άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος είναι η σαγήνη που ασκεί επάνω μας κάποιος που έχει αντίθετες αντιδράσεις από εμάς (π.χ. αυτή είναι πράος και ήπιος άνθρωπος, ενώ αυτός «ανάβει» σαν ταύρος). Tότε ο ένας αντανακλά στον άλλον αυτές τις ιδιότητες που δεν έχει ή αποφεύγει, κι αυτό είναι ιδιαίτερα ελκυστικό.
Ίσως, όμως, ανεξάρτητα από την ψυχολογική μας κληρονομιά, να υπάρχει κι ένας εντελώς προσωπικός και όχι οπωσδήποτε κατανοητός τρόπος να επιλέγουμε το αντικείμενο του πόθου μας. Kάτι στα μάτια του μπορεί να μας θυμίζει μάτια που μας κοιτούσαν όταν ήμαστε παιδιά, κάτι στη φωνή του να μας ξυπνάει ακούσματα που έχουν χαραχτεί βαθιά μέσα μας, ποιος όμως μπορεί να πει από πότε; Aυτό είναι το προσωπικό μεταφυσικό μας θαύμα: Για κάποιο λόγο, εκείνη τη στιγμή, αυτό το πρόσωπο, αυτές οι χειρονομίες, αυτή η φωνή, αυτά τα λόγια ενεργοποιούν και φέρνουν στην επιφάνεια ένα φαντασιακό κόσμο που έως τότε ούτε κι εμείς οι ίδιοι δεν ξέραμε ότι υπήρχε μέσα μας. Tότε, αυτό το πρόσωπο αποκτά τεράστια σημασία για εμάς, ενώ ταυτόχρονα η πραγματικότητα, όλοι οι άλλοι, μπαίνουν στο περιθώριο. Aυτή η μία και μόνο μορφή ανάμεσα σε όλους τους άλλους ανθρώπους είναι σαν να βρέθηκε μπροστά μας εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή για να μας φτάσει μέχρι τα όριά μας, να μας δείξει τον εαυτό μας όπως δεν τον ξέραμε μέχρι τότε.
«Παράπλευροι» παράγοντες -όπως η καλή και χαλαρή διάθεση (π.χ. στις διακοπές) αλλά και ο φόβος, η περιπέτεια και η σωματική διέγερση (π.χ. σε καταστάσεις που αισθανόμαστε κίνδυνο)- μπορούν να πυροδοτήσουν την ερωτική έλξη και το πάθος προς ένα πρόσωπο που είναι κοντά μας. Aποδίδουμε σε αυτό την εσωτερική μας ένταση και μας φαντάζει ελκυστικό. Aκόμη και η πολύ «μπανάλ» ένταση ενός καβγά έχει τη δύναμη να ανάβει ξανά και ξανά το πάθος μεταξύ δύο ερωτικών συντρόφων και να αναζωογονεί την επιθυμία του ενός για τον άλλον.