Yπάρχουν παιδιά του έρωτα που γεννιούνται 9 μήνες μετά από μια νύχτα πάθους και υπάρχουν και τα παιδιά της αγάπης που συλλαμβάνονται στο αποστειρωμένο περιβάλλον ενός εργαστηρίου έπειτα από πολύ κόπο. Από την ημέρα που οι Βρετανοί επιστήμονες Ρόμπερτ Έντουαρτς και Πάτρικ Στέπτοου κατάφεραν να φέρουν στον κόσμο το πρώτο παιδί του σωλήνα, την 29χρονη σήμερα Λουίζ Μπράουν, ο κόσμος της ανθρώπινης αναπαραγωγής έχει αλλάξει εντελώς. Η επιστήμη ανέπτυξε μεθόδους που δεν θα μπορούσαμε ούτε να φανταστούμε και έδωσε τη δυνατότητα σε εκατομμύρια ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί. Αυτή τη στιγμή οι τελευταίες εξελίξεις της επιστήμης σε αυτό τον τομέα στρέφονται στην εξωσωματική γονιμοποίηση χωρίς φάρμακα. Για το μέλλον της αναπαραγωγής «α λα καρτ» μάς μιλά ο κ. Δημήτρης Λουτράδης, καθηγητής Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και υπεύθυνος της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα».
Το 1978, το πρώτο παιδί που γεννήθηκε με εξωσωματική, η Λουίζ Μπράουν, γεννήθηκε χωρίς η μητέρα της να υποβληθεί σε φαρμακευτική αγωγή. Επειδή, όμως, τα ποσοστά κυήσεων ήταν χαμηλά, οι ειδικοί βελτίωσαν τη μέθοδο χορηγώντας και φάρμακα στις γυναίκες που υποβάλλονταν σε εξωσωματική. Έτσι, από το 1983 και μετά χρησιμοποιήθηκαν διάφορα φαρμακευτικά σχήματα με σκοπό τη διέγερση των ωοθηκών, ώστε η γυναίκα να παράγει όσο το δυνατόν περισσότερα ωάρια και όχι ένα το μήνα, όπως συμβαίνει με το φυσικό κύκλο. O μεγάλος αριθμός ωαρίων χρειάζεται για να αυξηθεί η πιθανότητα επιτυχίας της εξωσωματικής, αλλά και για να δοθεί η δυνατότητα διατήρησης σε κατάψυξη των πλεοναζόντων εμβρύων (γονιμοποιημένων ωαρίων), τα οποία σε περίπτωση αποτυχίας της πρώτης προσπάθειας θα χρησιμοποιηθούν στις επόμενες, χωρίς η γυναίκα να χρειαστεί να πάρει και πάλι φάρμακα.
Oι περισσότερες εξωσωματικές γονιμοποιήσεις σήμερα γίνονται με φάρμακα. Τα τελευταία όμως χρόνια, αφού βελτιώθηκαν στο εργαστήριο τα καλλιεργητικά «μέσα» και γνωρίζοντας πια οι επιστήμονες την παθοφυσιολογία του γενετικού κύκλου -πώς, δηλαδή, αναπτύσσεται και ωριμάζει το ωάριο-, ξεκίνησε πάλι μια σειρά ερευνών και πειραμάτων ώστε να μπορούν οι υπογόνιμες γυναίκες να υποβάλλονται σε εξωσωματική χωρίς να επιβαρύνονται με φάρμακα, αφού τα ωάρια θα ωριμάζουν in vitro, δηλαδή στο εργαστήριο. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα μέχρι τώρα δεδομένα της επιστήμης, οι μέθοδοι που υπάρχουν είναι τρεις, εκ των οποίων οι δύο εφαρμόζονται ήδη σε περιορισμένο όμως ακόμα αριθμό γυναικών- και η τρίτη είναι σε πειραματικό στάδιο:
Κάθε μήνα η γυναίκα έχει ωορρηξία ενός ωαρίου, το οποίο εγκαταλείπει την ωοθήκη και εισέρχεται στη σάλπιγγα, όπου επιβιώνει 24-36 ώρες. Oι ειδικοί παρακολουθούν το ωάριο με υπερήχους και μόλις ωριμάσει, φτάσει δηλαδή τα 19-20 χιλιοστά, το αναρροφούν με τη βοήθεια των υπερήχων, το γονιμοποιούν και το εμφυτεύουν στη μήτρα.
Πού απευθύνεται: Η μέθοδος αυτή απευθύνεται κυρίως σε γυναίκες οι οποίες έχουν κάνει πολλές εξωσωματικές γονιμοποιήσεις χωρίς αποτέλεσμα κι έχουν πάρει ορμόνες, αλλά και σε γυναίκες οι οποίες έχουν ήδη κάνει ένα ή δύο παιδιά με εξωσωματική γονιμοποίηση και θέλουν να αποκτήσουν κι άλλο, χωρίς να επιβαρύνουν τον οργανισμό τους με επιπλέον φάρμακα. Βέβαια, θεωρητικά μπορούν όλες οι υπογόνιμες γυναίκες να υποβληθούν σε αυτή την τεχνική, αλλά δεδομένου ότι η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, καλό είναι να συμβουλεύονται το γιατρό τους για το ποια μέθοδος ανταποκρίνεται καλύτερα στο πρόβλημά τους.
Τα πλεονεκτήματα: Δεν επιβαρύνετε τον οργανισμό σας με φαρμακευτική αγωγή και επομένως μπορείτε να κάνετε πολλές προσπάθειες.
Τα μειονεκτήματα: Με αυτή τη μέθοδο μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς το παρόν μόνο ένα ωάριο, οπότε τα ποσοστά επιτυχίας μειώνονται αρκετά σε σχέση με την εξωσωματική γονιμοποίηση, όπου χορηγούνται φάρμακα προκειμένου να παραχθούν περισσότερα ωάρια από το φυσιολογικό. Oι στατιστικές λένε ότι όταν μεταφέρεται ένα έμβρυο (γονιμοποιημένο ωάριο) -όπως γίνεται με τη συγκεκριμένη μέθοδο του φυσιολογικού κύκλου-, η πιθανότητα να μείνει έγκυος η γυναίκα είναι 10%, ενώ όταν μεταφέρονται δύο ή περισσότερα έμβρυα -όπως γίνεται με την εξωσωματική με φάρμακα-, το ποσοστό επιτυχίας φτάνει το 20-25%. Βέβαια, όσο περισσότερα έμβρυα μεταφέρονται, τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα πολύδυμης κύησης.
Πόσα χρόνια εφαρμόζεται: Όπως αναφέρθηκε, η μέθοδος αυτή έχει περιγραφεί από το 1978, τα τελευταία όμως χρόνια εφαρμόζεται με μεγαλύτερη συχνότητα και το ποσοστό κυήσεων είναι 8-18% ανά εμβρυομεταφορά.
Η μέθοδος αυτή αφορά την ωρίμανση ωαρίων στο εργαστήριο. Συγκεκριμένα, συλλέγονται από τις ωοθήκες γυναικών με πολυκυστικές ωοθήκες περίπου 1-5 ωάρια όταν αυτά βρίσκονται ακόμα στην αρχή της ανάπτυξής τους (12 χιλιοστά), πριν γίνει ωορρηξία. Τα ωάρια λοιπόν αυτά, που τη στιγμή της λήψης τους είναι ακόμα ανώριμα, θα ωριμάσουν έξω από το σώμα της γυναίκας, στο εργαστήριο, σε ειδικά καλλιεργητικά μέσα με διάφορες ουσίες (π.χ. αυξητική ορμόνη, προλακτίνη, FSH, LH κλπ.). Μετά την ωρίμανση των ωαρίων in vitro, οι διαδικασίες γονιμοποίησής τους είναι ίδιες με αυτές που ακολουθούνται σε ένα συνηθισμένο κύκλο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Πού απευθύνεται. Σε γυναίκες που έχουν πολυκυστικές ωοθήκες. Oι γυναίκες με αυτό το σύνδρομο έχουν τη δυνατότητα να παράγουν πολλά ωάρια, πράγμα που αυξάνει και τις πιθανότητες κύησης. Από αυτή τη μέθοδο δεν αποκλείονται και οι γυναίκες που έχουν κάνει αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης και δεν θέλουν να επιβαρυνθούν και άλλο με φάρμακα. Με τη μόνη διαφορά ότι οι γυναίκες αυτές, επειδή δεν έχουν πολυκυστικές ωοθήκες, πρέπει να πάρουν και μια πολύ μικρή ποσότητα φαρμάκων γονιμότητας, ώστε να γίνει μια ήπια διέγερση της μήτρας (πρόκληση ωορρηξίας) και να μπορούν να πάρουν οι ειδικοί 3-4 ανώριμα ωάρια για γονιμοποίηση.
Πλεονεκτήματα. Η εξωσωματική ωρίμανση ωαρίων, in vitro maturation, αποτελεί μια καινούργια εναλλακτική μέθοδο όπου η γυναίκα δεν λαμβάνει ορμονική θεραπεία. Επίσης, τα ποσοστά επιτυχίας σε σχέση με την προηγούμενη τεχνική του φυσιολογικού κύκλου ανεβαίνουν από 10% στο 20-25%.
Πόσα χρόνια εφαρμόζεται. Εφαρμόζεται περίπου τρία χρόνια και έχουν γεννηθεί 300 παιδιά σε όλο τον κόσμο. Από αυτά, τα 100 γεννήθηκαν χωρίς καθόλου η μητέρα τους να πάρει φάρμακα και τα άλλα 200 με τη μητέρα τους να παίρνει ελάχιστα φάρμακα προκειμένου να προκληθεί ήπια διέγερση της μήτρας για 2-3 ημέρες και στη συνέχεια να ακολουθεί ωρίμανση in vitro.
Πρόκειται για μια μελλοντική προοπτική, αφού η μέθοδος αυτή βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο. Σε αυτή την περίπτωση, λαμβάνονται από τις ωοθήκες μέσω βιοψίας αρχέγονα ωάρια -εντελώς ανώριμα δηλαδή- και καλλιεργούνται σε ειδικές συνθήκες μέχρι να ωριμάσουν. Αυτή η τεχνική θα εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου πρέπει για ιατρικούς λόγους να γίνει π.χ. χημειοθεραπεία. Τότε αφαιρούνται οι ωοθήκες, οι οποίες καταψύχονται, και όταν η γυναίκα αποφασίσει να κάνει οικογένεια, γίνεται κάτω από ειδικές συνθήκες και τεχνικές είτε αυτομεταμόσχευση του ωοθηκικού ιστού στο χέρι ή στο πόδι ή στην κοιλιά και στη συνέχεια πρόκληση πολλαπλής ωορρηξίας, είτε in vitro ανάπτυξη των αρχέγονων ωαρίων. Στην περίπτωση της αυτομεταμόσχευσης, η γυναίκα θα πάρει φάρμακα, ενώ στην in vitro ανάπτυξη δεν θα της χορηγηθεί καθόλου ορμονική θεραπεία.
Πού απευθύνεται. Όπως είπαμε ήδη, η μέθοδος αυτή αφορά ειδικές ομάδες γυναικών που, ενώ δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα γονιμότητας, πρέπει για κάποιο λόγο υγείας να φυλάξουν τη γονιμότητά τους σε νεαρή ηλικία μέσω της «κρυοσυντήρησης ωοθηκικού ιστού» για να τεκνοποιήσουν αργότερα στη ζωή τους.
Πλεονεκτήματα. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα αυτής της τεχνικής είναι ότι δίνει τη δυνατότητα ακόμα και σε γυναίκες που μπορεί να αρρωστήσουν σε νεαρή ηλικία και να αναγκαστούν να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία να φυλάξουν τη γονιμότητά τους. Επιπλέον, η εφαρμογή αυτής της τεχνικής δεν απαιτεί τη λήψη φαρμάκων.
Μειονεκτήματα. Προς το παρόν η αποτελεσματικότητα της μεθόδου είναι περιορισμένη και μέχρι την εφαρμογή της απαιτούνται ακόμα πολλές μελέτες και πειραματικές εφαρμογές. Με τη μέθοδο αυτή δεν έχει γεννηθεί ακόμα άνθρωπος.
Σε πόσον καιρό ωριμάζουν τα ωάρια μέσα στο εργαστήριο;
Με το φυσιολογικό κύκλο το ωάριο λαμβάνεται όταν είναι ήδη ώριμο. Με τη μέθοδο in vitro maturation χρειάζονται περίπου 36 με 48 ώρες για να ωριμάσουν τα ωάρια. Και με τη μέθοδο in vitro grow απαιτούνται 15 με 20 μέρες για να ωριμάσουν, επειδή τα ωάρια είναι σε αρχέγονη μορφή.
Τα παιδιά που θα γεννιούνται με αυτές τις μεθόδους μπορεί να παρουσιάσουν περισσότερα προβλήματα από τα άλλα;
Συνήθως όχι, γιατί γίνεται προγεννητικός έλεγχος. Όσα πάντως έχουν γεννηθεί με αυτές τις μεθόδους, γεννήθηκαν φυσιολογικά, χωρίς προβλήματα.
Τα ωάρια που καλλιεργούνται στο εργαστήριο μπορεί να είναι καλύτερης ποιότητας; Υπάρχει δυνατότητα επέμβασης ώστε να γεννιούνται τέλεια παιδιά;
Αυτό δεν το γνωρίζουμε ακόμα. Είναι πάντως ένα ερώτημα. Σε ό,τι αφορά την επέμβασή μας, αυτό θα είναι δύσκολο.
Υπάρχει περίπτωση στο άμεσο μέλλον όλες οι γυναίκες που έχουν πρόβλημα γονιμότητας να μπορούν να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση χωρίς φάρμακα;
Αυτός είναι ο στόχος και γίνονται συνεχώς έρευνες και προσπάθειες ώστε να διευρυνθεί όσο το δυνατόν περισσότερο το ποσοστό των γυναικών στις οποίες θα μπορούμε να εφαρμόζουμε τις νέες μεθόδους καταργώντας ή μειώνοντας όχι μόνο τη λήψη φαρμάκων, αλλά και το κόστος, που μέχρι σήμερα είναι ιδιαίτερα υψηλό.
Αυτές οι τεχνικές εφαρμόζονται σε όλα τα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής;
Η εξωσωματική με φυσιολογικό κύκλο γίνεται σε όλα σχεδόν τα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ενώ η εξωσωματική in vitro maturation μπορεί να εφαρμοστεί σε κέντρα που διαθέτουν εξειδικευμένο εργαστήριο και ειδικούς με εξειδίκευση και εμπειρία στην εν λόγω μέθοδο.
Η in vitro ωρίμανση των ωαρίων είναι μια νέα τεχνική της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά την οποία ανώριμα ωάρια καλλιεργούνται στο εργαστήριο από λίγες ημέρες έως μερικές εβδομάδες -ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκονται κατά τη λήψη τους- και μόλις ωριμάσουν, γονιμοποιούνται και πάλι in vitro. Όταν τα ωάρια που καλλιεργούνται είναι στα πρώιμα στάδια της ανάπτυξής τους, τα αποτελέσματα είναι ακόμη περιορισμένα, ενώ όταν βρίσκονται σε πιο προχωρημένα στάδια ανάπτυξης, τα ποσοστά κυήσεων και γεννήσεων υγιών παιδιών είναι ικανοποιητικά, με σημαντική τάση βελτίωσης τα τελευταία χρόνια.