Μέρα χωρίς γέλιο, μέρα χαμένη

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι, στην πορεία της εξέλιξης του ανθρώπου, το γέλιο πρω­τοεμφα­νί­στη­κε πιθανότατα ως αντίδραση στον κίνδυνο και γενικότερα σε κάθε άγνωστη εμπειρία. Ο άνθρωπος είναι «ζώον γελαστικόν», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, προσδίδοντάς του μια ιδιότητα (τη δυνατότητά του να γελά) που τον ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα όντα, όπως ακριβώς η νόηση και η γλώσσα. Βέβαια, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες που γίνονται στις μέρες μας, εκτός από τον άν­θρωπο, γελούν επίσης οι πίθηκοι, οι ­χιμπατζήδες και τα τρωκτικά. Στα μωρά, αρχικά συνδέεται με το γαρ­γαλητό, που τους προκαλεί ένα αίσθημα αβεβαιότητας και φόβου. Στη συνέχεια, καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για ψεύτικη απειλή και αρχίζουν να γελούν. Ο Φρόιντ υποστηρίζει ότι το γέλιο απελευθερώνει ένα μεγάλο πλεόνασμα ενέργειας που παραμένει φυλακισμένο στον οργανισμό. Ο Νίτσε θεωρεί ότι ο άνθρωπος που γελά προστατεύει την πνευματική του υγεία, η οποία διαταράσσεται από δύο επικίνδυνα συναισθήματα: το φόβο και την οργή. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι αρκετές επιστημονικές μελέτες υποστηρίζουν τις ευεργετικές ιδιότητες του γέλιου, κάτι που ο ποιητής Ε. Ε. Cummings συνοψίζει πολύ εύστοχα σε μια φράση: «Η πιο σπαταλημένη ημέρα είναι εκείνη που δεν γελάσαμε».

Η ανατομία του γέλιου
Σύμφωνα με ιατρικές μελέτες, το γέλιο αποτελεί ένα εσωτερικό… τζόγκινγκ, καθώς ανεβάζει την πίεση στον οργανισμό όσο χρειάζεται, ώστε να αυξηθεί η παροχή οξυγόνου και αίματος στους ιστούς. Παράλληλα, αλλάζει τον κύκλο της αναπνοής, ώστε ο άνθρωπος να εισπνέει περισσότερο οξυγόνο και να εκπνέει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα. Με το γέλιο, ακόμη, μπορούν να τεντώνονται και να χαλαρώνουν 400 διαφορετικοί μύες του σώματος, κάτι που επιτυγχάνεται και με ασκήσεις κατά του στρες ή γιόγκα! Ας δούμε, λοιπόν, λίγο πιο αναλυτικά τι συμβαίνει στον οργανισμό μας:
● Μια ματιά στο «μαύρο κουτί» :Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν γελάμε; Ο πνευμονολόγος κ. Ν. Παπανικολάου μάς εξηγεί ότι το ερέθισμα (ένα «αστείο» γεγονός, μια απροσδόκητη κατάσταση κλπ.) «προκαλεί μια σειρά χημικών αντιδράσεων στο μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου (πρόκειται για σύνολο περιοχών που ελέγχουν τη διάθεση, τα συναισθήματα και τις υποκινούμενες δραστηριότητες), με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να αρχίσει να γελά, ­διακριτικά, έντονα, ή να ξεκαρδί­ζεται».
● Αρχίζει η οξυγονοθεραπεία… Όταν γελάμε, εισπνέουμε περισσότερο αέρα από ό,τι συνήθως. «Βαθαίνει» η αναπνοή μας. Οι φωνητικές μας χορδές πάλλονται ανεξέλεγκτα και ενεργοποιούνται τουλάχιστον 400 εκατομμύρια πνευμονικές κυψελίδες, δηλαδή αριθμός σχεδόν τριπλάσιος από αυτόν που ενεργοποιείται όταν αναπνέουμε κανονικά. Έτσι οξυγονώνονται καλύτερα οι μύες του προσώπου, οι πνεύμονές μας, αλλά και γενικότερα ο οργανισμός μας.
● «Αλλάζει» το πρόσωπο: Εισπνέοντας περισσότερο οξυγόνο, οι μύες του προσώπου αιματώνονται καλύτερα, με αποτέλεσμα η περιοχή να κοκκινίζει. Συγχρόνως, συσπώνται περισσότεροι από 11 μύες στο πρόσωπο και στο λαιμό. Με το έντονο γέλιο, μάλιστα, μπορεί να ενεργοποιηθούν και οι δακρυϊκοί πόροι και να μας φέρουν δάκρυα στα μάτια.
● Εκκρίνονται ουσίες: Το γέλιο έχει αποδειχτεί ότι ευθύνεται για την παραγωγή χημικών ουσιών που προκαλούν ευφορία στον άνθρωπο, αλλά και τη μείωση άλλων που συνδέονται με την κατάσταση του στρες και επιβαρύνουν τον οργανισμό.
Ενδορφίνες: Λόγω της ευφορίας που νιώθει κάποιος όταν γελά, έχει την επιθυμία να ξαναγελάσει. Όταν ένας άνθρωπος γελά συχνά, ο εγκέφαλός του παράγει μεγαλύτερη ποσότητα ενδορφινών, ορμονών που έχουν ισχυρή χαλαρωτική και αναλγητική δράση. Οι ενδορφίνες ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα και βοηθούν στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος, προκαλώντας αγγειοδιαστολή, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η ταχυκαρδία, η υψηλή πίεση και να μειώνονται οι αρρυθμίες της καρδιάς. Παράλληλα, βοηθούν στην καλύτερη οξυγόνωση του εγκεφάλου και των μυών, περιορίζουν την αίσθηση κόπωσης και δημιουργούν αίσθημα ευφορίας. Τέλος, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ενδορφίνες που εκκρίνονται με το γέλιο ρυθμίζουν και το ­σάκχαρο.
Κατεχολαμίνες: Έχει παρατηρηθεί ότι το γέλιο περιορίζει τα επίπεδα των κατεχολαμινών στο αίμα, δηλαδή των ορμονών που εκκρίνει σε με­γάλες ποσότητες ο οργανισμός σε περιόδους έντονου στρες, οι οποίες, λόγω των μεγάλων συγκεντρώσεών τους, επιβαρύνουν μεταξύ άλλων και το καρδιαγγειακό σύστημα. Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι έχουν εκδηλώσει καρδιακά επεισόδια, εμφανίζουν και αυξημένα επίπεδα κατεχολαμινών στο αίμα τους.




Η άποψη των ειδικών
Ρωτήσαμε τη γνώμη ενός ψυχιάτρου, ενός ψυχολόγου και ενός καρδιολόγου, για τη συμβολή του γέλιου στην ψυχολογία του ανθρώπου και στην υγεία της καρδιάς. Σύμφωνα, λοιπόν, με τους ειδικούς, το γέλιο είναι:
● «Βαλβίδα αποσυμπίεσης»: Ο κ. Γρηγόρης Βασιλειάδης, ψυχο­λόγος-ψυχοθεραπευτής, υποστηρίζει ότι το γέλιο είναι μια πολύ χρήσιμη «βαλβίδα αποσυμπίεσης» από το στρες και τη στενοχώρια. Ορισμένοι έχουν την ικανότητα, την περίοδο που βιώνουν δυσάρεστες καταστάσεις, να δημιουργούν με το μυαλό τους παράδοξες σκέψεις, ώστε να επιβιώνουν ψυχολογικά. Έχει αποδειχτεί ότι πολλοί από τους ανθρώπους που είναι εν δυνάμει καταθλιπτικοί, για λόγους άμυνας έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη αίσθηση του χιούμορ. Φυσικά, καλό είναι όλοι να βάλουν στη ζωή τους περισσότερο γέλιο. Εκτός, λοιπόν, από το να συναναστρέφονται ευχάριστους ανθρώπους και να διασκεδάζουν, μπορούν να κάνουν σε καθημερινή βάση και μια απλή άσκηση: να συσπούν κάθε πρωί για λίγα λεπτά μπροστά στον καθρέπτη με επιμονή τους μυς του προσώπου τους, μέχρι αυτή η διαδικασία να τους προκαλέσει γέλιο. Το ίδιο μπορούν να κάνουν και όταν θέλουν να «ξεφύγουν» για λίγο από ένα δυσάρεστο γεγονός. Στο ίδιο πνεύμα, σε οργανωμένη βάση βέβαια, λειτουργεί και η γελωτοθεραπεία, δηλαδή η πρόκληση τεχνητού γέλιου με τη βοήθεια ειδικών. Η θεραπεία αυτή βοηθά τον άνθρωπο να χαλαρώνει πιο εύκολα και να «χτίζει» την ψυχική του ευφορία.
● Κοινωνική συμπεριφορά: Στην ψυχιατρική, το γέλιο δεν παίζει καταλυτικό ρόλο στην προσπάθεια για τη βελτίωση της διάθεσης του ασθενούς. Όπως υποστηρίζει ο κ. Πέτρος Σκαπινάκης, λέκτορας της Ψυχιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το γέλιο είναι συνήθως μια κοινωνική συμπεριφορά. Στιγμιαία, μπορεί να προκαλεί ευφορία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να «γιατρέψει» την ψυχή του. Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για να βελτιώσει την ψυχολογία του ασθενούς, όχι όμως για να «χτυπήσει» το πρόβλημα στη ρίζα του. Το ζητούμενο είναι να βοηθήσουμε τον άνθρωπο να αποκαταστήσει την ψυχική του ισορροπία, να νιώθει όμορφα και να γελά από τα βάθη της ψυχής του, προκειμένου να «εισπράξει» στο μέγιστο τα καλά του γέλιου.
● «Χάδι» για την καρδιά: Όπως μας είπε ο κ. Μανόλης Καλλιέρης, καρδιολόγος, το γέλιο είναι ένα άριστο «φάρμακο» για την καρδιά. Από ό,τι φαίνεται, επηρεάζει θετικά τη λειτουργία του ενδοθηλίου, δηλαδή του εσωτερικού από τους τρεις χιτώνες του τοιχώματος των αγγείων. Όταν ένας άνθρωπος γελά, το ενδοθήλιο, με τη βοήθεια ενός μεγάλου αριθμού ουσιών που εκκρίνει, ρυθμίζει καλύτερα την κινητικότητα των αγγείων, καθώς και τον τρόπο που αυτά αλληλεπιδρούν με τα συστατικά του αίματος (ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια). Επίσης, το γέλιο ασκεί χαλαρωτική δράση στα αγγεία, αυξάνει τη διάμετρό τους και, κατά συνέπεια, την ποσότητα του αίματος που αυτά προωθούν στην περιφέρεια. Αυτό σημαίνει ότι, όταν κάποιος γελά, το ενδοθήλιο παραμένει υγιές και δραστήριο, με αποτέλεσμα να μειώνεται ο κίνδυνος για καρδιαγγειακά νοσήματα. Η άποψη αυτή έχει επιβεβαιωθεί και από επιστημονικές μελέτες, όπως από μια έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ. Σύμφωνα με το δρ. Μίλλερ, επικεφαλής της έρευνας, το γέλιο βοηθά στη σωστή λειτουργία του ενδοθηλίου και, μά­λιστα, 30 λεπτά σωματικής άσκησης 3 φορές την εβδομάδα και 15 λεπτά γέλιου σε καθημερινή βάση αποτελούν το ιδανικό «φάρμακο» για το καρδιαγγειακό σύστημα. Στο πλαίσιο της μελέτης, τέθηκαν υπό ιατρική παρα­κολούθηση 20 υγιείς εθελοντές, μη κα­πνιστές, ηλικίας κατά μέσο όρο 33 ετών, από τους οποίους οι μισοί παρακολούθησαν μια κωμική ταινία και οι άλλοι μισοί μια δραματική. Και στις δύο ομάδες καταγράφηκε αυξημένη ροή του αίματος και διαστολή των αγγείων. Ώμως, στα άτομα της πρώτης ομάδας παρατηρήθηκε μεγαλύτερη διαστολή των αγγείων, με αποτέλεσμα να ανταποκριθούν καλύτερα στην αυξημένη ροή του αίματος.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Νικόλαο Παπανικολάου, πνευμονολόγο, το δρ. Γρηγόρη Βασιλειάδη, MSc., Ph.D. ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή, τον κ. Πέτρο Σκαπινάκη, λέκτορα της Ψυχιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, και τον κ. Μανόλη Καλλιέρη, διευθυντή της Καρδιολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Metropolitan».
Πηγές: • «Γέλιο, η καλύτερη θεραπεία», Αλέξανδρος Λουπασάκης, εκδόσεις Κέδρος, • «Η Κωμωδία», Στάθης Βαλούκος, εκδόσεις Αιγόκερως, • «Τα γελαστά ζώα», Κωστής Παπαγιώργης, εκδόσεις Καστανιώτη, • «Το ανατρεπτικό γέλιο», Κώστας Πετράκης, εκδόσεις Ατραπός.